චෝළ අධිරාජ්යය විශාල ප්රදේශයක් පුරා විහිදි පැවති බව පෙනේ. ඒ නිසා එම ප්රදේශ පාලනය කරගැනීම ඔවුන්ට අපහසු වන්නට ඇත. නමුත් චෝළයෝ තමන් අත්පත් කරගත් ප්රදේශ පාලනයට ද සැලසුම් සහගත ක්රමවේදයක් ගෙන ගියහ. එම පරිපාලන ක්රමයේ නොයෙක් අංග දකුණු ඉන්දියාවේ අද දක්වාම ක්රියාත්මක වීමද විශේෂත්වයකි. එම පාලන ක්රමය ඉතාමත් ශක්තිමත් වූ අතර වෙනත් කාලයකදී එවැනි ක්රමවත් පාලන ක්රමයක් දැකිය නොහැකිය. මෙතැන් පටන් චෝළයන්ගේ එම පරිපාලනය පළිබදව කරුණු විමසා බලනු ලැබේ.
චෝළ අධිරාජ්යය යටතේ මුළු දකුණු ඉන්දියාවම එක් රාජ්යයක් බවට පත් විය. එම රාජ්යය පුරාවටම පැවතියේ රාජාණ්ඩු ක්රමයයි. මේ අනූව පියාගෙන් පසුව වැඩිමහල් පුතාට රාජ්යය අයිතිය පැවරුණේය. නමුත් එයට පරිබාහිරව අනිකුත් රජකුමරුවන්ට රාජ්යය බලය ලැබුණු අවස්ථාද ඇත. රජු ඒකාධිපති පාලකයකු වුවද ඔහුට හිතුමතේට පාලනය කළ නොහැකි විය. ජේෂ්ඨ ඇමතිවරුන්ගේ උපදෙස් ඇතිව සකස් කළ පාලන තන්ත්රයක් ඒ සදහා තිබුණි. එහිදි රජුගේ මූලික කාර්යභාරය වූයේ විවිධ නීතිරීති සම්මත කිරීම හා නියෝග පැනවීමයි. මේ සදහා රජුට උදම්කුට්ටම් නම් නිළධාරි මණ්ඩලයේ උපදෙස් ලැබී ඇත.
තන්ජාවූර් ප්රධාන අගනගරය වූ අතර රජු එහි සිට පාලනය මෙහෙයවා තිබේ. ගංගෛකොන්ඩ චෝළපුරම්, කාංචිපුරම් සහ මදුරෛ ද ප්රාදේශීය අගනුවරවල් ලෙස සැලකුණු අතර වරින් වර රජු මෙම නගරවල සිටද රාජකාරිවල නිරත වී ඇත. සමහර අවස්ථාවල මේවායෙහි සිට රාජසභාවන්ද පවත්වා ඇත. රජු පරම නායකයා ලෙස සැළකූ ජනතාව ඔහුගෙන් බලාපොරොත්තු වී ඇත්තේ රටේ නීතිය හා සාමය රැකීමයි. රජුද ඒ සදහා කැප වී ක්රියා කළේය. එයට රජුගේ උදව්වට කාර්යක්ෂම නිළධාරි මණ්ඩලයක් සිට ඇත. එහි ඉහළ පෙළේ නිළධාරින් පෙරුන්දම් ලෙසද, පහළ පෙළේ නිළධාරින් සිරුදනම් ලෙසද හදුන්වා තිබේ. මෙම චෝළ නිළධාරින්ගේ කාර්යද ඉතා සංකීර්ණ විය. උදාහරණයක් ලෙස රජුගේ නියෝගයක් ලියන්නකු සටහන් කරගත් විට එය නැවත නිළධාරින් තිදෙනකුගේ හා ප්රධාන ලේකම්ගේ ද පරීක්ෂාවටද ලක් විය. ඉන් අනතුරුව ඒවා අනුමත කරනු ලබයි. පසුව රජුගේ උදක්කුට්ටම් නිළධාරින් විසින් එම නියෝග පොත්වල සටහන් කර තබයි. මෙවැනි සංකීර්ණ වූ වැඩ පිළිවෙලක් නීති සම්පාදනයේදි අනුගමනය කර ඇත.
