ධර්ම සංරක්ෂණ විධි හා භාණක පරම්පරා (01 කොටස)
බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ධර්මය මේ දක්වා නිර්මලව පැවතීම සදහා අතීතයේ යෙදූ ධර්ම සංරක්ෂණ විධීන් හේතු විය. විශේෂයෙන්ම බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් කෙටි කලකට පසුව එම සංරක්ෂණ ක්‍රම අනුගමනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයද ඇති විය. ඒ අනූව නොයෙක් ක්‍රමයන් ධර්මයේ පැවැත්ම උදෙසා අනුගමනය කරන ලදි. ඒවා පිළිබදව කෙටි හැදින්වීමක් මෙමගින් ඉදිරිපත් කරනු ලබයි.
ධර්ම සංරක්ෂණ විධීන් අතර භාණක පරම්පරාවන්ට සුවිශේෂි ස්ථානයක් හිමි වේ. සංගායනාවලින් පසුව ආරම්භ වන මෙම පරම්පරාවන්ගේ විකාශය පිලබදව මෙහිදි අවධානය යොමු කෙරේ. එමෙන්ම දඹදිව හා ලක්දිව ධර්මය රැකගෙන පැමිණි පරම්පරාවල් හා තෙරවරුන්ගේ වගතුග විස්තර කෙරේ. භාණකවරුන්ගෙන් ධර්මයේ පැවැත්ම කෙරෙහි සිදු වූ සේවාව හා ඔවුනගේ අභාවයද මෙහිදි සාකච්ඡා කරනු ලැබේ.
ධර්ම සංරක්ෂණ විධි.
බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් පසුව ධර්මය ඉදිරියට පවත්වාගෙන යෑමේදි විවිධ ගැටළුවලට මුහුණ දීමට පුරාණ භික්ෂූන් වහන්සේලාට සිදු විය. ශාසනයේ මෙන්ම ඉන් පරිබාහිරවද ඇති වූ නොයෙක් ගැටලු මුල් කරගනිමින් ධර්මයේ පැවැත්මට නොයෙක් බාධා පැමිණියේය. එය මග හරවා ගැනීම සදහා නොයෙක් ක්‍රමෝපායන් අනුගමනය කිරීමට සිදු වුණි. බුද්ධ කාලයේදි මෙන්ම ඉන් පසුවද ශාසන විරෝධී සිදු වීම් රාශියක් ඇති වූ බව ඉතිහාසය අධ්‍යයනය කිරීමෙන් පෙනේ. මෙම තත්වය යටතේ තවදුරටත් ධර්ම විනය ඉදිරියට පවත්වාගෙන යෑම සදහා යම් වැඩ පිළිවෙලක් අනුගමනය කිරීමේ අවශ්‍යයතාවයද ඇති විය. ඒ අනූව ධර්ම විනය සුරැකීමේ උපක්‍රම බුද්ධ කාලයේදීම යොදා තිබුණි. මෑතක් වන තුරුම ධර්ම විනය ආරක්ෂාකාරීව පැවතීම සදහා ඉවහල් වූයේ එම ධර්ම සංරක්ෂණ විධීන්ය.බුද්ධ කාලයේ පටන් ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථාරූඪ අවස්ථාව දක්වාම නොයෙක් ක්‍රමෝපායන් ඒ සදහා යොදා තිබුණු බව ත්‍රිපිටක සාහිත්‍යයේ පැහැදිලිව දක්නට ලැබේ.
ඒ අනූව.
• ධර්මය විවිධ කොටස්වලට බෙදීම.
• ධර්ම කොටස්වලට විස්තරාර්ථ(අටුවා) සැපයීම.
• සංගායනා පැවැත්වීම
• භාණක පරම්පරා ඇති කිරීම.
• භික්ෂූන් වහන්සේලාට තනතුරු ප්‍රදානය කිරීම.
