ගුප්ත අධිරාජ්‍යය හා බුදු දහම (04 කොටස)
බුදු පිළිම.
ගුප්ත යුගයේ කලාකරුවා බුද්ධ ප්‍රතිමාට නව මුහුණුවරක් දුන්හ. ගන්ධාර සම්ප්‍රදායේදි ලෞකිකත්වයට බරව ප්‍රතිමා නිර්මාණය කළහ. නමුත් ගුප්ත යුගයේදි ප්‍රතිමාවට ආධ්‍යාත්මික ගුණ ආරුඪ කරන ලදි. ප්‍රතිමාවේ ශාරීරික අංග නිරූපණයේදි ඉතා සියුම් ලෙස පෙන්වමින් මනහර දේහ විලාශයකින් යුතු පුද්ගලයකු පිළිබිඹු කිරීම ගුප්ත කලාකරුවාගේ ප්‍රධාන අභිප්‍රාය වී ඇත. බුදුන් වහන්සේ ලෝකොත්තර පුද්ගලයකු බව පෙන්වීම ගුප්ත ප්‍රතිමා තුළින් සිදු වී තිබේ. අනිකුත් සම්ප්‍රදායන් තුළ නොමැති සුවිශේෂි ලක්ෂණ කිහිපයක් ගුප්ත ප්‍රතමාවල දැකිය හැක.
• බුදු පිළිමවල වස්ත්‍ර විනිවිද පෙනෙන අයුරින් නිර්මාණය කර ඇත. එම පිළිමවල ව්‍යාවර්තනය දක්නට ලැබේ. අංතරවාසකය තුනටියෙන් වැටී ඇති අතර සංඝාටිය දෙවුර වසමින් විලුඹ තෙක් වැටී ඇත.
• දක්ෂිණාවර්ත කුටිල කේශ හා උෂ්නිෂය ගුප්ත යුගයේ පිළිමවල පමණක් දක්නට ලැබේ.
• පිළිම සැකසීම සදහා චුනාරයේ සුදු වැලිගල් පමණක් උපයෝගි කරගෙන තිබේ.
මේ ආකාරයට ගුප්ත යුගයේ බුද්ධ ප්‍රතිමා බුදුන් වහන්සේගේ නියම ප්‍රතිරූපය හැකිතාක්‌ දුරට ඉතා නිවැරැදි ආකාරයටත් මූර්ති ශිල්ප ශාස්‌ත්‍ර නියමයන්ට අනුකූලවත් නිමවා තිබීම නිසාත් එමගින් බුදුන් වහන්සේගේ ආධ්‍යාත්මික ගුණ සමුදාය මැනවින් පිළිබිඹු විය. ගුප්ත කලා ප්‍රතිමා පිළිබඳ ප්‍රකට ඉතිහාසඥයකු වූ ඒ. එල්. බෂාම් මහතා මෙසේ පවසා ඇත.
‘‘ඉන්ද්‍රියයන් පිළිබඳ ලෞකික භාවය භාරුත්. සාංචි හා මථුරා සම්ප්‍රදායෙහි ද ජීව ශක්‌තියෙන් යුක්‌ත වීම හා කැළඹුණු අංග චලනය අමරාවතියෙහි ද ප්‍රධාන ලක්ෂණය වී නම්? ගුප්ත කැටයම් ශිල්පයෙන් පිළිබිඹු වන්නේ උපශාන්ත බව නියත බව හා සියුම් බවත් ය."
බුද්ධ ප්‍රතිමා නිර්මාණයේදි හිඳි පිළිම වශයෙන් ද හිටි පිළිම වශයෙන් ද, එක හා සමානව නිමවා ඇත. මෙමගින් පැහැදිලි වන්නේ මෙකල්හි හිඳි පිළිම සේම හිටි පිළිම ද එකසේ ජනප්‍රිය තිබුණු බවයි. ගුප්ත යුගය උදාවත්ම ප්‍රතිමා මූර්ති ශිල්පය ශාස්‌ත්‍ර නියමයන් එනම් දිග, පළල, මුද්‍ර, ආසන යනාදී එකී සමාජය පිළිගන්නා වූ ශාස්‌ත්‍රානුකූල ක්‍රමවේදයකට පවත්වාගෙන ගොස් ඇත. එම නිසා ගුප්ත යුගයේ ප්‍රතිමාවන්හි ගාන්ධාර කලා සම්ප්‍රදායේ හා මථුරා කලා සම්ප්‍රදායේ ප්‍රතිමාවන්ට වඩා ශිල්පීය නිපුණතාවක්‌ පැහැදිලිවම දැක ගන්නට හැකිය. සාරානාත් හි ධම්ම චක්‍ර මුද්‍රා බුදු පිළිමය, මංකූවාර් අභය මුද්‍රා හිඳි බුදු පිළිමය, මථුරා කලා සම්ප්‍රදායට අයත් ජමාල්පූර් හිටි බුදු පිළිමය, සුල්තාන් ගුංජි හිටි ලෝහ බුදු පිළිමය ආදිය මගින් ගුප්ත යුගයේ බුද්ධ ප්‍රතිමා කලාව පිළිබදව අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය.
