සන්ධීය මාදිලි
..සන්ධීය මාදිලි..
හැදැරීමට පෙර සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රමය පිළිබඳව
සන්ධිය ආණ්ඩු ක්‍රමයක් යනු ආණ්ඩු ක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළින්ම රාජ්‍යයේ ස්වාධිපති බලය මධ්යම ආණ්ඩුවක් සහ ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුව අතර බෙදා ඇති ආණ්ඩු ක්‍රමයකි. ඒ පිළිබඳ හඳුන්වන මාර්ටින් සහ හැරොප් පෙන්වා දෙන්නේ සන්ධීය ක්‍රමයක් යනු තනි රාජ්‍යයක් තුළ ආණ්ඩු අතර පරිපාලන බලය සම්බන්ධීකරණය කිරීමේ ක්‍රමයක් නොව ස්වාධිපත්‍ය බලය බෙදා ගෙන ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන බහු මට්ටමේ පාලන ආකෘතියක් බවයි. මේ අනුව සන්ධීය ක්‍රමය ජාතික වශයෙන් වැදගත් බල තල මධ්යම ආණ්ඩුවට හිමි වන අතර පුරා දේශීය වශයෙන් වැදගත් බලතල ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුවලට හිමි වේ. ආණ්ඩු ක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් ම මධ්යම සහ ප්‍රාන්ත අතර බලය බෙදෙන බැවින් බලතල සම්බන්ධයෙන් මධ්යම සහ ප්‍රාන්ත ස්වාධීන වේ. මධ්යම ආණ්ඩුවට ප්‍රාන්ත වලට ඇති බලතල පවරා ගැනීමේ හැකියාවක් නැත. එය සිදු කිරීමට නම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කළ යුතු අතර ඒ සඳහා මාධ්‍යයට තනි හැකියාවක් නැත. ප්‍රාන්ත වල අනුමැතිය ද අවශ්‍ය වේ.
• ආණ්ඩු ක්‍රමයක ලක්ෂණ සංක්ෂිප්තව පහත පරිදි දැක්විය හැකිය.
- මධ්යම ආණ්ඩුව සහ ප්‍රාන්ත ආණ්ඩු වශයෙන් එකිනෙකට වෙනස් ආණ්ඩු තල දෙකක් පවතින අතර එම ආණ්ඩු තල දෙකටම ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක සහ අධිකරණ යන බල තල හිමිවේ. ඒ බලය භාවිතා කළ හැක්කේ වැස්ස් අනුකූලව නියම කර ඇති සීමාවන්ට යටත්ව පමණි.
- ආණ්ඩු ක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළින්ම මධ්යම ආණ්ඩුව සහ ප්‍රාන්ත අතර බලය බෙදා පැවතීම.
- ආණ්ඩු ක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම අනම්‍ය ස්වරූපයක් දැරීම. මේ අනුව ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනයට මධ්යම ආණ්ඩුවේ මෙන්ම ප්‍රාන්ත වල අනුමැතිය ද අවශ්‍ය වේ. ව්‍යවස්ථාවෙන් නියම කර ඇත්නම් ජනමතවිචාරණ ද පැවැත් විය යුතුය.
- මධ්යම ආණ්ඩුවේ ව්‍යවස්ථාදායකය ද්වී මාණ්ඩලික වන අතර පළමු මණ්ඩලය ජාතික උවමනාවන් වෙනුවෙන් ද දෙවන මණ්ඩලය ප්‍රාන්ත වූ උවමනාවන් වෙනුවෙන් ද ක්‍රියාත්මක වේ. මේ හරහා මාධ්‍ය තුළ ප්‍රාන්තයන්ට නියෝජනය ලබා දීම සිදු වේ.
- ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ආරක්ෂකයා ලෙස සහ සන්ධීය ක්‍රමයෙක් ආරක්ෂකයා ලෙස ක්‍රියාත්මක වන ශක්තිමත් හා ස්වාධීන අධිකරණය ක පැවැත්ම
- හිතාමතා සකස් කරන ලද ආණ්ඩු ක්‍රමයක් වන සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රමය විකාශිත මාදිලියක් නොවේ. සාමාන්‍යයෙන් සන්ධීය ක්‍රමයක් ගොඩ නැගෙන්නෙ එක ළඟ පිහිටි ප්‍රාදේශීය පාලන කිහිපයක එකතුවෙනි. එසේත් නැත්නම් ඒකීය ක්‍රමයක් එහි මතුව ඇති දේශපාලන අර්බුද විසඳා ගැනීම සඳහා සන්ධීය ක්‍රමයක් බවට පරිවර්තනය කිරීමෙනි.
• සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රම බිහිවීමට බලපාන සාධක පහත පරිදි වේ.
1. භූමියේ විශාලත්වය.
2. සංස්කෘතික හා වාර්ගික විවිධත්වය.
3. ආර්ථික, ආරක්ෂාව, අන්තර්ජාතික සබඳතා මනාව කළමනාකරණය කිරීමේ උවමනාව.
• සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රම ගොඩනඟා ගන්නා ආකාර කිහිපයක් පවතී.
- එක ළඟ පිහිටි ප්‍රාදේශීය පාලන ඒකක කිහිපයක් නිශ්චිත ගිවිසුමකින්, එසේත් නැත්නම් ප්‍රඥප්තියකි නැත්නම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකි එකට එකතු වීම තුළින්.
- බෙදුණු රටක් එකට එකතු වෙමින් සන්ධීය ක්‍රමයක් ලෙසට ප්රතිව්යුහගත වීම තුළින්.
- ඒකීය රාජ්‍යයක් වාර්ගික හා සංස්කෘතික විවිධත්වය මත සන්ධීය රාජ්‍යයක් ලෙසට ප්‍රති ව්‍යුහගත කිරීම තුළින්.
• සන්ධීය ආණ්ඩු ක්‍රමයක සාර්ථක ක්‍රියාකාරීත්වය සඳහා අවශ්‍ය අංග පහත පරිදි වේ
- ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලිඛිත වීම.
- ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අනන්‍ය වීම.
- ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උත්තරීතර වීම.
- ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළින්ම මධ්යම සහ ප්‍රාන්ත අතර බලය බෙදීම.
- මධ්යම ආණ්ඩුවේ ව්‍යවස්ථාදායකය තුළ සාන්තයන්ට නියෝජනයක් ලබා දීම සඳහා වී මාණ්ඩලික ව්‍යවස්ථාදායකයක් පවත්වාගෙන යාම.
- සාන්ත රාජ්‍ය යන්ට සමානව සැලකීම.
- ස්වාධීන සහ අපක්ෂපාතී අධිකරණයක පැවැත්ම.
සන්ධීය ආණ්ඩු ක්‍රමයේ යහපත් ලක්ෂණ
• භූමියෙන් විශාල රටක් ඒකීය ආණ්ඩු ක්‍රමයක් මත පාලනය කිරීම ඉතා දුෂ්කර වේ. අගනුවර මුල්කරගත් පරිපාලනයක් තුළින් ගනු ලබන තීරණ හා සංවර්ධන වැඩසටහන් විවිධ දේශගුණික කලාප වලට හා විවිධ ජනකොටස් වාසය කරන ප්‍රදේශ වලට නොගැලපීමට ඉඩ ඇත. තවද අගනුවර මුල්කරගෙන තීරණය කරන සංවර්ධන ප්‍රතිපත්ති ඈත ප්‍රදේශවලට ගමන් කිරීමේදී මන්දගාමීව ගමන් කිරීමට ඉඩ ඇති අතර ඒ නිසා අසමතුලිත සංවර්ධනයක් ඇති විය. එම නිසා භූමියෙන් විශාල රටකට වඩාත් ගැලපෙන්නෙ බලය ප්‍රාදේශීය මට්ටමට පවරා දී ඇති සන්ධීය ආණ්ඩු ක්‍රමයකි.
