ගුප්ත අධිරාජ්‍යය හා බුදු දහම (01 කොටස)
භාරතයේ ගුප්ත රජවරුන්ගේ පාලන කාලය සෑම අංශයකින්ම දියුණුවට පත් වූවකි. මෙම යුගයේදි සාහිත්‍යය, කලාව, සංගීතය, ආගම හා සංස්කෘතික යන අංශ සියල්ල උච්චතම අවස්ථාවන්ට පැමිණියේය. මෙහිදි සැලකිය යුතු විශේෂයක් වන්නේ ආගම වටා ඉහත සෑම අංශයක්ම ගොඩ නැගීමයි. හින්දු ජෛන බෞද්ධ යන ආගම් තුනම මෙම යුගයේදි ප්‍රචලිතව පැවතුණි. එයින් බුදු දහමේ ප්‍රබෝධය පිළිබදව මෙහිදි සාකච්ඡා කරනු ලැබේ.
රජවරුන්ගේ නොයෙක් අනුග්‍රහයන් ලබමින් බුදු සමය විවිධ අංශවලින් වර්ධනය විය. ප්‍රතිමා, ගොඩනැගිලි, සාහිත්‍යය, දර්ශනය ඒ අතර කැපී පෙනේ. ඒවා පිළිබදව එකිනෙක විමසීම මෙහිදි කරනු ලබයි. විශේෂයෙන්ම ගුප්ත අධිරාජ්‍යය, ආගමික පසුබිම, බෞද්ධ දර්ශන, සාහිත්‍යය, කලා ශිල්ප, අධ්‍යාපනය යන ප්‍රධාන මාතෘකා ඔස්සේ කරුණු විස්තර කර ඇත. ගුප්ත යුගයට පෙර හා පසු බුදු දහමේ දියණුවට වඩා මෙම යුගයේදි කෙතරම් දුරකට බුදු සමය ප්‍රබෝධයට පත්වූවාදැයි මෙමගින් සනාථ කරගත හැකිය.
ගුප්ත අධිරාජ්‍යය. ඉන්දීය ඉතිහාසයේ දැකිය හැකි දීප්තිමත් කාල පරාසයක් ලෙස ගුප්ත යුගය හැදින්විය හැකිය. මෞර්ය අධිරාජ්‍ය වැනි පාලන සමයන් අතර ගුප්ත යුගයද ශ්‍රේෂ්ඨ කාල පරාසයකි. හින්දු අධිරාජ්‍යක් වන මෙහි පළමු පාලකයා පළමු චන්ද්‍රගුප්ත රජුය. ඔහුගෙන් ඇරඹි ගුප්ත අධිරාජ්‍ය එතුමාගේ අනුප්‍රාප්තිකයන් විසින් දියුණු අවස්ථාවන්ට පත් කරන ලදි. එහි පසුව රජ පැමිණි රණශූර, දක්ෂ පාලකයන් නිසා අධිරාජ්‍යයේ ව්‍යාප්තියත්, ආර්ථික සංවර්ධනයත්, දේශපාලන සාමයත් හා සංස්කෘතියේ උච්චතම අවස්ථාවත් එළඹියේය. ඒ පිළිබදව සාකච්ඡා කිරීමේදි මුලින්ම ගුප්ත රජ පෙළපත පිලිබදවද මදක් විමසා බැලීම වටී.
ගුප්ත රජ පෙළපත (ක්‍රි.ව:240 -550)
• ශ්‍රී ගුප්ත (ක්‍රි.ව: 240-280)
• ඝටෝකාච (ක්‍රි.ව: 280 – 319)
• චන්ද්‍ර ගුප්ත I (ක්‍රි.ව: 320-335) ඉන්දියානු සංස්කෘතියේ ස්වර්ණමය යුගයේ ආරම්භකයා වේ.
• සමුද්‍ර ගුප්ත (ක්‍රි.ව: 335-370)
• රාමගුප්ත (ක්‍රි.ව: 370-375)
• චන්ද්‍රගුප්ත II (චන්ද්‍රගුප්ත වික්‍රමාධිත්‍ය) (ක්‍රි.ව: 375-415) සමුද්‍රගුප්ත අධිරාජ්‍යයාගේ පුත්‍රයාය. මොහුගේ රාජ්‍ය කාලය තුලදී ගුප්ත අධිරාජ්‍යය හිනි මුදුනටම පත් විය. චීන වන්දනා කරුවකු වූ පාහියන් භික්ෂුව මොහුගේ කාලය තුල පැවති ඉන්දියානු ශිෂ්ටාචාරය විස්තර කර ඇත.
