යහපාලනය
යහපාලනය
ආර්ථික සම්පත් හා මානව සම්පත් වලින් හිඟයක් නොමැති වුව ද තුන් වන ලෝකයේ රටවල ආර්ථික සංවර්ධනය වීම මන්දගාමී වීම හා සමාජ සාධාරණත්වය බිඳ වැටීම යන ප්‍රශ්න වලට බල පා ඇති හේතු සාධක මොනවාද යන්න පිළිබඳ 1980 දශකයෙන් පසු කාළය තුළ ඇති වන කතිකාවතකින් ඉස්මතු වූ දෙයක් ලෙස යහපාලනය පිළිබඳ සංකල්පය හඳුන්වා දිය හැකි ය.
මෙම රටවල් සතු ආර්ථික හා මානව සම්පත් නිසියාකාරයෙන් කළකමනාකරණය නොකිරීම හේතු කොට ගෙන ආර්ථික සංවර්ධනය මන්දගාමී වී ඇති බවත් එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සමාජ සාධාරණත්වය ගොඩ නැඟීම ද බිඳ වැටී ඇති බවත් මෙම කතිකාවතේ දී හෙලි වේ. මෙයට බල පා ඇති හේතු කාරක ලෙස දුටුවේ අනවශ්‍ය ලෙස බලය මධ්‍යගත වීමත්, රාජ්‍ය පාලනයේ අකාරයක්ෂමතාවය, රාජ්‍ය සේවය දේශපාලනීකරණය වීම, රජයේ ප්‍රතිපත්ති තීරණය කිරීම හා ක්‍රියාත්මක කිරීම කෙරෙහි ජනතා සහභාගීත්වය නොමැති වීම, අල්ලස හා දූෂණය ඉහළ යාම, රාජ්‍ය පාලකයින් වගකීමෙන් තොර වීම යනා දී දෑ ය.
තුන්වන ලෝකයේ රටවල් මුහුණ දී ඇති මෙම අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට නම් යහපාලනය පිළිබඳ සංකල්පය ඒ සම්බන්ධයෙන් ඉදිරිපත් වුණ එකම විසඳුම බවට පත් වේ. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩ සටහනින්(UNDP), ලෝක බැංකුව, ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව, ට්‍රාන්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් ආයතනය හා සංවර්ධනය සඳහා දායක වන වෙනත් ආයතන විසින් ද යහපාලනය පිලිබඳ සංකල්පය ඉදිරියට ගෙන ඒමට කටයුතු කරනු ලැබී ය. ආණ්ඩුකරණ ක්‍රියාවලියට සක්‍රීය ජනතා සහභාගීත්වය (Active People’s Participation) ලබා ගැනීම වැදගත් යහපාලන මූලධර්ම භාවිතාවක් බව අවධාරණය කරන ජාත්‍යන්තර සංවිධාන දක්වයි
මෙම සංකල්පය මඟින් අවධාරණය කරන මූලික කරුණු කීපයකි.
- i.සහභාගීත්වය
මෙයින් අදහස් කරන්නේ රාජ්‍ය සම්පාදනයේ දී හා ක්‍රියාවට නැංවීමේ දී ජනතා සහභාගීත්වය වර්ධනය කළ යුතු අතර වෙනත් ආකාරයකින් දක්වන්නේ නම් සහභාගීත් ව සංවර්ධන ක්‍රියාදාමයන් වඩාත් ශක්තිමත් කළ යුතු ය. මෙහි දී ජනතාව පමණක් නො ව සිවිල් සංවිධාන වලට ද විශේෂයෙන් ම රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන වලට ද සක්‍රීය ක්‍රියාදාමයක් ඉටු කිරීමට අවස්ථාව දිය යුතු ය. මෙය කළ හැක්කේ මධ්‍යමාණ්ඩුවේ බලය විමධ්‍යගත්‍කරණය කිරීම මගින් පළාත් පාලන ආයතන ශක්තිමත් කොට ඒවායේ ජනතා සහභාගීත්වය පුළුල් කිරීම තුලිණි.
- ii.නීතියේ ආධිපත්‍යය
යහපාලනයේ අතවශ්‍ය කොන්දේසියක් ලෙස නීතියේ ආධිපත්‍යය සංකල්පය හැඳින් වේ. නීතියට මිනිසුන් ගරු කිරීමට හා අවනත වීමට පෙළඹෙන්නේ සියළු දෙනා ම විසින් නීතියේ උත්තරීතර බව පිළිගන්නේ නම් පමණි. නීතිය ඉදිරියේ සියළු දෙනා ම සමාන වනවා ය සහ නීතියේ සමාන ආරක්ෂාව සමාන අයුරින් සියල්ලන්ට ම හිමි වනවා ය යන විශ්වාසය මිනිසුන් තුළ ඇති වන්නේ නීතියේ ආධිපත්‍යය ක්‍රියාත්මක වන්නේ නම් පමණි. ඒ සඳහා අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය ද අත්‍යවශ්‍ය වේ.
