ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම්
(උසස් පෙළ සිසුන් සඳහා වැදගත් වෙයි)
- රැම්සා යනු කුමක්ද එහි කාර්යය සරල ව පැහැදිළි කරන්න.
- ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම කුමන විධියේ පරිසර පද්ධතියක් ද එහි ශාක හා සත්ත්ව ප්‍රජාව ගැන විවරණයක් කරන්න.
- ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම් ප්‍රදේශයේ පාරිසරික වැදගත්කම පැහැදිළි කරන්න.
1. රැම්සාර් යනු කුමක්ද?
රැම්සාර් යනු පහළ උදම් මට්ට‍ෙම් සිට මීටර් 6 ට අඩු මුහුදු ප්‍රදේශ ද ඇතුලත් ව ගලායන හෝ නිෂ්චල ව පවතින මිරිදිය, කිවුල් දිය, ලවණ දිය මඟින් ස්ථීරව හෝ තාවකාලිකව වැසී පවතින විල්ලු, කලපු, වගුරුබිම්, ජලමාර්ග හැල්ඉඩම් ආදිය වේ. මෙකී අර්ථකථනයට අනුව සියලු කුඹුරු ඉඩම් ද තෙත් බිම් සම්මුතිය යටතේ රැකවරණය ලැබේ. ගෝලීය වශ‍ෙයන් ව්‍යාප්තව පවත්නා ජාත්‍යන්තර වටිනාකමකින් යුක්ත තෙත්බිම් හඳුනාගැනිම හා ඒවා ආශ්‍රිතව ජිවත්වන ශාක හා සත්ත්ව ප්‍රජාව අරමුණු කොට‍ෙගන තෙත්බිම් සංරක්ෂණය 1971 පෙබරවාරි 02 දින ඉරාන‍ෙය් රැම්සාර් නුවරදී රටවල් 30 විසින් අත්සන් තබන ලද සම්මුතියකි (Ramsar Convention). රැම්සාර් සම්මුතියේ තෙත්බිම් පිළිබඳ නිර්වචනය
“ස්වාභාවික හෝ කෘතීම වූද, ස්ථිර හෝ තාවකාලික වූද, ස්ථිතික හෝ ගතික ජලය ඇත්තාවූ ද, මිරිදිය හෝ කරදිය හෝ කිවුල්දිය පවතින්නාවූද, බාදිය අවස්ථාවලදී මීටර් 6 නොඉක්මවන ගැඹුරකින් යුත් සාගර ජලය සහිත පෙදෙස්ද ඇතුළු වගුරු බිම්, ගොහුරු බිම්, දිරාගිය කොල හා මුල් සහිත වගුරු හෝ ජලාශ, තෙත්බිම්ය.” (Ramsar Convention 1971)
නමුත් එය ක්‍රියාත්මක වූයේ 1975 දීය. අද වනවිට ඊට අත්සන් කර ඇති රටවල් ගණන 181ක් වේ. එම රටවල් හෙක්ටයාර් මිලියන 150 ක් පමණ විශාලත්ව‍ෙයන් යුක්ත තෙත්බිම් 1674 ක් සම්මුති යට අයත් වේ. සමුළුවෙන් 1 වගන්තියට අනුව තෙත්බිම නාමාවලියක් පවත්වාගෙන යන අතර එහි ප්රවධාන කාර්යාලය ස්විස්ටර්ලන්තයේ පිහිටා ඇත.