• බින්න සමාජයක් එක්සත් වහා එක්සත්ව හා ඒකාබද්ධව පවත්වාගෙන යෑම සම්බන්ධයෙන් සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රමයක වඩාත් යෝග්‍ය වේ. භේද භින්න සමාජයක් යනු බෙදුණු සමාජයකි. එනම් වාර්ගික, ආගමික හා භාෂාමය වශයෙන් වූ වෙනස් කණ්ඩායම් ප්‍රාදේශීය වශයෙන් වෙන් වෙන් ප්‍රදේශවල ජීවත් වීම හරහා බෙදුණු සමාජ ඇති වේ. ඉන්දියානු සමාජය, ශ්‍රී ලංකා සමාජය, ඇමරිකානු සමාජය, බෙල්ජියම සමාජය නිදසුන් වේ. එවැනි බින්න සමාජයක පවතින විවිධත්වයන් එකට එකතු කරමින් එනම් විවිධත්වය තුළින් ඒකීයත්වය ඇතිකර ගැනීම සම්බන්ධයෙන් සන්ධීය ක්‍රමය යෝග්‍ය වේ. සන්ධීය ක්‍රමයක විවිධත්වය ප්‍රාන්ත තුළින් නිරූපණය වන අතර එක්සත් බව මධ්යම ආණ්ඩුව තුළින් නිරූපණය වේ. මෙහිදී සිදුවන්නේ ඇතැම් කරුණු වෙනුවෙන් එක්ව සිටීමත් ඇතැම් කරුණු වෙනුවෙන් වෙන් වෙන්ව සිටීමත් ය.
• සන්ධීය ක්‍රමයක ආණ්ඩු බලය විමධ්‍යගත ව පවතී. ඒකීය ක්‍රමයක් මෙන් එක් කේන්ද්‍රයක් තුළ බලය මධ්‍යගත වීම මෙහි දී සිදු නොවේ. එම නිසා ඒකීය ක්‍රමයක සිදුවිය හැකි හිතුවක්කාරී පාලනයක් මේ තුළ ඇති නොවේ. එම නිසා ඒකීය ක්‍රමයකට සාපේක්ෂව පුද්ගල නිදහස හා අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා වීමේ සම්භාවිතාව ඉහල වේ.
• ඒකීය ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ රාජ්‍ය ස්වාධීපති බලය තනි මධ්යම ආණ්ඩුවක් තුළ කේන්ද්‍රගත වේ. දේශපාලන බලය ප්‍රකාශ වන්නේ ඒ තුළින් පමණි. නමුත් සන්ධීය ක්‍රමයක ව්‍යවස්ථානුකූලව සහතික කරන ලද බලතල ප්‍රාන්ත වලට ද හිමි වේ. එම නිසා ප්‍රාන්ත වලට ද දේශපාලන හඩක් ප්‍රකාශ කළ හැකිය. විශේෂයෙන් ප්‍රාදේශීය අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් ඒවාට හඬ නැගිය හැකි ය.
• සන්ධීය ක්‍රමයක දී අවස්ථාවෙන් ම මධ්යම ආණ්ඩුව හා ප්‍රාන්ත අතර බලය බෙදුව ද ප්‍රාන්ත වලට තවදුරටත් මධ්යම ආණ්ඩුවේ ව්‍යුහයට එකතු වීමේ හැකියාව ලබාදීම සිදුවේ. ඒ මධ්යම ආණ්ඩුවෙන් ව්‍යවස්ථාදායකයේ දෙවන මණ්ඩලය තුළිනි. මේ අනුව පරිදි ඒකක වෙන්ව නොසිට මධ්යම ආණ්ඩු ව්‍යුහයට එකතු වීම සිදුවේ.
• සන්ධීය ක්‍රමයක ව්‍යවස්ථාව තුළින්ම මධ්යම ආණ්ඩුව හා ප්‍රාන්ත අතර බලය බෙදා හැරීම නිසා සෑම ප්‍රාන්තයකට ම යම් ස්වයංපාලනයක් හිමිවේ. ඒ හරහා මධ්යම ආණ්ඩුවෙන් ස්වාධීන නිදහසක් ද හිමි වන අතර සාමූහික සෞභාග්‍යයත් ද අත්පත් කරගත හැකිය. මේ අනුව ස්වයං පාලනය පුද්ගලික නිදහස තුළින් සාමූහික සෞභාග්‍යය මෙතුළින් ඇති කරගත හැකිය.
• සන්ධීය ආණ්ඩුක්‍රමයක මධ්යම ආණ්ඩුව සහ ප්‍රාන්ත ආන්ඩුව ලෙස ආණ්ඩු තල දෙකක් පවතී. මේ හරහා ජනතාවගේ දේශපාලන සහභාගිත්වය ඉහළ යයි. එයට හේතුව මධ්යම ආණ්ඩුවට නියෝජිතයන් පත්කර ගැනිමට මෙන්ම ප්‍රාන්ත වලට ද නියෝජිතයන් පත්කර ගැනීම සඳහා වෙන වෙනම මැතිවරණ පවතින බැවිනි.