සමස්තයක් ලෙස මෙම යුගයේදි බුදුන් වහන්සේගේ ආධ්‍යාත්මික ලක්ෂණ ප්‍රතිමාවෙන් පෙන්වූ අතර සැරසිලි අලංකාර ආදිය දැකිය නොහැක. චාම් සරල ආකාරයකින් සැමවිටම ප්‍රතිමා නිමවා ඇත. මෙමගින් තත් යුගයේ බුදුදහමේ ව්‍යාප්තිය පිළිබදව යම් ඉගියක් ලබාදෙයි. ලෝකයේ බෞද්ධ රටවල්වල ප්‍රතිමා නිර්මාණයේදි ගුප්ත ප්‍රතිමාවල ආභාෂය බහුලව යොදාගෙන තිබේ. උදාහරණයක් ලෙස ලංකාවේ අනුරාධපුර යුගයේ ප්‍රතිමා නිමවා ඇත්තේ ගුප්ත නිර්මාණවල ආභාෂයෙනි.
මූද්‍රා.
ගුප්ත යුගයේ ප්‍රතිමා නිර්මාණ ශිල්පීන් බුදු පිළිමය විවිධාකාරයෙන් නිර්මාණය කරන ලදි. ඔවුන් ඒ සදහා නොයෙක් මූද්‍රාවන් යොදාගෙන තිබේ.
• භූමි ස්පර්ශ මුද්‍රාව . බුදු පියාණන් වහන්සේ යෝගාසන ඉරියව්වෙන් වැඩ සිටිමින් වමතෙහි ඇඟිලිතුඩු කෙළවරින් මහ පොළොව ස්පර්ශ කරන අයුරු මෙම මුද්‍රවෙන් නිරූපිතය“ තමන් පරාජයට පත් කළ බව හැකි නම් ඔප්පු කරන්නැයි මාරයා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේට අභියෝග කළ අවස්ථාවේ “ මා තොප පරාජය කළ බවට මේ මිහිකත සාක්කි “ යැයි උන් වහන්සේ දුන් පිළිතුර මෙම මුද්‍රාවෙන් සංකේතවත් වන වෙයි.
• අභය මුද්‍රාව බුද්ධ ප්‍රතිමා සඳහා ඉතා බහුලවම යොදා ගැණුනු මුද්‍රාවකි. හිටි බුද්ධ ප්‍රතිමා නිර්මාණයේදී ශිල්පීන් අතර ඉතාම ජනපි‍්‍රය වූ බව පෙනේ. භය නොවීම නිර්භය බව මෙම මුද්‍රාවෙන් නිරූපිත බව මූලික අරුතයි. මෙම මුද්‍රාව හිටි පිළිම වල දැකීමට හැකිය. මෙහි ඉරියව්ව ලෙස දකුණු අත්ල බැතිමතා දෙසට විවෘතව තිබීම දැකිය හැකිය මෙයින් අදහස් කෙරෙනුයේ සියලූ දෙනා හට බුදුන් වහන්සේගේ ආරක්ෂාව පිහිට ලැබෙන.අභය මුද්‍රාවෙන් සිංහ ශක්තිය , හෙවත් යටි සිතෙහි වීර්යය සංකේතවත් කරන බව තවත් අදහසකි.
• වරද මුද්‍රාව වරද මුද්‍රවෙන් දැක්වෙනුයේ සත් වග වෙත කිසියම් වරයක් පිරිනැමීමයි. උත්තරීතර දයාව ද කරුණාව ද සියලු සත්ත්වයනට එක හා සමානව පිරිනැමීම මෙයින් නිරූපණය වන බව සඳහන් වේ.මෙහි ඉරියව් ලෙස දකුණු අත පහත් කොට ඉදිරියට දිගහැර අත්ල උඩු අතට හරවා ඇගිලි දිග හැර තිබීම මෙහි ලක්ෂණය වේ. සාරානාත් කෞතුකාගාරයේ තබා ඇති සාරානාත් බුද්ධ ප‍්‍රතිමාව. අජන්තා ගල්ලෙන් පිළිම මේ සදහා උදාහරණය.
• ධර්ම චක්‍ර මුද්‍රාව මෙහි ඉරියව්ව ලෙස දකුණු අත්ල පිටතට හරවා පපුවේ මට්ටමට තබා ගෙන එහි දබර ඇගිල්ලේ හා මාපටගිල්ලේ තුඩු දෙක කවයක් සෑදෙන සේ එකට තබා ඇතුලට හැරවුණු වම් අතේ ඇගිල්ලක් ස්පර්ශ කරන අයුරින් තබා සිටියි. මෙයින් අර්ථ ගැන්වෙන්නේ බුදුන් වහන්සේ ප‍්‍රථම ධර්ම දේශනය පැවැත්වූ අයුරුයි.
මෙම මූද්‍රාවන් ගුප්ත කාලීන බුද්ධ ප්‍රතිමාවල දක්නට ලැබේ. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය ලෝකයාට කියා පෑමට මෙම මූද්‍රාවන් මගින් හැකියාව ලැබී ඇත. බුදු පිළිමයෙන් නිරූපිත භාවාර්ථය ඉදිරිපත් කිරීමට මූද්‍රාවන් ගුප්ත ශිල්පීන්ට අතිශයින් උපකාරි වී තිබේ.