ලෝකයේ සෑම රටකම පාහේ ජාත්යකන්තර වශයෙන් වැදගත්වන තෙත්බිම් ඇත. ආසියා මහාද්වීපයේ පමණක් 1000ක් පමණ ඇත. ඉන් 225ක් පමණ දකුණු ආසියාවේ පිහිටා ඇත. 380 ක් පමණ අග්නිදිග ආසියාවෙන් 360ක් පමණ නැගෙනහිර ආසියාවේ ද ව්යා3ප්තවී ඇත. රැම්සාර් සම්මුතියට අයත් තෙත්බිම් 8ක් ඉන්දියාවේ ඇත. ඒ අතරින් ඔරිස්සා ප්රාසන්තයේ චිල්කා විල (chilka lake) හෙක්ටයාර් 16,500 ක් විශාලත්වයෙන් යුක්තය කුරුලු පාරාදීසියක් වශයෙන් සළකෙන පංජාබයේ හැරිකේ විලෙහි (harike lake ) බිම් ප්රාමාණයෙන් 70% ක් පාවෙන ජලජ ශාක වලින් යුක්ත‍ෙව්. ඉන්දියාවේ විශාලතම මිරිදිය විල වශයෙන් හෙක්ටයාර් 18,900 විශාල වූලාර් (whlar lake) අයත් වේ.
චීනය ආසියාවේ තෙත්බිම් අතින් ඉහළම රට අතර එය ජාත්ය0න්තර වශයෙන් වැදගත් වන වැඩි තෙත්බිම් ප්‍රමාණයක් හිමි රට ද වේ .(Ramsar, 1993) Sakata miigata තෙත්බිමත් රැම්සා තෙත්බිම් අතර ප්රුධන වේ. තෙත්බිම් ජාතික වනජීවී ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙසත්, ජාතික උද්යා්න ලෙසත් නම් කර ඇත. ( Ramsar 2001)
මෙම සම්මුතියට අදාල තෙත් බිමක් නම් කිරීමේ දී අවධානය යොමුකළ අංශ කිහිපයක් තිබේ.
a. දුර්ලභ හා වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්වූ සත්ත්ව හා ශාක වි‍ෙශ්ෂ පැවතීම.
b. වසරේ සෑම කාලයකම ජලජ ජීවීන් 20,000 ක් හෝ ඊට වැඩි සංඛ්යාහවක් වාසය කිරීම .
c. ආවේණික මත්ස්යී හා වෙනත් ජීවීන් විශේෂ පැවතී.
d. වඳවීයාමේ තර්ජනයට ලක්වී ඇති පක්ෂීන් හා වෙනත් සතුන්ගේ ජීවන චක්රඳයේ වැදගත් අවස්ථාවන් එම තෙත්බිම හා බද්ධවී පැවතීම.
මෙම නිර්නායක මත ලෝකයේ පවතින තෙත්බිම් යටතේ නම් කිරීම සිදුවේ.
රැම්සාර් සම්මුතියේ මූලික අරමුණු කිහිපයකි.
• තම රටවල පවතින ජාතික වැදගත්කමකින් යුක්ත තෙත් බිම් සංරක්ෂණය කිරීම.
• තෙත්බිම් ආශ්රිමත සංක්රිමණික පක්ෂි වි‍ෙශ්ෂ ආරක්ෂා කර ගැනීම.
• ස්වාභාවික තෙත්බිම් රක්ෂිත පිහිටුවීම.
• තෙත්බිම් ආශ්රිකත දැනුම හුවමාරු කරගැනීම.
• පොදු ගැටළු පිළිබඳව සම්මන්ත්රමණ හා වැඩමුළු ආදිය පැවැත්වීම.
• ගැටළු සම්බන්ධයෙන් සහයෝගීව කටයුතු කිරීම.
ශ්රී ලංකාවේ ගොඩබිමි වලින් 15% ක් පමණ තෙත්බිම් වලට අයත් ය.
ශ්රී ලංකාව මෙම සම්මුතිය 1990 මැයි මාසයේ දී අනුමත කළ අතර අද වනවිට එම සම්මුතියට අයත්වන ශ්රී ලංකාවේ තෙත්බිම් සංඛ්යා්ව පහකි.