• ධර්මය ප්‍රචාරය කිරීම.
• ධර්මය ග්‍රන්ථාරූඪ කිරීම.
ආදි සංරක්ෂණ විධීන් දැක්විය හැකිය.
අද දක්වා ධර්මය සුරැකීව ආරක්ෂා කරගැනීමට මෙම ක්‍රමෝපායන් අතිශයින් ඉවහල් වී තිබේ. උදාහරණයක් ලෙස බුදුන් වහන්සේ පිරිණිවන් පා නොබෝ කලකින්ම භික්ෂු සමාජය නොයෙක් නිකායන්ට බෙදෙන අයුරු දැකිය හැකිය. දෙවන සංගායනා කාලය වන විට කොටස් 18 කට සංඝ සමාජය බෙදී තිබුණි. ඒ ඒ නිකායන්හි භික්ෂූන් වහන්සේලා නොයෙක් මතවාද දැරීය. ඔවුන්ගේ මතවාද එලෙසම පැවතියේ නම් බුදු දහම විකෘති වන්නට ඉඩ තිබුණි. එම තත්වය යම් තරමකට හෝ මගහරවා ගැනීමට පළමු, දෙවන හා තෙවන සංගායනාවන් උපකාරි වී ඇත. ධර්ම සංගායනාවන් මෙන්ම අනිකුත් විධීන්ද එකසේම ධර්මයේ පැවැත්මට උපකාරී වූ බව පෙනේ. වළගම්බා යුගයේදි ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඪ කිරීම ධර්මය සුරක්ෂිත කිරීමේ විශිෂ්ඨ පියවරකි.
ධර්මය ත්‍රිපිටකයක් ලෙස වර්ධනය වන්නේ පළමු සංගායනාවෙන් පසුවය. එය මේ දක්වාම පවතින ශ්‍රේෂ්ඨ වූ බෙදීමකි. ඊට අමතරව ධර්ම විනය, පඨම මජ්ඣිම පශ්චිම බුද්ධ වචනය, පඤ්ච නිකාය, අසුහාරදහසක් ධර්මස්ඛන්ධය, නවාංග සත්ථු සාසනය යන විවිධ කොටස්වලටද බෙදා ඇත. එයද ධර්මයේ පැවැත්මට අත්‍යන්තයෙන්ම හේතු විය. බුද්ධ කාලයේදි මෙන්ම පසුකාලීනවද භික්ෂුන් වහන්සේලාට තනතුරු ප්‍රදානය කිරීම ශාසනය තුළ සිදු වී ඇත. සංගායනා කාලවලදී මෙන්ම අනුරාධපුර මහා විහාරයෙන්ද ඊටත් පසුවද තනතුරු ප්‍රධනය සිදු විය. බුදුරදුන්ද අග තනතුරු දීමෙන් ස්‌වකීය ශ්‍රාවකයන් ධෛර්යවත් කළ බව පෙනේ. ඒ ඒ තනතුරු ලැබූ භික්ෂූන් වහන්සේලා තමන්ගේ වගකීම් නිසියාකාරව ඉටු කිරීම නිසා ධර්මයේ පැවැත්ම තහවුරු වුණි. තුන්වන ධර්ම සංගායනාවෙන් පසුව නොයෙක් ප්‍රදේශවලට ධර්මය ප්‍රචාරය කරන ලදි. මොග්ගලීපුත්ත තිස්ස මහරහාතන් වහන්සේගේ ප්‍රධානත්වයෙන් සිදු වූ එම කටයුත්ත නිසා ධර්මයේ ව්‍යාප්තිය සිදු විය. වර්තමානයේ ලංකාවේ පවා බුදු දහම පවතිනුයේ එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙනි. මේ ආකාරයට ධරමයේ පැවැත්ම සදහා ඉහත දක්වන ලද සංරක්ෂණ ක්‍රමයන් හේතු වූ බව පැහැදිලි වේ.