• සංධීය ආණ්ඩුක්‍රමයක එකිනෙකට වෙනස් ශක්තීන්ගෙන් යුතු ප්‍රාදේශීය දේශපාලන එකක පවතී. මේ අනුව ඒකක පවතී මේ අනුව තනිව තම ගැටලු විසඳා ගැනීමට නොහැකි වූ විට අසල ඇති ප්‍රාදේශීය ඒකක සමඟ එක් වී ශක්තිමත් රාජ්‍යයක් ගොඩනගා ගැනීම හරහා තම ගැටලු වලට විසදුම් සොයා ගැනීමට හැකියාව ඇත.
සංධීය ආණ්ඩු ක්‍රමයේ අයහපත් ලක්ෂණ
• ඒකීය ආණ්ඩුක්‍රමය සමග සැසඳීමේදී සංධීය ආණ්ඩුක්‍රමය අකාර්යක්ෂම ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලෙස සැලකේ. එහි අර්ථය ඒකීය ක්‍රමයක් තීරණය ගැනීමේ ක්‍රියාවලියට වඩා සන්ධීය ක්‍රමයක තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය වේගවත් නොවන බවයි.
• ඒත් ඊයෙ ක්‍රමයක සමග සැසදීමේදී සන්ධීය ක්‍රමය ශක්තිමත් ආණ්ඩු ක්‍රමයක් නොවන බවට ද අදහස් පවතී. එයට හේතුව සන්ධීය ක්‍රමයක මධ්යම ආණ්ඩුව හා ප්‍රාන්ත අතරත් ප්‍රාන්ත හා ප්‍රාන්ත අතරත් ගැටුම් ඇති වීමට හැකි වීමයි.
• සන්දීය ක්‍රමයේ නූතන ප්‍රවනතාවය වන්නේ මධ්යම ආණ්ඩුවේ බලය නොකඩවා වැඩි වීමයි. එම ප්‍රවණතාව වළක්වා ගැනීමට සඳේ ක්‍රමයට නොහැකි වී ඇත. සන්ධීය ක්‍රමයක පරිපාලන ව්‍යුහයන් දෙකක් පවතී එනම් මධ්යම ආණ්ඩුවේ පරිපාලනය හා ප්‍රාන්ත පරිපාලනය වශයෙනි එම පසුබිම තුළ මධ්යම ආණ්ඩුව යම් පොදු නීති පැනවූ ව ද අනෙක් කටයුතු ප්‍රාන්ත මට්ටමින් කරගෙන යනු ලැබේ මේ අනුව රට තුළ පරිපාලන විවිධත්වයක් මතුවේ එමනිසා පරිපාලන ගැටලු මතුවී යම් සංකීර්ණතාවක් ඇතිවිය හැකිය.
• සන්ධියේ ක්‍රමයකදී මධ්යම ආණ්ඩුව හා ප්‍රාන්ත යන ආණ්ඩු දෙවර්ගයක් නඩත්තු කිරීමට සිදු වේ. ඒ සඳහා වැඩි සම්පත් ප්‍රමාණයක් වැඩි කාලයක් මෙන්ම වැඩි මුදලක් ද වැය විය හැකිය.
• සන්ධීය ක්‍රමය හේතුවෙන් ආණ්ඩු බෙදීම් ඇති විය හැකිය. විශේෂයෙන් ඒවා භූගෝලීය හා ජනවාර්ගික විෂමතා මත බෙදී ඇත. එක් ආකාරයකට ඒවා යම් සොයම් පාලනයක් භුක්ති විදි. එම පසුබිම තුළ ඇතැම් ප්‍රාන්තයන් ආර්ථික අතින් ශක්තිමත් වී යම් ආකාරයකට බලවත් වූ විට පූර්ණ ස්වාධීනතාව ලබා සන්දියේ ක්‍රමයෙන් වෙන්වීමට උත්සාහ දැරිය හැකිය. එවැනි තත්වයන් තුළ මධ්යම ආණ්ඩුව තව තවත් බලය තහවුරු කරගැනීමට ඉඩ ඇත.
• සන්ධීය ක්‍රමයක ජාති වෙන් වෙන්ව වාසය කිරීමට සිදුවේ. එමනිසා ජාතීන් අතර සැකය, අවිශ්වාසය යනාදිය ඇතිවී ජාතීන් අතර ගැටුම් ඇතිවිමට ඉඩ ඇත.
