කල්‍යාණියේ බටහිර චාලුක්‍යය රාජවංශය

චාලුක්‍යය අධිරාජ්‍යය වසර 220 ක පමණ කාලයක් රාෂ්ට්‍රකූටයන්ගේ ග්‍රහණයට නතුව තිබිණි. බදාම්යේ චාලුක්‍යය රාජ වංශයෙන් පැවත එන තෛල විසින් ක්‍රි. ව 973 දී දෙවන කක්ක නෙරපා හැර චාලුක්‍යය රාජවංශය නැවත පිහිටුවීය. පසුකාලීන කල්‍යාණිය අග නගරය කරගත් නිසා නව චාලුක්‍යය රාජවංශය කල්‍යාණයේ චාලුක්‍යයන් ලෙස හදුන්වනු ලැබේ. නව බටහිර චාලුක්‍යයන් තවත් වසර 250 ක් (ක්‍රි. ව 973-1200) පාලනය කළ අතර, චෙංගිහි ඔවුන්ගේ ඥාති සොහොයුරන් සමඟ හෙවත් නැගෙනහිර චාලුක්‍යයන් සමග ද නිතර ගැටුම් ඇති වී තිබේ.

අහවමල්ල නූර්මඩි තෛලප සහ සත්‍යාශ්‍රය කුලතිලක යන නම්වලින්ද දෙවන තෛලප (ක්‍රි. ව. 973 - 997) හදුන්වා ඇත. සෙල්ලිපිවල දැක්වෙන පරිදි රාජාධිරාජ, පරමේශ්වර හා චක්‍රවර්ති යන විරුදාවලි ඔහුට යොදා ඇත. ගඩාග් වාර්තාවලට අනූව කිවියකු ලෙසද ප්‍රසිද්ධියට පත්ව ඇත. ඔහු නැවත රෂ්ට්‍රකූටයන්ගෙන් ගත් රාජ්‍ය පුනර්ජීවනය කරන ලදි. ඒ අනූව මුලින් චාලුක්‍යයන්ට අයත්ව පැවති සියලු ප්‍රදේශ ඔහු යළි ලබාගත්තේය. ඔහුගේ අගනුවරක් පිළිබදව නිශ්චිත තොරතුරක් නොමැති වුවද රාෂ්ට්‍රකූටයන්ගේ මාන්‍යඛෙතයම අගනුවර බවට පත්කරගන්නට ඇති බව සිතිය හැකිය.

ගෝඩාවරියේ රාෂ්ට්‍රකූට හතරවන ඉන්ද්‍ර තෛලප අතින් පරාජයට පත් වේ. මෙම කාලයේ සුළු සුළු අර්බුදයන්ට මුහුණ දුන් චෝලවරු දුර්වල තත්වයක සිටියහ. දෙවන පරන්තක චෝල වෙනුවට පත්වූ උත්තම චෝල තෛලප විසින් 980 දී පරාජය කළේය. ඔහුගේ තවත් යුද ජයග්‍රහණයක් වන්නේ මාල්වාහි පරමාර රජු වූ මුන්ජ සමග සටන් කොට ඔහු ජීවිතක්ෂයට පත් කිරීමයි.

සොල්ලිග, සල්ලින යනුවෙන් හදුන්වනුයේද සත්‍යාශ්‍රමය (ක්‍රි. ව. 997 - 1008). ඔහු සියලු කටයුතුවලදි තම පියාට උපකාර කළ තැනැත්තෙකි. ඔහු චාලුක්‍යයන්ගේ ආක්‍රමණශීලි පිලිවෙත් දිගටම කරගෙන ගියේය. මොහුගේ කාලයේදි රාජ රාජ රාජකේ සරිවර්මන් රාජකීය චෝල අධිරාජ්‍යයා විසින් ආක්‍රමණයක් දියත් කර ඇත. මුලදි අසාර්ථක වුවද පසුව ඔහු රාජා රජගේ භූමි ප්‍රදේශයද අත්පත් කර ගත්තේය. ඔහු විසින් චෝලයන් සමග එක් වී නැඟෙනහිර චාලුක්‍යයන්ට වැඩි වශයෙන් බලපෑමක් ඇති කළේය. රාජා රාජ චෝළ හා ඔටුන්න හිමි රාජෙන්ද්‍ර චෝළද පරාජය කර කරනාටකය යටත් කරගත්තේය. ඔහු උතුරු කොන්කාන්හි අපරාජිත පාලකයා වූ ෂිලාහාරා රජු ද යටත් කර ගත්තේය. 1006 දී වෙංගිය ද අක්‍රමණය කළේය.

