අශෝක රජතුමාගේ දේශපාලන ප‍්‍රතිපත්ති 04
අශෝක රජතුමා විසින් කළ ධර්ම මහාමාත්‍යන් යොදවන ලද ආකාරය ගැනද කතා කළ යුතුය. එනම් තමන් ධර්ම මහාමාත්‍යන් යෙදවූයේ ගිහියන්ගේ හා පැවිද්දන්ගේ යහපත සදහා හේතුවන නොයෙකුත් කටයුතු සදහාය. එනම් එහිද විවිධ අවස්ථා විය. එනම් සංඝයාගේ වැඩ පිණිසද, බ‍්‍රාහ්මණයන් අතරෙහිද, අජීවකයන් අතරෙහිද, එසේම සියලු පාණ්ඩයන් අතරෙහිද, වශයෙන් ඔවුන් වෙත වෙන් වෙන් වශයෙන් යවන ලදහ. මෙසේම මෙහි සදහන් නොවුණු ආගමික නායකයන් අතරට යවන ලදි. මෙසේ තමන්ට හැකි සෑම කාර්යක්ම හැකි උපරිමයෙන් කිරීමට අශෝක තම රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති උපයෝගී කරගෙන ඇතිබව නම් සත්‍යය. එය 7 වැනි ටැම් ලිපියේ සදහන් වනුයේ ධංමමහාමාතා පි මෙ තෙ බහුවිධෙසු අඨෙසු ආනුගහිකෙසු වියාපටාසෙ. අවිජිතානං චෙව ගිහිථානං ච සවපාසංඪසු පි ච වියාපටාසෙ. සංඝඨසි පි මෙ කටෙ ඉමෙ වියාපටා හොහංතිති. . . වශයෙනි. එසේම ඉහත සදහන් නිලධාරීහුද මගේ සහ මගේ භිසෝවරුන්ගේද තෑගි බෙදා දීමෙහි යොදවන ලදහ. ඔවුහු මාගේ සියලූ අන්තඃපුරයෙහි තුෂ්ඨායතන මෙහි හා නොයේක් පලාත් වලද පිළියෙළ කරත්. ඔවුහු මගේ දරුවන්ගේද දන් බෙදා දීමෙහි, ධර්මපදානය, ධර්මානු ධර්ම භාවෙයන් ව්‍යාවෘත්ත වෙති. ධර්මපාදනය සහ ධර්මානු ධර්ම ප‍්‍රතිපත්තිය නම්, ලෝකයා තුළ දයාව, දානය, සත්‍ය ගරුක බව , පිරිසිදු බව, සතුට සහ යහපත් බව දියුණු කිරීමයි මෙලෙස ලෝකයා තුළ ඔවුන්ගේ සිත්තුල යහපත් ගුණධර්ම දියුණු කරන්නට, ඔවුන්ගේ දෙලොව දියුණුව සළසන්නට මෙය හේතූ වී ඇතැයි කිව හැකිය. මේ සියල්ලක්ම අසෝක රජුගේ දේශපාලන න්‍යායන් සේම රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තීන් වනුයේය.
කානිචි මමියා සාධවානි කටානි තං ලොකෙ අනුපටිපංනෙ තං ච අනුවිධියංති. තෙන වඪිතා ච වඪිසංති ච මාතාපිතිසු සුසුසායා ගුලූසු සුසුසායා වයොමහාලකානං අනුපටිපතියා වශයෙන් දැක්වෙන පරිදි මව්පියන්ට සේවය කිරීම, ගුරුවරුන්ට සේවය කිරීම, වැඩිහිටි මහල්ලන් කෙරෙහි මනා සේ හැසිරීම, ශ‍්‍රමණ බ‍්‍රාහ්මණයන් කෙරෙහි දුගීන් අවාසනාවන්තයින් කෙරෙහි යටත් පිරිසෙන් දාසයන් හා මෙහෙකරුවන් කෙරෙහි යහපත් ලෙස හැසිරීම දියුණු විය. මතුවටද දියුණු වන්නේය. මේ ආදී වශයෙන් රජු මුලින් ආදර්ශමත් වී පසුව ඒ තුළින් තම වැසියාට එම ආදර්ශය ලබා දී ඇත. බෞද්ධ දේශපාලන චින්තනයේ පදනම ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍ර වාදයයි. පාලකයා හෙවත් රජු විධායක පාලකයෙකු පමණක් නොව පාලනය වන ගුණ දහමින් පිරිණු