1990.06.15 සිට බූන්දල ජාතික වනෝද්‍යානයත් හෙක්ටයාර් 6210,
2001.08.03 සිට ආනවිලුන්දාව අභය භූමියත්, හෙක්ටයාර් 1397
2003.12.11 සිට මාදුගඟ අභය භූමියත්, හෙක්ටයාර් 915
2010.07.12 සිට වාන්කලෙයි අභය භූමියත්,
2010.10.29 සිට පානම අභය භූමියත්,
රජය එළි දැක්වූ ජාතික තෙත්බිම් ප්‍රතිපත්තියට අනුව තෙත්බිම්, ජාතික පාරිසරික උරුමයන් වශයෙන් සැලකේ.රැම්සාර් සම්මුතියට අයත් ශ්රීබ ලංකාවේ තෙත්බිම්වල වගකීම හා ආරක්ෂාව වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට පවරා දී තිබේ. ශ්රී ලංකාව වෙනුවෙන් රැම්සාර් සම්මුතියට අත්සන් තබා ඇත්තේද වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේතුවයි.
ලෝක තෙත්බිම් දිනය ලෙස සෑම වර්ෂයේම පෙබරවාරි මස 02 දිනය නම්කර ඇත. මෙවර එහි තේමාව වනුයේ “තෙත් බිම් සහ ජල කළමණාකරණය” (Wetlands and Water Management) යන්නයි.
රැම්සාර් සම්මුතියේ මූලික අරමුණු කිහිපයකි.
• තෙත්බිම් පරිසරය ඒකීය පද්ධතියක් ලෙස හඳුනා ගැනේ.
• තෙත්බිම් ආශ්රියත ප්රයජාවගේ ආකල්ප, සංඥානනය හා ඇගයීම් තෙත්බිම් සංරක්ෂණය සඳහා යොදා ගැනීම.
• තෙත්බිම් ආශ්රියත ප්රීජාවගේ ආකල්ප ,සංඥානනය හා ඇගයීම් තෙත්බිම් සංරක්ෂණය සඳහා යොදාගැනීම.
• ෙතත්බිම් කළමණාකරණය සඳහා මහජන සහාය ලබා ගැනීම.
• සැළසුම් ආශ්රි්ත පශ්චාරත් බලපෑම් ඇගයීම්.
• සංවර්ධන කටයුතුවල දී පාරිසරික බලපෑම් ඇගයීම (EIA) මත ඒවා සිදුකරයි.
• විකල්ප හා ආදේශක හඳුන්වා දීම.
රැම්සාර් සම්මුතියේ අර්ථ දැක්වීමට අනුව ශ්රී ලංකාවේ තෙත්බිම් ප්‍රධාන කොටස් 3කට බෙදා දැක්විය හැක.
- අභ්‍යන්තර මිරිදිය තෙත්බිම්
- ගංගා ආශ්‍රිත තෙත් බිම් - ශ්රී ලංකාවේ පවතින ගංගා ද්‍රෝණි 103 න් 45 ක් පමණ ගංගා මුව දොර ආශ්‍රිතව තෙත්බිම් පිහිටා ඇත.
- විල්ලු නිරන්තරයෙන් ගංවතුරට යටවන ප්‍රදේශ මීට අයත් ය. මහවැලි ගංගා ද්‍රෝණියේ පහළ කොටස් වල විල්ලු බිම් බහුලය. ලංකාවේ ව්‍යාප්තවී ඇති විල්ලු බිම් ප්‍රරමාණය හෙක්ටයාර් 12 500ක් පමණ වේ . මිරිදිය වගුරු (උදා - මුතුරාජවෙල )
- මිරිදිය වගුරු වනාන්තර - මේවා ඉතා දුර්ලභය. ශ්‍රි ලංකාවේ සමස්ථ මිරිදිය වගුරු වනාන්තර බිම් ප්‍රරමාණය හෙක්ටයාර් 12කි. කළු ගංගා ද්‍රෝණියේ පිහිටා ඇති වලව්වත්ත වතුරාණ වගුර ආදිය උදාහරණය.
