බදාම්යේ බටහිර චාලුක්‍යය රාජවංශය.

දකුණු හා මධ්‍යම ඉන්දියාවේ විශාල කොටසක් පාලනය කළ චාලුක්‍ය රාජවංශය ඉන්දියානු ඉතිහාසයේ බලවත් රාජ වංශයකි. හය වන සහ දොළොස් වන සියවස අතර කාල පරිච්ඡේදය තුළ ඔවුන් දකුණු ඉන්දියාව පාලනය කළහ. චාලුක්‍යයන් පරම්පරා තුනකට අයත් වේ. හය වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේ සිට බටහිර චාලුක්‍ය්‍යන් යනුවෙන් හඳුන්වන ලද පැරණි රාජවංශය ඔවුන්ගේ අගනුවර වතාපීය (නූතන බඩමී) මුල් කරගනිමින් ඉන්දියාව පාලනය කරනු ලැබීය. කාතියාවාර් හා ගුජරාටය හැර දකුණේ හා නැගෙනහිර විශාල ප්‍රදේශයක් ඔවුන්ගේ පාලනයට නතු විය. නමුත් අට වන ශතවර්ෂයේ මධ්‍ය භාගයේ රාෂ්ට්‍රකූටයන්ගේ නැගී ඒමත් සමග ඔවුන්ගේ බලය යටපත් වී ඇත. ඉන් පසුව වසර සියයකට පසුව රාෂ්ට්‍රකූටයන් පරාජය කර චාලුක්‍ය වංශයට අයත් දෙවන තෛල නැමැත්තෙකු විසින් කල්‍යාණයේ බටහිර චාලුක්‍යය රාජවංශය පිහිට වීය. එහිම ශාඛාවක් වශයෙන් නැගෙනහිර චාලුක්‍යය වංශය ආරම්භ වූ අතර වසර පන්සියයක් පමණ පාලනය ගෙන යාමට ඔවුන් සමත් විය. මෙසේ දීර්ඝ කාලයක් පුරාවට දකුණු ඉන්දියාව ඇතුළු ප්‍රදේශ රාශියක් ඔවුන් විසින් පාලනය කර තිබේ.

පළමු වරට දකුණු ඉන්දියානු ඉතිහාසයේ කාවෙරි සහ නර්මදා ගංගා අතර සමස්ථ කලාපය පාලනය කිරීමට හැකි වී ඇත්තේ චාලුක්‍යයන්ට පමණි. වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් වන චාලුක්‍යයන්ගේ පාලනය ශක්තිමත් කිරීමට කාර්යක්ෂම පරිපාලනය, වෙළදාම හා විශේෂයෙන් විදේශ වෙළඳාම අතිශයින් වැදගත් වී ඇත. එම පාලන සමයේදී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ මහත් ප්‍රගතියක් සිදු විය. සාහිත්‍යයද වර්ධනය වූ අතර තෙළිගු සාහිත්‍යය ඇති වන්නේ ද මෙම කාලයේය. සෑම අංශයකින් ඉහළ ප්‍රගතියක් පෙන්වීමට ඔවුනගේ පාලනයට හැකි වී ඇත. ඒ සදහා එම වංශයේ සිටි රජවරුන්ගේ හා ඔවුන්ගේ කාර්යභාරය ඉතා වැදගත් විය. මෙතැන් සිට චාලුක්‍යය වංශය පිළිබදව හා එම වංශයේ පාලකයින්ගේ සේවාව පිළිබදව කරුණු ඉදිරිපත් කරණු ලැබේ.