නිළධාරින්ගේ කටයුතු සොයා බැලිමට රජු නිතර රට පුරා සංචාරය කර ඇත. එහිදි හදුනාගත් දක්ෂ නිළධාරින් ඇගයීමට නම්බු නාම හා තනතුරු ප්රධානය කළේය. ඔවුන්ට ඉඩම් ආදිය පරිත්යාග කරමින් තව තවත් රාජ්ය පරිපාලනයට උනන්දු කළේය. එවැනි සංචාරවලදී ජනතාවගේ ගැටලු හදුනාගෙන ඒවාට විසදුම් යෙදීමට රජු වග බලාගත්තේය. එම සංචාර අතරතුරම චෝළ රජවරුන් දේවාල ඉදිකළ අතර ඒවාට මහත් ධනයක් පරිත්යාග කොට ඇත. මෙම දේවාල වන්දනා ස්ථාන ලෙස පමණක් නොව, ආර්ථික කටයුතුවල මධ්යස්ථාන ලෙස ද පසුකාලීනව වැදගත් විය. රාජධානිය පුරා පිහිටි ඇතැම් ගම්මාන දේවාලවලට භාර කර ඇත. ඒවායෙන් දේවාලවලට ලැබුණු ආදායම එම ගම්මානවල ජනයාට ණය ලෙස ලබාදීම ද සිදු විය. මෙවැනි කටයුතුවලින් රජු ජනතාවගේ සිත් දිනාගත් අතර ඔවුන්ගේ ගැටලුවලට විසදුම් ලබාදීමටද හැකි විය.
චෝළ අධිරාජ්යය මණ්ඩලම් යනුවෙන් හැඳින්වුණු ඒකකවලට බෙදා තිබුණි. එසේ කර ඇත්තේ පාලනයේ පහසුව සදහාය. මේවාට යටත් කරගත් ප්රදේශද ඇතුළත් විය. වෙංගි, මදුරා, මුම්මඩිචෝළ ආදි වශයෙන් එවැනි මණ්ඩල අටක් තිබූ බව සදහන් වේ. මෙම මණ්ඩල නැවත වලනාඩු ලෙසත්, වලනාඩු නැවත නාඩු හා කුර්රාම් යනුවෙන් හැඳින්වුණු උප-ඒකකවලටත් බෙදිණි. විශාල ගම් මුල්කරගත් ඒකක නාඩු ලෙසද, විශාල නගර මුල් කරගත් ඒකක කුර්රාම් ලෙසද මෙලෙස හදුන්වා තිබේ. ප්රාදේශික රජය මට්ටමේ දී, සෑම ගම්මානයකම ස්වයං-පාලන ඒකකයක් විය. රජුගේ ආඥාව පළමුව විධායක නිලධාරියකු විසින් මෙම ප්රාදේශික බලධාරින්ට දැනුම් දෙන ලදී. අනතුරුව කාර්යයේ වාර්තා තැබීම සහ සනාථ කිරීම සිදුකරන ලද්දේ ප්රධානීන් හා රාජ්ය නිලධාරීන් විසිනි. පළමු වන රාජරාජ චෝළගේ සමයේ සිට මෙම පරිපාලන ව්යූහයේ කිසියම් ප්රසාරණයක් පේනවයි. ඔහුගේ කාලයේ රජයේ ස්තර කිහිපයකින් යුත් ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවක් පැවතී ඇති අතර ප්රධාන වශයෙන්ම ගිණුම් තැබීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර තිබේ. ආදායම් ඇගයීම සහ රැස් කිරීම ඌර්, නාඩු, සභා, නගරම් වැනි අනුරූප ව්යූහයන් වෙත පවරා තිබුණි.