- කරදිය තෙත්බිම්
- ගංගා මෝය - ගිංතොට , මහවැලි ඩෙල්ටාව
- ක‍ෙඩාලාන - රැකව, මාදුගඟ, කෝකිලායි ආදිය
- කලපු - මීගමුව, කොග්ගල, පුත්තලම ආදිය
- කොරල්පර - හික්කඩුව, උණවටුන
- මුහුදු තෘණභූමි - උණවටුන, උස්වැටකෙයියාව , දික්වැල්ල
- කෘත්‍රීම තෙත්බිම්
- වැව් හා ජලාශ - ශ්‍රීලංකාව පුරා වැව් 10,000 ක් පමණ ව්යා ප්ත වී ඇත. ප්‍රධාන වාරිමාර්ග (හෙක්ටයාර් 200 ට වැව්) යටතට අයත්වන තෙත්බිම් ප්ර්මාණය හෙක්ටයාර් 7820 කි. හෙක්ටයාර් 200ට අඩු සුළු වාරිමාර්ග යටතේ ඇති තෙත්බිම් ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් 5220ක් වේ .
- කුඹුරු - මේවා තාවකාලික ජලජ පද්ධතීන් වේ.බිම් ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් 780,000කි.
- ලේවායන් - ලුනු නිෂ්පාදනයට යොදා ගන්නා ලේවායන් මීට ඇතුලත්ය.
- කැනීම් වලවල් - හිරිගල්, සිප්පි, මැණික්,ආදිය යොදාගත් භූම් වර්තමානයේ කෘතීම තෙත්බිම් බවට පත්වී ඇත. අකුරල, කහව, තල්පේ, හබරාදුව, මිදිගම කඹුරුගමුව ආදිය මීට උදාහරණවේ .
2. ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම
පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කයේ ආරච්චිකට්ටුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ පිහිටා ඇති ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම වන සත්ත්ව අඥා පනත යටතේ වන ජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව මගින් 1997 ජුනි 11 දින අභය භූමියක් වශයෙන් පුකාශයට පත් කෙරුණි . මේ අනුව ගත්විට ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම ම්න් අභ්යෙන්තර තෙත්බිම් ගනයට අයත්වේ. එය මුහුදු වෙරළ ආසන්නයේ පැවතියත් ලවණ ජලය තෙත්බිමට ගලානොයෑම විශේෂත්වයයි. එහි ප්ර මාණය වර්ග කිලෝ මීටර 1397 වේ. (2001 අගෝස්තු)
ශ්‍රි ලංකාවේ 1-50000 මෙට්‍රික් සිතියමට අනුව කි.මී. 191 ස්ථානයේ බටහිර වෙරළ කළාපයට ආසන්නයේ. වැව් කිහිපයක එකතුවෙන් නිර්මාණය වී ඇති මෙම තෙත්බිම
උතුරින් - බත්තුලු ඔය , උඩප්පුව මහා මාර්ගය ද
නැගෙනහිරින් - හලාවත පුත්තලම දුම්රිය මාර්ගය ද
දකුණින් - සෙංගල් ඔය ද
බටහිරින් - පාරු ඇළ (ඕලන්ද ඇළ) ද මෙම තෙත්බිමේ සීමාවන් වේ.
සාගරයට ඉතාම අසන්නයේ ඉදි වූ වැවු 7 කින් සැදුම් ලත් අතර මෙහි ප්රිධාන ජල මූලාශ්ර ය කිලෝ මීටර් 215 ක ජල පෝෂක ප්රමදේෂයකින් යුත් රතඹලා ඔයයි. වියළි කාලයේදී මෙම වැවුවල ජලය බොහෝ සේ අඩුවීයයි. ඊට හේතුව ආනවිලුන්දාව පිහිටි ශුෂ්ක පරිසරය වීමයි.
එම වැවු මෙසේ ය.
