පස නිර්මාණය වන ආකාරය
පස නැත්තම් පංශු නිර්මාණය විමට අවශ්‍යය වැදගත් සාධක පහක් අපට හදුනා ගැනීමට හැකිවේ. එනම්,
- දේශගුණය
- ඓන්ද්‍රීය ද්‍රව්‍ය
- මව් පාෂාණීය ද්‍රව්‍ය
- භූ විෂමතාව
- කාලය
මේ විදිහට අපට එම සාධක හදුනාගෙන නම් කළ හැක. එම සාධක එකින් එක විස්තර කිරීමට භාජනය කළහොත්
දේශගුණය
වඩාත් වැදගත් වන්නේ පස අභ්‍යන්තරයේ පවතින දේශගුණයයි. එනම් පසෙහි දේශගුණයත් පිටත දේශගුණයත් පැහැදිළි වෙනසක් දැක්වීමයි.
නිදසුන්, වන විනාශයන් වලදී පසේ තෙතමනය වෙනස් වන්නේ වායු ගෝලයේ උෂ්ණත්වයකින් තොරවය.
දේශගුණය අනුව පාංශු නිර්මාණයේදී කරුණු කීපයක් බලපා ලැබේ.
- පසෙහි උෂ්ණත්වය
- වර්ෂයකදී තෙත්ව තිබෙන කාලය
- පසෙහි ගලන ජල ප්‍රමාණය
- ක්ෂරණයේ සීඝ්‍රතාවය
පරිසර පද්ධති තුළ විවිධ දේශගුණික තත්ත්වයන් දැකගත හැකි වේ. මේවාට සාපේක්ෂව පසේ ස්වභාවයද වෙනස් වේ.
උදා- වියළි දේශගුණයක් පවතින ප්‍රදේශ වල පසට එකතු වන ඓන්ද්‍රීය ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය අඩුය. මේ නිසා පසේ ජීර්ණ ක්‍රියාවලිය සම්පූර්ණ නොවේ.
උදා- නිවර්තන තෙත් දේශගුණයක් පවතින ප්‍රදේශ වල ජීර්ණය හා වියෝජනය වැඩි වේ. පසෙ හි ප්‍රමාණයද වැඩි වේ. (නමුත් අධික වර්ෂාව පසේ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ ඉවත් කරයි.)
ඓන්ද්‍රීය පද්ධතිය
පසක් වර්ධනය වීම සදහා එහි ගුණාංග ආරක්ෂා කරගත යුතුය. ඒ සදහා ඓන්ද්‍රීය ද්‍රව්‍ය අත්‍යවශ්‍ය වේ. ශාක හා සත්ව මල ද්‍රව්‍ය එකතු වීමෙන් හා දිරාපත් වීමෙන් ඓන්ද්‍රීය කොටස් ලබා දේ. පැළෑටි පස කෙරෙහිත්, පස පැළෑටි කෙරෙහිත් බලපෑම් ඇති කරයි. ඓන්ද්‍රීය ද්‍රව්‍ය සලකා බැලීමේදී මල සතුන් පමණක් නොව බැක්ටීරියා වැනි සක්‍රීය ජීවින්ද වැදගත් වේ. පසේ ඇති ද්‍රව්‍ය හොදින් මිශ්‍ර කරන්නේ මොවුන්ය. ගැඩවිලා වැනි සතුන් පසේ සිදුරු සාදා පස තුළට වාතය සහ ජලය ගලා යාමට උපකාරී කරයි. මෙය පැළෑටි වලට මහගු උපකාරයකි.
මව් පාෂාණීය ද්‍රව්‍ය
පසට ඛනිජ ලැබෙන්නේ මව් පාෂාණ ජීර්ණය වීමෙනි. නැතිනම් අවසාධිත නිධිසාධනය වීමෙනි. පාෂාණ දිරා පත් වීමෙන් ජීර්ණාවශේෂ පසට ලැබේ. මේ මත පසේ පෝෂණය රදා පවතී. පසේ රසායනික ගුණය තීරණය වන්නේද මව් පාෂාණ මතය. පසේ ගුණාංග වන වයනය හා සංයුතිය වැනි කරුණුත් මව් පාෂාණයෙන් ලැබෙන ඛනිජ අනුව තීරණය වේ. පසට ලැබෙන ඛනිජ විවිධ කණිකා වලින් යුක්ත වේ.
භූ විෂමතාවය
භූ විෂමතාවය අනුව පස නිර්මාණය වීමේදී එය ආකාර කීපයකින් වැදගත් වේ. මෙහිදී පාසේ මතුපිට සහ පස තුළ ක්‍රියාත්මක වන යම් යම් ක්‍රියාවලි බලපානු ලැබේ.
උදා- ඛාදනය හා නිධිසාධනය ඉහළ බෑවුම් ප්‍රදේශක සිට පහළ බෑවුමට පස සෝදාගෙන එන විට ඉහළ ස්ථරය තුනී වන අතර පහළ ඝනකම ස්ථරයක් බවට පත් වේ. ඉහළ පෝෂ්‍ය ද්‍රව්‍ය පහළට සෝදාගෙන එන නිසා පහළ පාංශු ස්ථරය සාරවත් පසක් වේ.
ඉහළ කොටස් වියළි පසක් ඉතුරු වේ. භූ විෂමතාවය ආකාර දෙකකින් බලපානු ලැබේ.
- සෘජු ආකාරය
- වක්‍ර ආකාරය
උදා- බෑවුමක් දිගේ ඉහළ සිට පහළට බෑවුම් කෝණය වෙනස් වී පස භෞතිකව වෙනස් වීම සෘජු ආකාරයයි.
උදා- භූ විෂමතාව හේතුවෙන් දේශගුණය හා ජල විද්‍යාත්මක ක්‍රියාවලියෙන් පස වෙනස් වීම වක්‍ර ආකාරයයි.
කාලය
පස නිර්මාණය වීමට කාලය වටිනාම සාධකයකි. කාලය අනුව පසේ පරිණතතාවය තීරණය වේ. පසේ අංග වන ජලය, වාතය, මව් ද්‍රව්‍ය මිශ්‍ර වීමට කාලයක් ගත වේ. කෘතීම පස් නිර්මාණය කිරීමේදී එය කළ නොහැක්කේ කාලය අඩු නිසාය. පරිණත වූ පසක ඛනිජ වර්ග වැඩිය. එවැනි පසක් පැළෑටි වලට හොද පෝෂණයක් ලබා දේ.
