ගුප්ත අධිරාජ්‍යය හා බුදු දහම (02 කොටස)
ගුප්ත යුගයේ ආගමික පසුබිම.
ගුප්ත යුගයේ අගාමික පසුබිම සකස් වූයේ හුදෙක් හින්දු දහම හා සංස්කෘතිය මුල් කරගෙනය. මෞර්ය යුගයේදි බමුණන්ගේ ගිලිහි ගිය ඒකාධිපති බලය මෙම යුගයේදි ඔවුන් නැවත ලබාගන්නා ආකාරයක් දැකිය හැක. රාජ්‍ය පාක්ෂික භාවය හිමි වීමත් සමග බමුණන් හින්දු දහම රට පුරා ව්‍යාප්ත කරන ලදි. මේ නිසා බුද්ධ ධර්මය ඉන්දියාවෙන් කෙමෙන් තුරන් වීම ඇරඹිණි. එත් සමගම හින්දු පුනර්ජීවනය ඇති වී සම්පූර්ණයෙන්ම වාගේ ගුප්ත සංස්කෘතිය හින්දු ආගම පදනම් කැර ගෙන නිර්මාණය විය. ඒ නිසා ගුප්ත යුගය හින්දු ආගමට සුවිශේෂි කාලපරාසයක් බවට පත්ව තිබේ. මේ කාල වකවානුවේදි හින්දු ආගමේ ශෛව හා වෛෂ්ණව වශයෙන් ප්‍රභේද දෙකක් වැඩී ගොස් තිබිණි. එම කොටස් දෙකම එකසේ ජනප්‍රිය විය. ඒ ඒ ආගමික කොටස්වලට ප්‍රාදේශීය වෙනත් ආගමික විශ්වාස ද මිශ්‍ර විය. හින්දු ආගමේ ව්‍යාප්තියත් සමග භක්තිවාදය ජනයා අතර මුල් බැස ගත්තේය. දකුණු ඉන්දියාවේ හටගත් එය උතුරට ද ව්‍යාප්ත විණි. හින්දු ආගමේ ඇති වූ විශාල දියුණුවට එකල ඉදිවුණු ගොඩනැගිල, ප්‍රතිමා ආදි නටබුන් සාක්ෂ්‍ය දරයි.
ගුප්ත යුගයේදි හින්දු ආගම ප්‍රධාන ආගම වුවද බෞද්ධ ආගමද පැවතිණි. පාහියන් භික්ෂුවගේ වාර්තාවන්ට අනූව එකල ඉන්දියාවේ බොහෝ බෞද්ධයන් සිට ඇත. සාරානාථ, බුද්ධගයා හා වෙල්ලෝර් වැනි බෞද්ධ සිද්ධස්ථානවල නටබුන් එය සනාථ කරයි. ඉන්දියාවේ බොහෝ පාලකයන්ගේ ප්‍රතිපත්තිය වූයේ සියලු ආගම් කෙරෙහිම සහනශීලි ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීමයි. ගුප්ත පාලකයන්ද ඒ අනූව හින්දු ආගමට මෙන්ම අනිකුත් ආගම් කෙරෙහිද ගරු කර ඇත. ඒ නිසා බෞද්ධ කටයුතු වලට ද ඔව්හු උදව් කළහ. ථේරවාද බුද්ධ ධර්මය ඉන්දියාවේ උතුරේ හා දකුණේ ජනපි‍්‍රය වූ බව පෙනේ. බුද්ධඝෝෂ හිමියන් සිංහල ත්‍රිපිටකය පාලියට නගා රැගෙන යාමට ලංකාවට පැමිණෙන්න ඇත්තේද තත් යුගයේ ථේරවාද ධර්මය ප්‍රචලිතව පැවති නිසා වන්නට ඇත. මහායාන බුද්ධ ධර්මයනම් මෙකල සැලකිය යුතු ම්ට්ටමකින් පැවතිණි. දිග්නාග, වසුබන්ධු වැනි භික්ෂූන් හරහා ශ්‍රේෂ්ඨ බෞද්ධ දර්ශයන් බිහි වූයේද මෙකලයි.
ජෛන ආගමද සමහර ජනයා විසින් පිළිගෙන ඇත. ගුප්ත රජුන්ගෙන් ජෛනයන්ටද අනුග්‍රහ ලැබිණි. ඔවුන් මථුරාවේ හා වලභියේ ජෛන ධර්ම සංගායනාවන් දෙකක් පැවැත්වූ බවද මූලාශ්‍රයන්හි සදහන් වේ. දකුණු ප්‍රදේශයේ හා දෙකානයේ බහුලව ජෛන භක්තිකයන් විසීය. ඔවුන්ද තම ආගමික ප්‍රතිපත්තීන්හි නියැළෙමින් සාමකාමි ජීවිත ගතකර ඇත.