ගම් පාලනය කිරීම සදහා චෝළ සමයේදි ඌර් හා මහ සභා යන ආයතන යොදාගෙන තිබේ. ඌර් පාලනය සාමාන්යය ගම්වල ක්රියාත්මක වූ අතර බ්රාහ්මණ ගම්මානවල මහ සභා ක්රමය කිුයාත්මක විණි. බ්රාහ්මණයන් හා උසස් පැලැන්තිය ජීවත් වූ ගම්වල මෙම පාලන ආයතන දෙකම පිහිටුවා තිබිණි. පළමු පරන්තක රජුගේ සෙල්ලිපි ආශ්රයෙන් මෙම සභාවල පැවති ක්රියාපටිපාටිය පිළිබදව අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය. ඒ අනූව ඌර් හා මහසභා රැස්වීමලට ගමෙහි ඉඩම් හිමි සියලු දෙනාම සහභාගි විය යුතු විය. නමුත් ආලුන්ගනම් නම් කණ්ඩාවම එහි ප්රධානත්වය දරා ඇත. වැඩිහිටි සාමාජිකයින්ගෙන් එම කණ්ඩායම සමන්වත විය. වාරියම් නම් හැදින්වූ කමිටු කිහිපයක් වූ අතර කාර්ය අනූව මේවායෙහි සාමාජික සංඛ්යාව වෙනස් වුණි. කුසපත් ඇදීම මගින් ඒ සදහා එක් එක් කොට්ඨාශවලින් සාමාජිකයන් තෝරාගෙන තිබේ. එහිදි සුදුසුකම් ලෙස සළකා ඇත්තේ බලප්රදේශයේ ජීවත් වීම, නිවසක් හිමි වීම, අක්කර 1.2/1 ඉඩම් අයිතිය, වයස අවුරුදු 35-70 අතර වීම හා හොද අධ්යාපනයක් ලබා තිබීම ආදියයි. කමිටුවට පත්වන සාමාජිකයින්ගේ සේවා කාලය වර්ෂයකට සීමා විය. ඉන්පසු නැවත ඒ සදහා සාමාජිකයින් පත්කරගෙන ඇත. කමිටුවේ සාමාජිකත්වය දැරූ අයකුට නැවත ඒ සදහා ඉදිරිපත් වීමට හැකි වූයේ අවුරුදු තුනකට පසුවය. කමිටුවට වංචා කළ කිසිදු පුද්ගලයකු නැවත ඒ සදහා පත්කර නොගත් අතර ඒ සදහා යහපත් චරිතයකින් යුතු පුද්ගලයකු වීමද අනිවාර්ය විය. දැනට ලැබී ඇති තොරතුරු අනූව උත්තරමේරුර්හි මෙවැනි කමිටු කිහිපයක් විය. ගෙවතු පිළිබද කමිටුව, වාරිමාර්ග කමිටුව, රන් පිළිබද කමිටුව, අධිකරණ කමිටුව හා කුඹුරු හා විදේශීන් පිළිබද කමිටුව ආදිය වේ. මේවායෙහි සමාජිකයින් ගණණ විවිධ වූ අතර ඔවුන්ට වැටුපක්ද ගෙවා ඇත.ඒ ඒ අවශ්යතා අනූව සභා තුළ මෙවැනි කමිටු පිහිටුවාගෙන තිබේ.
අවන්තිවර්මන් පල්ලව රජුගේ සෙල්ලිපියකට අනූව ඌර් හා මහසභා යන ග්රාමීය ආයතනවලට ඉඩම් විකිණීම, ප්රදාන ලෙස ලැබුණු ඉඩම් පාලනය වැනි කටයුතු සිදු කළ හැකි විය. එමෙන්ම මධ්යම ආණ්ඩුවේ අවසරය ඇතිව ඉඩම් බෙදාදීම, අස්වැද්දීම, රජුට අයිති ඉඩම් බදු එකතු කර භාරදීම හා ඉඩම් ආදායම් නිළධාරින්ට සහය වීම ආදි කටයුතුද සිදු කළ හැකි විය. එහිදි ග්රාමීය පාලනයේදි යම් ගැටලුවක් ඇති වූ අවස්ථාවලදී මධ්යම ආණ්ඩුවේ නිළධාරියකුගේ සහභාගිත්වයෙන් එය විසදාගෙන ඇත. මහසභාවල පැවති ධර්ම වාරියම් කමිටුව මගින් ආගමික ස්ථාන වූ දේවාල, කෝවිල් ආදියට අයත් ඉඩම් පාලනය කළ අතර ඒවාට අයත් ප්රතිපාදනද වෙන් කර ඇත. අධ්යාපනික ආයතන, සංස්කෘතික ආයතන, රෝහල් හා වාරිකර්මාන්ත සදහා නඩත්තු ප්රදානය කිරීම හා ඒවා පිළිබද සොයා බැලීම, අධීක්ෂණය මෙම කමිටු මගින් සිදු වූ වැදගත් සේවාවන්ය. ග්රාමයට හා ආයතනවලට අයත් ඉඩම් හා සම්පත් පිළිබද තොරතුරු ලේඛනවල සටහන් කොට ඒවා සුරක්ෂිතව ඉදිරියට පවත්වාගෙන යාමද මෙම මහාසභා මගින් සිදු වී තිබේ.