1. පිංකට්ටිය වැව හෙක්ටයාර් - 40
2. වෙල්ලා‍ෙවල දැනට ජලය නොරඳයි
3 මරදන්සෝලෙ හෙක්ටයාර් - 12
4 ඉරක්කාවෙල හෙක්ටයාර් - 14
5 ආනවිලුන්දාව හෙක්ටයාර් - 40
6 සුරු විල හෙක්ටයාර් - 32
7 මහයියාව හෙක්ටයාර් - 50
නටබුන් වූ මෙම වැවු ඩී. එස්. සේනානායක යුගයේදී යලි ප්‍රතිසංස්කරණය කෙරුණු අතර සෙංගල් ඔය ව්‍යාපෘතිය මගින් දැදුරු ඔයේ සහ රතඹලා ඔයේ
ජලයෙන් පෝෂණය විය. මෙම වැවු ජලයෙන් කුඹුරු හෙක්ටයාර් 412 ක් ද වගාකර ඇත .
නිරිතග මෝසම් සුළං අවසන් වී ඊසානදිග මෝසම් ආරම්භයත් සමඟ ශ්‍රි ලංකාවට සංචාරක පක්ෂීන් දහස් ගණනින් මෙම ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම කරා පැමිණෙන්නේ කැදලි තනා තම වර්ගයා බෝ කිරීමට මෙම ස්ථානය එතරම්ම සුවිශේෂි නිසාවෙනි. යුරෝපය පර්සියාව ,ඉන්දියාවේ කොමරීන් තුඩුව හරහා පැමිණෙන මෙම පක්ෂීන් ශ්‍රි ලංකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයෙන් රටට ඇතුලු වී කළුතර සිට හලාවත දක්වා මුහුදු තීරයට එක්වෙති. මෙම තෙත්බිම් 2001 අගොස්තු මස 03 වෙනිදා අන්තර ජාතික රැම්සාර් සම්මුතිය යටතේ ජාත්‍යන්තර තෙත්බිමක් බවට පත්වී ඇත. එයට හේතුව වන්නේ මෙම තෙත්බිම් ප්‍රදේශය වර්ග කිලෝ මීටර් 1392 ක් වන අතර IUCN වාර්ථාවට අනුව විනාශයට පත්වන ශාක හා සත්ත්ව ප්‍රජාවන් ගෙන් යුත් තෙත්බිමක් වන නිසාය.
3. ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම තුල ශාක හා සත්ත්ව ප්‍රජාව
තෙත්බිම් වල බහුලවම දක්නට ලැබෙන්නේ ජලජ ශාක විශේෂ හා එවැනි ජලජ තත්වයන්ට ආවේනික වූ සත්ත්ව ප්‍රජාවකි. ලවණතාවය හා ජලබහුලතාවය නිසා ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම තුල කඩොලාන ශාක (Mangrove Plants) ප්‍රධාන වේ. බීජ දරණ අතිශය විශේෂණය වූ මීටර 01ක් පමණ උස පඳුරු වල සිට මීටර 15 – 20 තෙක් උස ගස් දක්වා වෙනස්වන ශාක විශේෂ ලෙස කඩොලාන ශාක කැපී පෙනේ. ලෝක පරිමාණ වශයෙන් කඩොලාන වර්ග 255 පමණ හඳුනා ගෙන ඇති අතර ඉන් විශේෂ 23 ක් පමණ ලංකාවෙහි ඇත.
(Natural Resource Energy And Science Authority,1991) (NARESA1991)
ඊට අමතරව සමකාශ්‍රිත ප්‍රදේශවල සහ නිවර්තන කලාපීය තෙත්බිම් පරිසරයෙහි (Ynodacaleae s.p. Thallassia) ශාක විශේෂ ද මේ පද්ධති තුල අනුවර්තනය වී ඇත. තෙත්බිම් වල පවතින ශාක වර්ග බොහො සෙයින් කඩොලාන වන අතර ඒවායේ අනුවර්තන රටා පවතී.බීජ ප්‍රරෝහනයේ සිට අවකාශීය පැතිරීම දක්වා මෙම අනුවර්තන ලක්ෂණ හඳුනාගත හැක.