බාදාම්යේ බටහිර චාලුක්‍යය රාජවංශය (ක්‍රි. ව 543-753) අතර කාලයේ පැවතිණි. එහි ආරම්භක පාලකයා පූලකේසිය. (ක්‍රි. ව 543 - 566) මහාරාජ නම් විරුදාවලියෙන්ද මොහු හදුන්වා ඇත. සෙල්ලිපිවල දැක්වෙන පරිදි ජයසිංහ නම් තැනැත්තෙකුගෙන් මෙම වංශයේ ආරම්භය සිදු වී ඇත. ඔහුගේ පුත් රණරාග නැමැත්තාගේ පුත්‍රයා ඉහත දක්වන ලද පූලකේසින්ය. ස්ථාවර රාජවංශයක් බවට චාලුක්‍යය වංශය පත් කරන්නට ඇත්තේ මොහු විය හැකිය. එම නිසා ඉතිහාසයේ චාලුක්‍යය වංශයේ නිර්මාතෘවරයා ලෙස දක්වනුයේ පූලකේසින්ය. ඔහු බටහිර ඩෙකෑණය තම රාජධානිය කරගත් අතර කර්ණාටක ප්‍රදේශය හා ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශද ඇතුළත් විය.

තම රාජවංශය ස්ථාපිත කිරීම සඳහා කදම්බ පාලනය සම්පූර්ණයෙන්ම පෙරලා දැමීමට ඔහුට සිදු විය. වාතාපිය තම අගනුවර බවට පත්කරගත් හෙතෙම එහි ශක්තිමත් කඳුකර බලකොටු සාදා තිබිණි. නව බලකොටුව පිහිටා තිබුණේ ගංඟා සහ කඳුකරය වටා ආරක්ෂක වළල්ල මතය. මෙලෙස ඔහු චාලුක්‍යය අධිරාජ්‍යයේ පදනම ස්ථාවර කළේය.

පූලකේසින්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා කීර්තිවර්මන්ය (ක්‍රි. ව 566 - 597). ඔහු තවත් චාලුක්‍යය වංශය ශක්තිමත් කළේය. ඔහු කදම්බයන් යටත් කරගත් අතර එම ප්‍රදේශවලද තම බලය ව්‍යාප්ත කළේය. මොහු වංග, අංග, කාලිංග හා මගධයද පරාජය කළ බව සෙල්ලිපිවල දැක්වේ. නමුත් සෙල්ලිපි ඔහුගේ කාර්ය වැඩියෙන් වර්ණනා කර ඇති නිසා එය පිළිගැනීමට අපහසුය. කල්වියා රාජධානිය දීර්ඝ කිරීම හා නාලාවඩි, දකුණු කනාරා ඇලිපස් සහ කොන්කන්හි ප්‍රධානීන්ද ඔහු විසින් යටත් කර ගත්තේය.

කීර්තිවර්මන්ගේ අභාවයත් සමග, ඔහුගේ පුත් දෙවන පූලකේසින් කුඩා දරුවෙක් විය. එම නිසා ඔහුගේ සහෝදර මංගලෙස් රණවික්‍රාන්ත (ක්‍රි. ව 597 - 609) ඔටුන්නේ වගකීම භාර ගත්තේය.මොහු ධෛර්ය සම්පන්න හා අධිෂ්ඨානශීලී පාලකයෙකු විය. ඔහු චාලුක්‍යය අධිරාජ්‍යය තවදුරටත් ව්‍යාප්ත කිරීමට කටයුතු කළේය. ඔහු ගුජරාට්, කන්දිෂ් හා මල්වා යන නගරයන් පාලනය කළ කලචුරි පාලකයා වූ බුද්ධිරාජා ද පරාජය කොට එම ප්‍රදේශද තම රාජ්‍යයට ඈදා ගත්තේය. එපණකින් නොනැවතුනු ඔහු මහකූත කුළුණේ සිට ගංගා, පල්ලව, චෝල, අලුපාස් සහ කදම්බ පාලකයන් ද යටත් කර ගත්තේය.මේ වන විට දෙවන පූලකේසි තරුණ වියට එළඹ සිටියේය. නමුත් ඔහුට සිංහාසනය ලබා දීමට මංගලේස අකමැති විය. මේ නිසා පුලේකේසි තම මාමාට එරෙහිව කැරලි ගැසුවේය. මංගලේස් හා දෙවන පූලකේස අතර ඇති වූ සටනින් මංගලේස් මිය ගියේය. මෙම වකවානුවේ පැවති අරාජික තත්වය උපයෝගි කරගනිමින් ඇති වූ සතුරු ආක්‍රමණ බොහෝමයකට මුහුණදීමටද මේ නිසා චාලුක්‍යයන්ට සිදු විය.