පිරිසිදු තැනැත්තෙකු විය යුතු බව බුදු දහමේ පෙන්වා දේ. මහජන අදහස් වලට ගරුකරණ හා තම බලය මහජන සුබසෙත වෙනුවෙන්ම කැපකරන රජෙකු බුදු දහම අපේක්‍ෂාකර ඇත. එසේම රටේ හා ජනතාවගේ දියුණුව වෙනුවෙන් කැපවෙන රජු ජනතා පරමාධිපත්‍ය කෙරෙහි විස්වාසය තබා යම් තීරණයන්ට එළඹෙන අවස්තා වලදී ජනතාව සමග සාකච්ඡුාකොට ක‍්‍රියාකළ යුතු බව බුදු දහම පෙන්වාදී තිබේ. රට තුළ නීතිය කි‍්‍රයාත්මක කරීමේදී සැමටම එකහා සමාන වනසේ රජු ක‍්‍රියාත්මක විය යුතු බව බුදු දහමේ එන සමානාත්මතා ගුණයෙන්ද පැහැදිළිවෙයි. රටතුළ ක‍්‍රියාකරන විට සතර අගතියෙන් වැලකී මධ්‍යස්ත පිළිවෙත් අනුව පාලන කටයුතු මෙහෙය විය යුතුය. රාජ්‍ය යටතේ ජීවත්වන සියලූම ප‍්‍රජාව ජීවත්කරවීම සදහා පූර්ණ දායකත්වය රජය විසින් ලබාදිය යුතුය. රැකියා ලබාදීම, ප‍්‍රාග්ධනය ලබාදීම රජය සතු පූර්ණ වගකීමකි. එසේම දරුණු චණ්ඩ ගතිපැවතුම් වලින් ඉවත්ව අවංක හා මෘදුගුණ ඇති අයෙකුමෙන් රජු ක‍්‍රියාකළ යුතුය. එසේම රජයක් ජනතාවගේ ඉදිරියේ නම්‍ය සීලී විය යුතුය. පියෙක් තම දරුවන්ට යම්සේ ආදරය කරයිද එසේම රාජ්‍යද සිය ප‍්‍රජාව රැුකගතයුතු බව බුදුසමය අවධාරණය කරයි. මේ අනුව බෞද්ධ දේශපාලන න්‍යාය තුළ පදනම වන්නේ කුමක්දැයි පැහැදිළිය.
කිසියම් රටක උද්ගතවන ප‍්‍රශ්න හමුවේ රජයක් කෙසේ ක‍්‍රියාකළ යුතුදැයි සොයාබැලීමේදී ඒ සදහා බෞද්ධ දේශපාලන සංකල්ප රාශියක් පිළිබදව බුදුදහමෙන් විස්තර කෙරේ.
- දසරාජ ධර්මයෙන් රට පාලනය කිරීම. (දීඝ නිකාය - චක්කවත්තී සීහනාද සූත‍්‍රය)
- දස සක්විති වත් අනුගමනය කිරීම.
- සතර සංග‍්‍රහ වස්තු කි‍්‍රයාත්මක කිරීම.
- සතර අගතියේ වැළකී කටයුතු කිරීම.
- සප්ත අපරිහානී ධර්ම අනුගමනය කිරීම.
- පංචසීල ප‍්‍රතිපදාව අනුගමනය කිරීම.
- ආදානග‍්‍රාහි නොවී යහපත් අවබෝධයෙන් කටයුතු කිරීම
- සීලයෙහි පිහිටීම හෙවත් කායික වාචසික සංවරයෙහි පිහිටීම
- ගැටුමක පසුබිම හදුනාගෙන එය විසදීම සදහා විවෘතව කටයුතු කිරීම
මේ ආකාරයෙන් අශෝක රජතුමා තම දේශපාලන න්‍යායන් කි‍්‍රියාත්මක කිරීමේදී බහුල වශයෙන් බෞද්ධ ප‍්‍රතිපත්තීන් හා බෞද්ධ ආචාර විද්‍යාත්මක පසුබිමක් මත සිටිමින් ක‍්‍රියා කර ඇති බවක් දක්නට හැකිය. විශේෂයෙන් දස සක්විති වත් වැනි ප‍්‍රමුඛ බෞද්ධ දේශපාලන තත්වයන් ක‍්‍රියාවට නඟමින් තත් දේශපානය ප‍්‍රතිපත්තීන් ක‍්‍රියාත්මක කළ බවක් දක්නට හැකි වනුයේය. අශෝක රජතුමා තම දේශපාලන ප‍්‍රතිපත්ති බුදුදහම හා ජෛන දහම මූලික කොට ගනිමින් භාවිත කළ බවක් උක්ත සාධක ඇසුරෙන් දක්වාලීමට හැකි වනුයේය.