අධිකරණ කටයුතු බොහෝදුරට චෝළ අධිරාජ්යයේ ප්රාදේශික කටයුත්තක් සේ සැලකිණි. කුඩා මතභේද ගම් මට්ටමින් විසඳීම සිදු විය. නගරවල පමණක් රජයෙන් පත් කළ විනිසරුවකු යටතේ වූ උසාවි ක්රමයක් පැවතිණි. අධිකරණ කමිටුවක් පත් කරගෙන තිබූ අතර එමගින් දඩුවම් හා තීන්දු තීරණ ගැනීම සිදු වූ අතර එය වර්තමාන ජූරි සභාවකට සමාන විය. සුළු අපරාධ සඳහා දඬුවම් දඩ ගෙවීම් හෝ පුණ්යාධාර කටයුතු සඳහා පරිත්යාග කිරීම් වැනි ක්රමවලින් ක්රියාත්මක විය. මිනී මැරීම, හොරකම, දුරාචාරය හා වංචා කිරීම බරපතල අපරාධ ලෙස සලකා තිබේ. රාජද්රෝහී වීම වැනි රාජ්ය අපරාධවල දී, රජු විසින්ම නඩු අසා තීන්දු ප්රකාශයට පත්කරන ලදී. මෙවැනි වැරදි සඳහා සුලබ දණ්ඩනයන් වූයේ මරණ දණ්ඩනයන් සහ දේපළ රාජසන්තක කිරීමයි.
චෝළ අධිරාජ්යය සතුව වෘත්තීයමය හමුදාවක් සිටි අතර, එහි ඉහළම සේනාධිපතියා වූයේ රජු ය. නමුත් රජු හෝ කුමාරවරු හෝ සේනාපතිවරු එම හමුදාව පාලනය කළහ. චෝළ සේනාව අශ්වාරෝහක, හස්ති, පාබල සහ නාවික යනුවෙන් කොටස් සතරකි. අධිරාජ්යයේ දියුණු අවස්ථාවේදි හස්තීන් 60000 කින් සමන්විත ඇත් හමුදාවක් සිටි බව පෙනේ. හස්තීන්ට හමුදාවේ වැදගත් ස්ථානයක් හිමි විය. හස්තීන්ගේ පිටෙහි සෙබලුන් පිරි කුඩා ගෘහයන් වූ අතර, එහි සිට සෙබලුන් විසින් දිගු දුරක් වෙත ඊතල හෝ හෙලි විදීම සිදුකර කර ඇත. පාබල හමුදාව 150000 ක් වූ බව දැක්වේ. නාවික හමුදාවද විශාල වූ අතර විදේශීය රටවල් ආක්රමණයට ඔවුන්ගේ දායකත්වය නොඅඩුව ලැබී තිබේ. දුනුවායන් සහ අසිපත්ධාරීන් සහිත රෙජිමේන්තු පැවති අතර, මේවා වඩාත් ස්ථිර සහ විශ්වාසනීය සේනාවන් වූවා සේම රජුගේ ආරක්ෂාව භාර වූයේද ඔවුන්ටය. මෙම හමුදාවන් චෝළ අධිරාජ්යය පුරා පැතිරෙමින් සිවිල් කටයුතු සදහා නිළධාරින්ට නොයෙක් අයුරින් උපකාරි වී ඇත.