මංගලේස්ගේ මරණින් පසු රාජ්‍යත්වයට පත් වූ දෙවන පූලකේසි (ක්‍රි. ව. 609 - 642) චාලුක්‍යය රාජවංශයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම පාලකයා ලෙස හැදින්විය හැකිය. මෙම රජු සත්‍යාශ්‍රය, මහාරාජාධිරා හා පරමේශ්වර යන විරුදාවලියෙන්ද හදුන්වා ඇත. තලකාද්හි බටහිර ගංගා රාජවංශයේ දකුණු කැනාරාවේ ඇලූපා රාජ වංශයේ කුමාරිකාවක සමග ඔහු විවාහ සබඳතා පවත්වාගෙන ගොස් දේශපාලන සම්බන්ධාතා ශක්තිමත් කරගෙන තිබේ. නමුත් මෙම කාලයේදි ඔහුට ථානේසාර්හි හර්ෂගේ හා මහේනද්‍රවර්මන්ගේ සේනාවන්ට මුහුණ දෙන්නට සිදු අතර එම ආක්‍රමණ සාර්ථකව මැඩ පැවැත්වීමට ඔහු සමත් විය. ඉන්පසු පූලකේසි පල්ලව රාජධානියේ උතුරු ප්‍රදේශය දක්වාම ආක්‍රමණයක් දියත් කරන ලදි. ඉන්පසු ඔහු දකුණු නැගෙනහිර ඩෙකෑන්හි විෂ්ණුකුන්ඩීන් ද පරාජය කළේය. චෝළ දේශයටද ආක්‍රමණයක් දියත් කර ඇති අතර නමුත් පසුව චෝළ, කේරළ හා පාණ්ඩයින් සමග මිත්‍ර ගිවිසුමක් ඇති කරගෙන ඇත.

ක්‍රි.ව 642 දී නරසිංහවර්මන් විසින් වාතාපිය ආක්‍රමණය කොට පූලකේසි පරාජය කළේය. ඉන් අනතුරුව එළඹෙන අවුරුදු 10ක පමණ කාලය අරාජික කාලයක් විය. පූලකේසිට චන්ද්‍රාදිත්‍ය, ආදිත්‍යවර්ම, වික්‍රමාදිත්‍යය, ජයසිම්හ හා අම්බේරා යනුවෙන් පුතුන් පස් දෙනකු වූහ. පූලකේසිගේ මරණයෙන් පසුව ඔවුන් එකිනෙකා අතර යුද්ධ කළ අතර චාලුක්‍යය රාජ්‍යය විවිධ ප්‍රදේශවලට බෙදීමට උත්සාහ දැරූහ.

තම පියාගේ මරණයෙන් පසුව හිස් වූ සිංහාසනයට අවුරුදු දහයකට පසුව පත් වන්නේ වික්‍රමාදිත්‍යය (ක්‍රි. ව 655 - 680). ඔහු දෙවන පූලකේසිගේ තුන්වන පුතාය. සිංහාසනයට පත්වීම සදහා තම සහෝදරයන් පරාජය කිරීමට ඔහුට සිදු විය. එයින් ඔහු තම රාජ්‍යයේ එක්සේසත්කම බලාපොරොත්තු විය. සතුරන් අතට පත්ව තිබූ රාජ්‍ය ඉන් මුදවාගෙන නැවත පුනස්ථාපනය කිරීම ඔහුගේ මහගු කාර්යකි. ඔහු වසර 13 ක් තිස්සේ තම රට අල්ලාගෙන සිටි නරසිංහ වර්මන් පරාජය කොට වාතාපියෙන් පලවා හැරියේය. ඉන් නොනැවතුණු ඔහු පල්ලව අගනුවර වූ කාංචියද අල්ලා ගත්තේය. චෝළ කේරළ පාණ්ඩ්‍යයින්ටද යම් යම් බලපෑම් සිදු කොට ඇත. මෙලෙස ඔහු නැවත තම වංශය වාතාපියේ ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරමින් වාලුක්‍යය වංශය ශක්තිමත් කළේය.