මෙහිදී තෙත්බිම් ක්‍රියාවලි 3ක් දක්නට ඇත.
• ඛණ්ඩන ක්‍රියාවලිය ( Process of Segmentation )
• අවසාධිත ක්‍රියාවලිය ( Pro – of Sedimentation)
• වෘක්ෂලතා ආක්රරමණ ක්‍රියාවලිය ( pro–of encroachment of Vegetion)
මේ අනුව බලන විට තෙත්බිම් සඳහා අනුවර්තනය වන ශාන සත්ත්ව ප්‍රජාවන් ඇත. මෙහිදී ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමෙහි ශාක ප්‍රජාව ලෙස
* කිරල ( Sommerata Caseolaeis)
* හීනි කඩොල්( Aegiceras Conichlatum)
* මණ්ඩ( Avlcennia Marina)
* ගොන් කදුරු( Cerbera manga )
* වැරනිය ( Hedyotis fruticosa )
* කොට්ටම්බා ( Tarminalia Cattappa )
* කැරන්
* දොඹ
* කොහොඹ
ඒ අතර වැදගත් කුඩා තෘණ පඳුරු සහිත වෘක්ෂලතා ද තෙත්බිම ආශ්‍රිතව ශාක විශේෂ වලට අයත්ය. (Sphaghan Sp) ( Cyperaceae Sp)ආදී පාසි වර්ගද
වර්ණක ආශ්‍රයෙන් නිර්මානය වී ඇත.
රූපසටහන ආනවිලුන්දාව ජලජ පැළෑටි
ජලජ පැළෑටි ලෙස ඕලු, කෙකටිය , කුමුදු, සැල්වීනියා, වැනි විශේෂ වර්ගද අඩංගුවේ.
ආනවිලුන්දාව සත්ත්ව ප්‍රජාව
තෙත්බිම් වලට ආවේනික හා අනුවර්තනය වූ සත්ත්ව වර්ග ඇත. ඒ අතර
- ක්රිබෂ්ටේෂියාවන් (Crhstacean)
- ග්රාබස්ප්සඩෙයන් (Grapsidae)
- මොලෙස්කාවන් (Mollusk)
- ඔසිපොඩි (Ocypodidae) වැනි විශේෂ ද ඇත.
ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමෙහි දක්නට ලැබෙන සර්ප විශේෂ
සර්පයා විද්‍යායාත්මක නාමය
- දියබරියා Xenocrophis asperrimus
- දියනයා Xenocrophis piscator
- මාපිලා Boiga forsteni
- ගැරඬි මාපිලා Boiga trigonata
- නිදි මාපිලා Boiga ceylonensis
- වෛරි හාල්දණ්ඩා (ආවේනික) Dendrelahis oliveri
- අහර කුක්කා Amphiesma stolata
- ගැරඬියා Pryas mucosus
- නාගයා Naja naja
- මුදු කරවලා (ආවේනික) Bungarus ceylanicus
- තෙල් කරවලා Bungarus caeruleus
- තිත් පොළඟා Vipera ruselli
- පොළොන් තෙලිස්සා Hipnale hypnale
- පලා පොළඟා (ආවේනික) Trimeresuirus trigo
ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමෙහි දක්නට ලැබෙන ක්ෂීරපායීන් විශේෂ
සත්ත්වයා විද්‍යාත්මක නාමය
- මහ වවුලා Pteropus giganteus
- උගුඩුවා Paradaxurus hermophroditus
- උරුලෑවා Paradaxurus zeylanicus
- මුගටියා Herpestes brachyurus
- දියබල්ලා Lutra lutra
- ලේනා Funambulus palmursm
- දඬුලේනා Ratufa macroura
- ඉත්තෑවා Hysrix indica
- ඌරු මීයා Badicota indica
- මීමින්නා Moschiola meminna
- සිවලා Canis aureus
- රිලවා Macaca sinica