සත්‍යාශ්‍රයගේ ඥාති පුත්‍රයකු වූ පස්වන වික්‍රමාදිත්‍යය (ක්‍රි. ව 1008-1015) පිළිබද තොරතුරු සොයාගත නොහැකිය. 1015 දී සිය සොහොයුරු දෙවන ජයසිම්හ (ක්‍රි. ව 1015 - 1042) මොහු බලයෙන් පහකර සිංහාසනාරූඪ විය. මේ අනූව පස්වන වික්‍රමාදිත්‍යයගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූයේ ජයසිම්හය. ජයදෙකමාල, මල්ලිකමෝද යන නමින්ද මොහු හදුන්වා ඇත. ජයසිම්හට ඔහුගේ රාජධානිය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පෙරමුණු රාශියක සටන් කිරීමට සිදු වී ඇත. ඔහු වචනාකර දේවරා දසිමයිය, කන්නඩ විද්වතුන් වන දුර්ගසිම්හ, ඔහුගේ විදේශ ඇමති වන චවුන්දර්‍ය සහ සංස්කෘත කවියෙකු වන වදිරාජා යන අයට අනුග්‍රහ දක්වා ඇති බව පෙනේ.

සෝමේශ්වර (ක්‍රි. ව 1042 - 1068) අහවමල්ල තිලොකමල්ල යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. ඔහු පසුකාලීන කල්‍යාණ චාලුක්‍යය රාජවංශයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම රජ කෙනෙක් විය. කල්‍යාණපුරයේ අගනුවර පිහිටුවා එතුමාගේ රාජ්‍යය එම ස්ථානයට ගෙන ගිය බව බිල්හාන සදහන් කර ඇත. අභිලේඛනයන්ට හා බිල්හානට අනූව චෝලයන් සෝමේශ්වර පරාජය කර ඇත. නමුත් පසුකාලීනව සෝමේශ්වර විසින් කාංචිපුරය අත්පත් කරගෙන තිබේ. එහිදි චෝළ රජු කැලයට පලා ගොස් බේරි ඇත. පරමාර අගනුවර ධාරාව අල්ලා ගැනීම, චේදියෙහි කලචූරි පාලක කර්ණ පරාජය කිරීම සෝමේශ්වරගේ ජයග්‍රහණයන් කිහිපයකි.

පියාගේ කාලයේදි යුවරජ තනතුර දැරූ දෙවන සෝමේශ්වර (ක්‍රි. ව 1068 - 1076) පිළිබද තොරතුරු සදහන් නොවේ. මොහු ජනතාව පීඩාව පත් කළ නිසා ඉක්මනින්ම නපුරු මාර්ගවලට ඇද වැටුනේය. ඔහුගේ සොහොයුරාගේ පක්ෂපාතිත්වය ඔහුට අහිමි විය. මේ නිසා වික්‍රමාදිත්‍යය විසින් රජ කමින් නෙරපා බලය ලබාගත් පෙනේ. බිල්හානගේ වෘත්තාන්තයේ දෙවන සෝමේශ්වර පිළිබද විස්තර පැවතියද එය වෘත්තාන්තයක් නිසා සත්‍යය ලෙස පිළිගැනීම අසීරුය.