iii. වගකීම
මෙයින් අදහස් කරන්නේ රාජ්‍ය පාලන බලතල ක්‍රියාවට නංවන අය ජනතාවට වග කිව යුතු බව ය. එසේ නෙවුන හොත් ඔවුන් ඒකාධිපතියන් බවට පත් වීම වැලැක්විය නොහැකිය. එම තත්වය පාලනය කිරීමට නම් ඔවුන් ජනතාවට තම කටයුතු සම්බන්ධයෙන් වග කිව යුතු කොටසක් බවට පත් කළ යුතුය. එසේ ජනතාවට වගකීමේ තත්වයට පාලකයින් පත් කළ විට නැවත ධූරය දැරීමේ ඇති අවශ්‍යතාවය නිසාවෙන් ඔවුන් ජනතාවට නිසි සේවයක් ඉටු කරන බව විචාරකයින් පෙන්වා දෙයි.
iv.විනිවිදභාවය
රාජ්‍ය මුදල් විය පැහැදම් කරන ආකාරය විවෘත භාවයකින් යුක්ත ව කළ යුතු ය යන්න මෙයින් අදහස් වේ. එනම් රාජ්‍ය විය පැහැදම් පිළිබඳ ජනතාවට දැන ගැනීමය ඇති අයිතිය හා ඒ පිළිබඳ ප්‍රශ්න කිරීමට ඇති අයිතිය එමගින් අවධාරණය කෙරේ. මන්ද රටක මහජන මුදල් පාලනය කරනු ලබන පාලකයින් හුදෙක් තම සුඛ විහරණය සඳහා පමණක් කටයුතු කරයිනම් එමගින් සිඳුවන්නේ රට ආර්ථික වශයෙන් අස්ථාවර වීමයි. එම අස්ථාවර වීම වැළැක්වීම සඳහා විනිවිද භාවය නැමති සංකල්පය යහපාලන වාදීහු අවධාරණය කරයි.
v.ප්‍රතිචාරාත්මක බව
මෙයින් අදහස් කරන්නේ ජනතා අවශ්‍යතාවයන් ට පාලකයින් විසින් ඇහුම් කන් දීම, සැලකිල්ලට ගැනීම හා හැකිතාක් දුරට ඒ සෑම අදහසක් ම නියෝජනය වන පරිදි අවසාන ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය කිරීම හා ක්‍රියාවට නැංවීමයි. සැබෑලෙසම ජනතාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නියෝජනයක් මගින් තම පාලකයින් තෝරා පත්කර ගනු ලබන්නේ ඔවුන් තමන්ට නිදහස්ව හා සාමකාමීව ජීවත් වීමට අවශ්‍ය කටයුතු ඉටුකර දෙනු ලබන්නේය යන විශ්වාසය මතය. එම නිසා පාලකයින් තම යටත් වැසියාගේ සුඛ විහරණය සාධනය කර ගැනීමට අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග ගත යුතුය
vi.කාර්යක්ෂමතාවය හා ඵලදායීතාවය
සම්පත් කාර්යක්ෂම ව හා ඵලදායී අයුරින් භාවිතයට ගැනීම මෙයින් අදහස් වේ. වෙනත් ආකාරයකට දක්වන්නේ නම් සම්පත් අපතේ යාම වළක්වා ගැනීමයි. තවද මේ තුළ සම්පත් එක් පුද්ගලයෙකු අත ඒකරාශී වීම වැලැක්වීම හා එක් කොටසකට පමණක් සම්පත් පරිභෝජනයට හිමිවීම ප්‍රතික්ෂේප කෙරේ.
vii. සහමිතිකභාවය
සියළු දෙනාගේ ම අදහස් වලට ඇහුම් කන් දීම, සැළකිල්ලට ගැනීම සහ හැකිතාක් දුරට සෑම අදහසක් ම නියෝජනය වන පරිදි අවසාන ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය කිරීම හා ක්‍රියාවට නැඟීම මෙයින් අදහස් කෙරේ. එසේ සම්පාදනය කරන ප්‍රතිපත්ති තුළ සැබෑ මහජන මතයක් නිරූපනය වන අතර ජනාතා අභිමතය ප්‍රතිපත්ති තුලින් මනාව ගම්‍ය මාන වේ. මෙය යහපාලන ක්‍රමයක අනිවාර්ය අංගයක් ලෙස විචාරකයන් දක්වයි.
viii. සාධාරණත්වය
සමාජ ධනය සාධාරණ අයුරින් සියළු දෙනා අතර බෙදා හැරීමට කටයුතු කිරීම මෙයින් අදහස් කෙරේ.
සමස්තයක් ලෙස ගත් විට යහපාලනයෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ වංචාව හා දූෂණය නැති කිරීමයි. සුළු ජන කොටස් වලට ඇහුම් කන් දී සාධාරණය ඉටු කිරීමයි. වඩාත් පුළුල් ජනතා සහභාගිත්වයක් සහාතව ආර්ථික සංවර්ධනය වේගවත් කරමින් ජනතා සුභ සාධනය ඉහළ නැංවීමයි.