චෝළ අධිරාජ්යයේ ප්රධාන ආදායම් මාර්ගය වූයේ ඉඩම් බදුය. ඊට අමතරව වෙළද බදු ද ඉහළ අගයක් ගත්තේය. බදු ගෙවිය යුතු හා නොගෙවිය යුතු යනුවෙන් ඉඩම් වර්ග කර තිබූ අතර ඉඩම් මැන එහි ආදායමෙන් 3/1 රජයට ගෙවිය යුතු බවට නීති පනවා තිබුණි. රාජ රාජ චෝළ හා කුලෝත්තුංග චෝළගේ කාලවලදී මෙම බදු පනවා ඉන් ලැබෙන ආදායම නොයෙක් නඩත්තු කටයුතු සදහා යොදාගෙන ඇත. තීරු බදු, නිවාස බදු, උත්සව බදු, තොටුපළ බදු, කඩවත් බදු, ආකර බදු හා ලුණු බදු ආදි නොයෙක් බදු වර්ගවලින් ලැබූ ආදායම රාජ්ය නිළධාරීන්ට වැටුප් ගෙවීම ආදි විවිධ සුභ සාධන කටයුතු සදහා යොදවා ඇත. මේ ආකාරයෙන් මධ්යම ආණ්ඩුවට මෙන්ම යම් යම් අවශ්යතා මත ග්රාමීය ආයතනවලටද බදු අය කිරීමේ හැකියාව ලැබී තිබිණි.
වගාකළ හැකි ඉඩම්, භූක්තිය දෙයාකාර විය. ගොවි භුක්තිය හෙවත් වෙල්ලන්-වගෛ, සේවා භුක්තිය හෝ දාක්ෂිණ්ය භුක්තිය යනුවෙන් එය හදුන්වා ඇත. වෙල්ලන්-වගෛ යනු වර්තමාන සාමාන්ය ඉන්දියානු ගොවි ගම්මානයන් ය. රජය සමග ඍජු සම්බන්ධතා පවත්වන එගම් වැසියන් කාලයෙන් කාලයට ප්රතිශෝධනය වන ඉඩම්-බද්දක් රජයට ගෙවා ඇත. වෙල්ලන්-වගෛ ගම්මාන පුළුල් කාණ්ඩ දෙකකට අයත් වූ අතර, ඉන් එක් කොටසක් ඍජුවම රජයට වාර්ෂිකව වෙනස්වනසුලු අයභාරයක් ගෙවීය. පුණ්යයතනවලට අයත් වූ ඉඩම් හිමි අනෙක් පිරිස දේවාල වැනි මහජන ආයතනවලට ස්ථාවර අයභාරයක් ගෙවා ඇත.
කෘෂිකර්මාන්තය බොහෝ ජනයාගේ ප්රධාන ජීවනෝපාය විය. ඉඩම්හිමියන් හැරුණුවිට කෘෂිකර්මාන්තය මත රඳා පැවුතණු වෙනත් පුද්ගලයින් ද විය. දෛනික කුලී කම්කරු පන්තියක් චෝළ අධිරාජ්යය සතු වූ අතර, ඔවුහු ජනයාගේ කෘෂිකර්මික කටයුතු සඳහා ආධාර වූහ. ඒ සදහා ඔවුන්ට දෛනික වැටුපක් හිමි විය. ගොවීන්හට සමාජයේ වැදගත්ම ස්ථානයක් හිමි විය. ගොවීන් ලෙස ඉඩම්හිමි රදළ පෙළැන්තිය වූ වෙල්ලාලර් ප්රජාව ආර්ථික අතින් බලවත් කණ්ඩායමක් වූහ.
ඉහත දක්වා ඇති පරිදි චෝළ අධිරාජ්යය පරිපාලන අංශයෙන් විශේෂ ස්ථානයක් හිමි කරගත්තේය. ඔවුන්ගේ පරිපාලනය ඉතා ක්රමවත් හා කාර්යක්ෂමද විය. එම නිසා ඉන්දියානු ඉතිහාසයේ අනිකුත් පාලන සමයන්ට සාපේක්ෂව චෝළයින්ගේ පාලනය ශක්තිමත් සාර්ථක පාලනයක් බවට පත් වී ඇත. එය සනාථ කරමින් පසුකාලීන රාජ්යන්ද ඔවුන්ගේ පාලන ක්රමය අනුගමනය කර ඇති බව පෙනේ.