- වල් හාවා Lepus nigricollis
- වැලිමුවා
- උණහපුළුවා
- කොළදිවියා
- වඳුරා
- රිළවා
ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමෙහි දක්නට ලැබෙන මිරිදිය මත්සයින්
- කොරලි වර්ග Etropius sp
- බටයා Therapon jarbus
- කලුආඳා /ගුරාමියා Anghillabicolor
- ගොඩයා Chanos Chanos
- පෙතියා
- ඉලයා
- උඩු හඳයා /කාවයියා
(ආවේනික) - ලූලා op hiecephalnssp
- පත් අංකුට්ටා අංකුට්ටා
- ඉරි අංකුට්ටා /ආරා
- මගුරා puntius filamentusus
- තිලාපියා Oreochromis mossambicus
- තටුදණ්ඩියා Chela laubuca
- දණ්ඩියා Rasborn daniconius
- මඩකනයා Channa punciate
- අහිරාවා Lepicocephalichthys thermalis
- බන්ඩි තිත්තයා Puntius vittatus
ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමේ දක්නට ලැබෙන උරග විශේෂ
උරගයා විද්‍යාත්මක නාමය
- හැල කිඹුලා Crocodylus palustris
- කබරගොයා Varanus salvator
- තලගොයා Varanus cepedianus
- තාරකා ඉබ්බා Testudo elegans
- ගල් ඉබ්බා Melanochelys trijuha
- කිරි ඉබ්බා Lessemys punatata
- කටුස්සා
ආනවිලුන්දාව තෙත්බිමේ වැදගත්කම
මේ අනුව තෙත්බිම් වල ඵලදායිතාව ගත්විට ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම පුරාණ වාරි කර්මාන්තයට අයත්ය. මෙහි පාරිසරික වශයෙන් වැදගත් වන්නේ 12 වන සියවයට අයත් වැවු පද්ධතියකින් නිර්මාණය වීමයි. වයඹ පළාතේ ශුෂ්ක බව පරයමින් තෙත් බව නිසා පරිසරයට සිසිල් බවක් එක්කරමින් පාරිසරික වශයෙන් මනා සබැඳියාවකින් පෝෂණය වී ඇති අතර ආර්ථික වශයෙන් ද වැඩි වැදගත්කමක් උසුලයි . (Maltiby, 1996, Dvgan, 1990) අන්තර් ජාතික රැම්සා සමුළුවේදී වඩාත් අවධාරණයට ලක් කල පාරිසරික සංරක්ෂණ අංශය, තෙත්බිම් සුරැකීම ලෙස සඳහන් කළ හැකිය. ඒනිසා 1988 රැම්සාර් සමුළුවේ තෙවැනි රැස්වී‍ෙම් දී තෙත්බිම්වල භූමි පරිභෝජන රටාව සහ සැලසුම් පරිහරණය සම්බන්ධ මූලධර්ම රාශියක් සැකසී ඇත. ඒ අනුව පෙනීයන්නේ තෙත්බිම් වල ප්රරයෝජන හා වටිනාකම් නිසා ඒවයේ වැදගත්කම වැඩි වී ඇති බවයි. ප්‍රදේශයේ භෞතික හා රසායනික සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීමට තෙත්බිම් අමිල සේවාවක් ඉටුකරයි. වර්ෂා ජලය එක් රැස්කර ගංවතුර උවදුර අවම කරගත හැක.
භූගත ජලමට්ටම පෝෂණය කිරීම තුලදී තෙත්බිමේ ස්වාභාවික ක්‍රියාවලිය දායකවේ. තෙත්බිම තුලට එන අපද්රිව්යි සහිත ජලය කාබනික ස්තරය තුලින් මනා ලෙස පෙරීමෙන් පසුව භූගත ජලයට එකතුවේ. එහිදී වගුරු බිම් ස්පොන්ජියන් ලෙස ක්රිවයාත්මක වේ.