• කුමාරගුප්ත I (ක්‍රි.ව:415-455)
• ස්කන්ධගුප්ත (ක්‍රි.ව: 455-467)
• කුමාරගුප්ත II (ක්‍රි.ව: 467-477)
• බුධ ගුප්ත (ක්‍රි.ව: 477-496)
• චන්ද්‍රගුප්ත III (ක්‍රි.ව:496-500)
• වයින්යා ගුප්ත (ක්‍රි.ව: 500-515)
• නරසිම්හ ගුප්ත (ක්‍රි.ව: 510-530)
• කුමාරගුප්ත III (ක්‍රි.ව:530-540)
• විෂ්ණූගුප්ත (ක්‍රි.ව: 540-550)
රජ පෙළපතේ රජවරුන් කිහිප දෙනකු සිටියද ගුප්ත අධිරාජ්‍යයේ ව්‍යාප්තිය සදහා වැදගත් මෙහෙවරක් සිදු කළේ රජවරුන් දෙදෙනෙක් පමණි. ඒ සමුද්‍රගුප්ත රජු හා ඔහු පුත් දෙවෙනි චන්ද්‍රගුප්තයි. මොවුන් දෙදෙනා විසින් අධිරාජ්‍යයේ ස්ථාවර භාවයට අවශ්‍යය පදනම දැමීය. එම යුගයේ ස්වර්ණමය අවස්ථාව උදාකරලීමට ඔවුන් දෙදෙනාගේ කාර්යභාරය ඉතා වැදගත් විය. විශේෂයෙන් සමුද්‍ර ගුප්තගේ යුද්ධ කාර්ය නිසාත් දෙවෙනි චන්ද්‍රගුප්තගේ පාලන කටයුතුත් නිසා රටපුරා පතළ වූ දේශපාලන සාමය මෙයට බෙහෙවින් හේතුවිය. අනිකුත් රජවරුන්ද යම් සේවාවක් ඉටු කළද මොවුන් දෙදෙනාගේ සේවය තරම් එය වැදගත් නොවේ.
ශත වර්ෂ දෙකක පමණ කාලයක් පැවති ගුප්ත අධිරාජ්‍ය ඉන්දියාවේ විශාල ප්‍රදේශයක් පුරා පැතිරී ඇත. හරිසේන නම් කවියා විසින් සමුද්‍ර ගුප්තගේ ගුණ වර්ණනා කරමින් රචිත අලහාබාද් ප්‍රශස්තියේදි ගුප්ත අධිරාජ්‍යට අයත් වූ ප්‍රදේශ පෙන්වා දෙයි.....රුද්‍ර දේවමතිල නාගදත්ත චන්ද්‍රවර්ම ගණපතිනාග නාගසේනාචුයුත නන්දි බලවර්මා“සමතට ඩවාක කමරූප නේපාල කර්තෘපුරාදි ප්‍රත්‍යන්තනෘපතිභිර්මාලවාර්ජුනායන යෞධෙය මාද්‍රකාභීර ප්‍රාර්ජුන සනකානීක කාක ඛරපරිකාදිභිශ්ව........................
ඒ අනුව අධිරාජ්‍ය සීමාවන් උතුරින් හිමාලය සිට දකුණින් දෙකානය දක්වා ද බටහිරින් කතියවාරය පටන් නැඟෙනහිරින් ඇසෑමය තෙක් ද ව්‍යාප්ත විණි. තත්කාලීනව පිහිටුවූ ලිපියක් බැවින් බොහෝ දුරට මෙහි කීම් පිළිගත හැකි වුවද, ප්‍රශස්තියක් බැවින් එහි එන අතිශයෝක්ති නිසා ඓතිහාසික වටිනාකම බොහෝ දුරට සීමා වී ඇත. මෙහිම දැක්වෙන පරිදි ශ්‍රී ලංකාවද ගුප්ත අධිරාජ්‍යට යටත්ව පැවති බව පෙනේ. නමුත් එය විවාහ සම්බන්ධයකට හෝ මිත්‍ර සම්බන්ධයකට සීමා වූවක් බව ඉතිහාසඥයින් විසින් පිළිගනු ලබයි.