හතරවන වික්‍රමාදිත්‍යය (ක්‍රි. ව 1076 - 1126) පාලන සමය චාලුක්‍යයන්ගේ වික්‍රමාන්විත යුගයයි. ඒ නිසාම බටහිර චාලුක්‍යය රජුන්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨතම තැනැත්තා ඔහු විය. ඔහු පර්මදිදේව සහ ත්‍රිබුවනමල්ල යන නම් ද දරා ඇත. කන්නඩයේ ශිලා ලේඛන දොළොස්වන සියවසට පෙර වෙනත් රජෙකුට වඩා වික්‍රමාදිත්‍යය වර්ණනාවට ලක් කර ඇත. කීර්තිමත් සංස්කෘත කවියෙකු වූ බිල්හාන ඔහුගේ වික්‍රමාංකදේවචරිතයෙන්ද, හින්දු පවුලේ නීති පිළිබඳ විජේනේශ්වර ලියූ මිතක්සාරයෙන්ද මොහු පිළිබද තොරතුරු ලබාගත හැකිය. ඉන්දියාවේ මධ්‍යම ඉන්දියාවේ නර්මදා නදිය දක්වා ද දකුණු ඉන්දියාවේ කාවේරි ගඟෙන් දිගට පැතිර තිබූ විශාල අධිරාජ්‍යයකට ඔහු උරුමකම් කියූ බව ඒවායෙහි දැක්වේ.

පියාගේ කාලයේ පටන්ම මොහු නොයෙක් ආක්‍රමණයන්ට සම්බන්ධ වී ජය ලබා තිබේ. ඒ අනූව බෙංගාලය, ඇසෑමය, ගංගෙයිකොන්ඩය, වෙංගි හා වක්‍රකෝටය ඔහුගේ ආක්‍රමණවලට ලක් විය. රාජේන්ද්‍ර චෝළට එරෙහිව ඉතා දියුණු දටනක් ගෙනගිය අතර චෝළ රජුගේ දියණිය විවාහ කරගැනීමෙන් එය සමතයකට පත්ව තිබේ. රාජේන්ද්‍ර චෝළ රජු මියගිය පසු වික්‍රමාදිත්‍යය ඔහුගේ සහෝදරයා වූ අදි-රාජෙන්ද්‍ර චෝළ සිංහාසනයේ පිහිටු වීය. නමුත් කොත්තුංග නම් නැගෙනහිර චාලුක්‍යයා ඔහු නෙරපා හැරියේය. එහිදි වික්‍රමාදිත්‍යය ඔහුද පරාජය කළේය. මේ ආකාරයට ඔහු මහත් වූ ප්‍රභූත්වයකින් වැජඹෙමින් චාලුක්‍යය වංශය පෝෂණය කළේය.

වික්‍රමාදිත්‍යයගේ හා වන්දලදේවියගේ පුත්‍රයා තුන්වන සෝමේශ්වර (ක්‍රි. ව 1126 - 1138) ය. තම පියා විසින් අධිරාජ්‍යය මනාව ගොඩ නගා තිබූ නිසා සාමකාමිව එය පාලනය කිරීමට පමණක් හැකි විය. නමුත් හෙයිසාල විශ්ණුවර්ධන හා වෙංගියේ චාලුක්‍යයන් සමග සටන් කළ බව හොයිසාල වාර්තාවන්ගේ දැක්වේ. ඔහු සාහිත්‍යය පිළිබඳ විශාරදයෙක් වූ අතර සංස්කෘත සම්භාව්‍ය මනසොලසාව ලියුවේය. ත්‍රිභුවනමල්ල, භුලෝකාමල්ල හා සර්වංජයභුපා වැනි විරුදාවලි දැරීය.