මේ අනූව ගුප්ත යුගයේදි සෑම ආගමකම පැවැත්ම තහවුරු කර ඇති බව පෙනේ. සෑම ආගමිකයෙක්ම එකිනෙකා සමග සුහදව කටයුතු කර තිබේ. ජෛන, බෞද්ධ හා හින්දු ආගමිකයන් අතර වාද විවාද සාකච්ඡා පවත්වා ඇති බව සදහන් වීමෙන් එය තහවුරු වේ. කලාව සාහිත්‍යය වුවද වර්ධනය වී ඇත්තේ ආගම හරහාය. බෞද්ධ ආගම හරහා බෞද්ධ සාහිත්‍යයක්ද, හින්දු ආගම හරහා හින්දු සාහිත්‍යයක්ද, ජෛන ආගම මුල් කරගනිමින් ජෛන සාහිත්‍යයක්ද ගොඩ නැගී තිබේ. මේ අනූව පැහැදිලි වන්නේ මෙම ආගම් තුනම ගුප්ත යුගයේ ප්‍රචලිතව පැවති බවයි. හින්දු ආගමට මුල් තැන ලැබුනද අනිකුත් ආගම්ද ඒ හා සමානව වර්ධනය වී ඇති බව පෙනේ. මෙම ආගම් තුනෙන්ම සංකලනය වූ ආගමික පසුබිමක් ගුප්ත යුගයේ වූ බව මේ අනූව පෙන්වා දිය හැකිය.
ගුප්ත යුගයේ බුදු දහම.
ගුප්ත යුගය සාමකාමි ආගමික පරිසරයකින් හෙබි යුගයක් බව පැහැදිලි වේ. ගුප්ත රජවරුන් සෑම ආගමක්ම සමානත්වයෙහි ලා සලකන ලදි. වෛෂ්වණ ධර්මය හෙවත් හින්දු ධර්මයද, ජෛන ධර්මයද, බෞද්ධ ධර්මයද එකසේ ගුප්ත යුගය පුරා ව්‍යාප්ත විය. මෙහිදි බුදු දහමෙහි ව්‍යාප්තිය පිළිබදව විමසා බලනු ලැබේ. ලේඛන, කාසි, මූර්ති හා මූද්‍රා ගුප්ත යුගයේ බුදු දහමේ ව්‍යාප්තිය පිළිබදව කරුණු අධ්‍යයනයට මහගු පිටුවහලක් ලබා දේ. විශේෂයෙන් චීන ජාතික පාහියන් භික්ෂුවගේ වාර්තා ඒ අතර වැදගත් තැනක් ගනී. පාහියන් තම වාර්තාවේ ගමන් මගේ හමුවන විහාරස්ථනයන් පිළිබදව වර්ණනා කර ඇත. ඒවායෙහි නටබුන් දැනට හමු වී ඇති බැවින් ඔහුගේ වාර්තා අතිශයෝක්තියන් නොවන බව පැහැදිලි වේ. සාරානාථ නම් ස්ථානයෙන් ලැබී ඇති සියගණනක් වූ පිළිමද ප්‍රබල සාධකයක් ලෙස බුදු දහමේ ව්‍යාප්තිය සලකා බැලීමට ඉවහල් වේ.
ගුප්ත රජුන්ගේ අනුග්‍රහයන්.
ගුප්ත යුගයට අයත් බොහෝ මූර්තිවල රජවරුන්ගේ නම් බොහොමයක් සදහන් වේ. සමහරවිට එම නම් මූර්තීන් නිර්මාණයට උපකාරි වූ රජුන්ගේ නම් වන්නට ඇත. චන්ද්‍රගුප්ත වික්‍රමාදිත්‍ය රජුගේ සෙන්පති අමුකාර්දව ගුප්ත සංවත් 25දී කාකනාදවෝට නම් විහාරයට ගමක් හා දීනාර් 25 ක පරිත්‍යාගයක් කිරීම ගැන සදහනක් වේ. එමෙන්ම එහි ආදායමෙන් දිනපතා භික්ෂූන් පස්නමකට දානය හා රුවන්ගෙයි පහන් දැල්වීම සිදු කරන ලදි. ප්‍රථම කුමාර ගුප්තගේ රාජ්‍ය කාලයේදි බුද්ධමිත්‍ර විසින් ගුප්ත සංවත් 129ක් දී මනකුආර නම් ස්ථානයේ බුදුන් වහන්සේගේ ප්‍රතිමාවක් පිහිටුවන ලදි. මේ රජුගේ පාලන කාලයට අයත් බෞද්ධ ලේඛනයක ගුප්ත සංවත් 135 දක්නට ලැබේ. සාරානාථයෙන් ලැබුණු ප්‍රතිමා අතර ද්විතිය කුමාරගුප්තගේ හා බුද්ධ ගුප්තගේ නම් හා සංවත් තිථි 154-157 සදහන් වෙයි. මංජුශ්‍රී, අවලෝකිතේශ්වර ආදි බෝසත්වරුන්ගේ ප්‍රතිමාද මෙම රජවරුන් විසින් තනවා තිබේ. එපමණක් නොව රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරයෙන් සෑහෙන මුදලක් බෞද්ධ විහාරස්ථාන ඉදි කිරීමට ලබා දී ඇත.