අලහාබාද් ප්‍රශස්තියට අමතරව පාහියන්ගේ හා හියුංසිසෑංගේ වාර්තා ද, දැනට නටබුන්ව ඇති ගොඩනැගිලි, ශිලා ලේඛන හා කාසි ගුප්ත යුගය පිළිබදව හැදෑරීමට අතිශයින් උපකාරි වේ. ඒවාට අනූව මෙම යුගය ඉන්දීය ඉතිහාසයේ සමෘද්ධිමත්ම කාල පරාසය ලෙස දැක්විය හැකිය. දේශපාලනමය, ආර්ථික, සංස්කෘතික, සමාජීය, ආගමික, අධ්‍යාපනික හා කලාත්මක ආදී හැම අංශයකම දක්නට ලැබෙනුයේ දියුණු ලක්ෂණයන්ය. ගුප්ත රජවරුන්ගේ ක්‍රමානුකූල පාලන තන්ත්‍රයත් ආර්ථික සංවර්ධනයත් නිසා ඉහත සෑම අංශයක්ම දියුණුවේ උච්චතම අවස්ථාවට පැමිණියේය.
විශේෂයෙන්ම දේශපාලන ක්ෂෙත්‍රයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් ඒ සදහා හේතු විය. සමෘද්ධිමත් දේශයක් ඇති වීමට බලපාන මූලික සාධකය වනුයේද දේශපාලන ව්‍යුහයයි. එම නිසා ගුප්ත යුගයේ දේශපාලනික පදනම පිළිබදව මදක් විමසා බැලිය යුතුය. ගුප්ත වංශිකයින්ට රාජ්‍ය උරුමය ලැබුණේ පිය පරපුරෙනි. පැරැණි හින්දු වැඩවසම් ක්‍රමය අනුව ඔවුන් පාලනය ගෙන ගියහ. පුතුන් අතරත් දක්ෂයාටම සිහසුන භාරදීමේ සිරිත මේ රජුන් අතර පැවැති බවට අලහබාද් ප්‍රශස්තිය සඳහන් කරයි. පළමුවැනි චන්ද්‍ර ගුප්ත රජු තමාගේ ඇවෑමෙන් සිහසුනට කාර්යශූර පුද්ගලයෙක් වූ සමුද්‍රගුප්ත කුමාරයාගේ නම යෝජනා කිරීමෙන් එය පැහැදිලි වේ. මේ නිසා සෙසු නෑදෑයන්ගේ මුහුණු නරක් වූ බවද එම ලිපිය තවදුරටත් කියයි. පිය රජවරුන් දූරදර්ශිව කෙසේ හෝ දක්ෂ කුමාරවරුන්ට පාලනය පැවැරීමෙන් ගුප්ත අධිරාජ්‍යයේ සෞභාග්‍යය ඇති වූ බව පෙනේ.
සමුද්‍ර ගුප්තගේ ආක්‍රමණකාරි ප්‍රතිපත්තිය නිසා ඉන්දියාවේ විශාල භූමි ප්‍රදේශයක් ගුප්ත රාජ්‍යට අයත් විය. ඉන්දියාවෙන් පිටත රාජ්‍යවලට පවා ඔහු ආක්‍රමණ එල්ල කළේය. සමහර රාජ්‍යයන් විවාහ සම්බන්ධතා මත අවනත කර ගත්තේය. එම කාර්යන් නිසා ගුප්ත රාජ්‍යය වඩාත් ප්‍රබල වූවාක් මෙන්ම දේශපාලනික වශයෙන් ස්ථාවරත්වයක්ද ලැබීය. පසුකාලීන රජවරුන්ට අනිකුත් අංශයන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සදහා අවස්ථාව සැලසූයේ මෙම දේශපාලනික ඒකාධිකාරයයි. මෙසේ යුද්ධාක්‍රමණ හා විවාහ මඟින් යටත් ප්‍රදේශ ඇතිකරලීමෙන් අධිරාජ්‍යය විශාල වීමත් රාජ්‍ය පාලනය මනාව පිහිටුවාලීමත් නිසා ආර්ථික තත්ත්වය ද බෙහෙවින් දියුණුවිය. එම වාතාවරණය යටතේ ගුප්ත යුගය ස්වර්ණමය යුගයක් කරා ගමන් කිරීම සිදු විය.