වික්‍රමාදිත්‍යයගේ පුත් විනයාදිත්‍යය (ක්‍රි. ව 680 - 696) චාලුක්‍යය වංශයේ ඊළඟ අනුප්රාප්තිකයා විය. මොහු ක්‍රි. ව. 680 සිට 696 දක්වා පාලනය කළේය. රණබිමෙහි දක්ෂයකු වූ විනයාදිත්‍යය චෝළ, පාණ්ඩ්‍යය, පල්ලවයන්ට විරුද්ධව සටන් කිහිපයක් මෙහෙයවා තිබේ. මධ්‍යම ඉන්දියාවේ කලචුරීන්ද පරාජය කළේය.

විජයාදිත්‍යයගේ (ක්‍රි. ව 696 - 733) දිගු කාලීන පාලනය සාමය හා සෞභාග්‍යය සනිටුහන් විය. එම කාලයේදි ඔහු පාණ්ඩ්‍යන් සමග නොයෙක් යුද ගැටුම් ඇති කරගෙන තිබේ. දක්ෂ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියකු වූ මෙතුමා විශිෂ්ට නිර්මාණයක් වූ පත්තදකාල්හි සංගමේශ්වර දේවස්ථානයේ නිර්මාණ ශිල්පියාය. විනයාදිත්‍යයගේ පාලන සමය අවුරුදු දහසයකට සීමා වූ අතර එම කාලය සාමකාමීව පැවති බව දැක්වේ.

පල්ලව බලය සම්පූර්ණයෙන්ම මර්දනය කිරීමට සමත් වූ එකම පාලකයා දෙවන වික්‍රමාදිත්‍යය (ක්‍රි. ව. 733 - 746) . පල්ලව රජු පරාජය කරමින් කාංචිපුරයේ දේවස්ථානයක් හා ශිලාලේඛනයක් පිහිටුවමින් තම ජයග්‍රහණය සැමරීමට තරම් මොහු කාර්යශූර විය. පියා මෙන්ම ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට හා යුද්ධයට ද මොහු දක්ෂයකු විය. දකුණු දිගට බලය ව්‍යාප්ත කිරීම එකම අරමුණ බවට පත්කරගත් වික්‍රමාදිත්‍යය පාණ්ඩයන් හා චෝළයන්ද පරාජය කළේය. එම ජයග්‍රහණය සැමරීමට දක්ෂිණ සමුද්‍රතීරයෙහි පල්ලවයන් පරාජයකොට ස්ථම්භයක් පිහිටුවීමටද ඔහු කටයුතු කළේය.

බදාම්යේ චාලුක්‍යය වංශයේ අවසන් පාලකයා දෙවන කීර්තිවර්මන් (ක්‍රි. ව. 746 - 753). රාෂ්ට්‍රකූට දන්තිදුර්ග විසින් කීර්තිවර්මන් පරාජය කර වාතාපිය අල්වා ගත්තේය. එතැන් පටන් සියවස් දෙකක් පමණ එහි පාලනය ගෙන ගියේ රාෂ්ට්‍රකූටයන්ය. කෘෂ්ණගේ කාලයේදි දෙවන කීර්තිවර්මන් තම රාජ්‍යය නැවත දිනා ගැනීමට සටන් කළද ඉන් අසාර්ථක විමට ඔහුට සිදු විය. ඒ අතරතුර කාවේරි ගඟේ වෙන්බෙයිහි දී විශාල සටනක දී මොහු ජීවිතක්ෂයට පත්ව ඇත.