සෝමේශ්වරගෙන් පසුව සිංහාසනයට පත් වන්නේ දෙවන ජයදෙකමාල (ක්‍රි. ව 1138-1151) . ඔහුගේ පාලන කාලයේදි චාලුක්‍යය අධිරාජ්‍යය මන්දගාමි ගමනක යෙදුනේය. හොයිසාල, පරමාර හා සෙවුන ආදින්ගේ බලපෑම මැඩ පැවැත්වීමට ද ඔහුට සිදු විය. ඔහු විද්වතෙක් විය. සංස්කෘත සංගීත චූඩාමණි කෘතිය ඔහුගේ යැයි සැළකේ.

චාලුක්‍යයන්ගේ පදනම බිදෙනුයේ තුන්වන තෙතලප (ක්‍රි. ව. 1151 - 1162) යටතේය. චාලුක්‍යය අධිරාජ්‍යයේ අවසානය ආරම්භ වීම මෙම කාලයේදි සිදු විය. කාකටිය ප්‍රෝල විසින් ආක්‍රමණයක් එල්ල කර තෙතල අල්වා ගත්තේය. නමත් ඔහු නැවත මුදාහැර ඇත. ඉන්පසු ඇති වූ අභ්‍යන්තරික ආරවුල් පිරීහීම තවත් සනිටහන් කළේය. චාලුක්‍යය හමුදාවේ සේනාධිපතියකු වූ බිජ්ජාල හමුදාව කැරලි ගස්වා චාලුක්‍යය රාජ්‍යය පැහැර ගත්තේය. ඉන්පසු තෛලප ඇන්නිගරියට පලා ගියේය. එහිදි 1162 දී හෝයිසාල වීරනරසිවර්මා විසින් ‍තෛලප ඝාතනය කරන ලදී.

තුන්වන තෛලපගෙන් චාලුක්‍යය රාජවංශය පැහැරගත් තුන්වන ජාගදේකාමල්ල (ක්‍රි. ව 1162-1983) ඔවුන්ට අයත්ව පැවති සියලු රාජ්‍යයන් පාලනය කළේය. පරමාධිපත රජකු වශයෙන් ක්‍රියා කිරීමට මොහුට විජයාදිත්‍යයගේ ආධාර ලැබී ඇත. ක්‍රි.ව 1168 දී ඔහු තම පුත්‍රයන්ට රජකම පවරා තිබේ. ඒ අනූව සෝවිදේව (ක්‍රි. ව. 1168 - 1177), දෙවන සංඛමවීර (ක්‍රි. ව. 1177 - 1180), අහවමල්ල (ක්‍රි. ව 1180 - 1183) සහ සිංඝන (ක්‍රි. ව1183 - 1184) රාජ්‍යත්වයට පත් වූහ.

බටහිර චාලුක්‍යය රාජවංශයේ අවසන් පාලකයා හතරවන සෝමේශ්වරය (ක්‍රි. ව. 1184 - 1200). දණ්ඩනායක බ්‍රාහ්ම නැමැත්තෙකුගේ උපකාරයෙන් ඔහු කලචුරි රාජධානිය පරාජය කරමින් චාලුක්‍යය රාජ්‍යය යළි පණගැන්වීමට කෙටි උත්සාහයක් ගත්තේය. ඔහු බාසවකල්‍යාණය අල්ලා ගැනීමට සමත් වූ නමුත් සෙවුනා, හොයිසාලා සහ කකතිය රාජවංශයන් වැලැක්වීමට අසමත් විය. අවසානයේ දී, කාවෙරි නදිය සහ නර්මදා ගංගාව අතර විශාල ඔවුන් එක් වී බෙදා ගත්හ. එහි අග්නිදිග කෙළවර පාලනයට සොමේශ්වර පත් වි. ක්‍රි.ව 1190 දී ඔහුගේ මරණයත් සමග මෙම රාජවංශය අවසන් විය. ඔහුගෙන් පසුව චාලුක්‍යය ලෙයට උරුමකම් කියන තැනැත්තන් පත් වුවද සෘජු සම්බන්ධයක් ඇති කෙනෙකු රජ නොවීය.