(සේනාරත්න 1992)
මිරිදිය මසුන් ඇල්ලීම ආනවිලුන්දාව
වර්ෂා ජලය මඟින් ගෙනඑනු ලබන රොන්මඩ සහ මැටි ආදිය ජල ගැල්මත් සමඟ මෙම තෙත්බිමේ රඳවා ගැනීම නිසා ජලමාර්ග හා ජලාශ අවසාදනය වීම වැලැක්වීම හා පාංශු ඛාදනය ද අවම කර ගත වී ඇත. ඒවා පෝෂ්යී පදාර්ථ ලෙස තෙත්බිමේ තැන්පත් කරගනී.
මිරිදිය ධීවර කර්මාන්තයටද බොහෝ වැදගත්කමක් දක්වයි. ආහාර සඳහා මත්ස්‍ය සම්පතද , ආර්ථික වශයෙන්
තෙත්බිම් ඇති කඩොලාන වලට අයත් ශාක වර්ග දැව සඳහා ද , ටැනින් වර්ග සහ මූඩි වර්ග (කිරල මූඩි) මී පැණි නිෂ්පාදනය දැව අඟුරු නිෂ්පාදනය , පාන් වර්ග හා ඒවායේ පැදුරු හා තොප්පි නිෂ්පාදනය හා විසිතුරු භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගැනේ. ගෘහාශ්රිපතව දර සපයා ගැනීමට මෙම තෙත්බිම උපකාරී වේ.
ගෝලීය උණසුම පාලනය කිරීමට උපකාරීවීම යම්තාක් දුරට ඇතිවේ. තෙත්බිමට කාබන් විශාල ලෙස අවශෝෂණය කර ගනී. මේනිසා පරිසර සමතුලිතය රැක ගැනීමටත් අන්තර් සබඳතාව පවත්වා ගැනීමත් ස්වභාවිකවම මෙහි වැදගත් ක්‍රියාවලියකි.
ජෛව විවිධත්වයට ලක්වූ දුර්ලභ විශේෂ වලටත් රැකවරණය සලසා දෙන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසද මෙම තෙත්බිම වැදගත්වේ. ආනවිලුන්දාව තෙත්බිම තුල අලිමානා මෙන්ම පෝරු දෑකැත්තා (Anthracoceros coronatus ) පොදු සේරුවා (Anas crecea) රජ සියක්කාරයා (Mycteria lencocephal)ලතුවැකියා (Phoenicopterusruber)ආදී සහ කොකුන් වර්ග, දියකාවා ආදී ඒකදේශික හා විදේශීක සත්ව වර්ග සඳහා ජීවිත රැකගැනීමට මහත්සේ උපකාරී වේ. තෙත්බිමට ආවේනික කඩොලාන හා වගුරු බිම් ශාක ප්ර්ජාවද ඒ සීමාවතුලම ජීව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීමට ස්වභාවිකව හැඩගැසී ඇත.
සංචාරක ව්යාරපාරය දියණු කිරීම සඳහා තෙත්බිම් පාදක කර ගත හැකිය. කඩොලාන පද්ධති තුල පවත්නා සෞන්දර්යාත්මක බව නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා සහ පර්යේෂණය කටයුතු සඳහා සංචාරකයන් දක්වන කැමත්ත නිසා මෙම තෙත්බිම් වැදගත් වේ.
තෙත්බිම් තුල පවතින ශාක ඵල විවිධ ප්රසයෝජන සඳහා යොදාගනී. කිරල ඵල යුෂ ඖෂධීය මෙන්ම මිහිරි රසති පානයකි. බොහෝ විට ශාක වර්ග වල ඵල සත්ත්ව ආහාර ලෙස පවතින නිසා පර්යටන පක්ෂීන් මෙම තෙත්බිම් වලට පර්යටනය වේ.
මීට අමතරව කැරන්කොකු (Acrostichnm Qhrehm) කංකුං , ලුනුවිල (Bacopa monniera) කෙකටිය වැනි කොළ ආහාර හා ඖෂධ ලබාගනි.
