සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සීඝ්‍ර නාගරීකරණය කෙරෙහි බලපාන හේතු
- කාර්මීකරණය
- සංක්‍රමණය
- ස්වාභාවික වර්ධනය
- පරිපාලන මායිම වෙනස්වීම
- ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් ඒකරාශී වීම
- නගර ගෝලීයකරණය වීම.
- සංවර්ධනයේ නාගරික අභිනතිය.
- සේවා සංකීර්ණය
කාර්මීකරණය
රටක මුළු ජන සංඛ්‍යාවෙන් නාගරික කලාපවලට සිදුවන ජන සංකේන්ද්‍රනය නාගරීකරණයයි. ලෝකයේ රටවල් ගත්කළ නාගරීකරණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇත. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල මෑත කාලයේ සිට වන කාර්මීකරණය නිසා නාගරීකරණයට ලක්වී ඇත. විශේෂයෙන්ම ආසියාවේ බෝහෝ රටවල 19 වන හා 20 වන සියවස් කාලවලදී ඇතිවු කාර්මීකරණය එම රටවල් නාගරීකරණය වීමට බෝහෝ සෙයින් බලපාන ලදී. 2019 වනවිට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල නාගරීකරණ ප්‍රතිශතය 50% ක් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. මේ සදහා මෙම රටවල් මෑතකදී ඇති වූ කාර්මීකරණය බලපානු ලැබේ. කාර්මීකරණය වඩාත් හොදින් ක්‍රියාත්මක වන නාගරික ප්‍රදේශවලට ජනයා ඇදීයාම වේගවත් වීම නිසාත් කාර්මීක ජනපද අලුතින් එකතු වීමෙන් නාගරික ප්‍රදේශ බිහිවීම නිසාත් මේවා නාගරීකරණය වීමට කාර්මීකරණය වඩාත් බලපානු ඇත.
සංක්‍රමණය
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සීඝ්‍ර නාගරීකරණය කෙරෙහි ජනයාගේ සංක්‍රමණය වීම වඩාත් තදින්ම බලපා තිබේ. ආර්ථික, වාණිජ, පරිපාලන, අධ්‍යාපන, විනෝදාත්මක, නේවාසික ආදී විවිධාකාර වූ සේවා කේන්ද්‍රගත ස්ථානයන් බැවින් නිරතුරුවම නාගරික ප්‍රදේශ කරා ජනයා සංක්‍රමණය වේ. මූලික අවශ්‍යතා මෙන්ම අනෙකුත් අවශ්‍යතා හා පහසුකම් හේතුවෙන් ජනයා නාගරික ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වීම නිසා නාගරික ජන රටවල නාගරීකරණය 78% ක් වන අතර එය පොදුවේ යුරෝපා රටවලට වඩා ඉහළ ප්‍රතිශතයයකි. යුරෝපා රටවල එය 72.2% කි.
ස්වාභාවික වර්ධනය
රටක ජනහහනයේ ස්වාභාවික වර්ධන වේගය තීරණය වන්නේ උපත් හා මරණ සංඛ්‍යාව අනුවයි. සාමාන්‍යෙයන් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල උපත් අනුපාතික ඉහළ මට්ටමක පවතින නිසා ස්වභාවික වර්ධන අනුපාතය දියුණු රටවලට වඩා ඉහළය. වැඩිවන ජනගහනය හේතුවෙන් ග්‍රාමීය මට්ටමේ ජනතාව නගර කරා සංක්‍රමණය වීමත් තමා ජීවත්වන කලාපයේ නාගරික පහසුකම් සමග ජනගහනය වේගයෙන් වැඩිවීමත් නිසා ස්වභාවික වර්ධන අනුපාතය නාගරීකරණය කෙරෙහි බලපා තිබේ.
පරිපාලන මායිම වෙනස්වීම
ජනාවාසවලින් නගර වෙන් කිරීම සදහා පරිපාලන කාර්යයන් හා නිර්ණායක යොදාගැනේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල නාගරීකරණය ප්‍රබලව ඇත්තේ ප්‍රධාන නගර ආශ්‍රිතවය පරිපාලන බෙදීම්වලට අනුව නගර ප්‍රමාණය අඩුවන විට ජනයා නගර ලෙස පිළිගෙන ඇති නගර කරා සංකේන්ද්‍රණය වීම නිසා නාගරීකරණය වේගවත් වේ. තවද නගර ලෙස සලකන ප්‍රදේශවලට ආසන්න ප්‍රදේශ ද වේගවත් ලෙස නාගරීකරණ ලක්ෂණවලට යොමු වීමෙන් ඒවාත් සීඝ්‍ර නාගරීකරණයට පත්වේ.
ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් ඒකරාශී වීම
නාගරික ජනාවාසවල ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් බහුල වන අතර ද්විතීයික හා තෘතීයික හා චතුර්ථක අංශයේ ආර්ථික කටයුතු ඒකරාශී වී ඇත. නිසා ජනයා වේගයෙන් මෙම නගරවලට ඇදීයාමත් පදිංචි වීමත් නිසා නාගරීකරණය වේගයෙන් ප්‍රසාරණය වේ.
නගර ගෝලීයකරණය වීම.
වර්තමානය වනවිට නගර ගෝලීයකරණය ලක්වීම නිසා නාගරීකරණය වේගවත් වී ඇත. දැනුම හා තාක්ෂණය හුවමාරු කර ගනිමින් නගර ඒකරාශී වෙමින් ආර්ථික හා සේවා හුවමාරු කර ගැනීම නිසා ජනතාව වේගයෙන් නගර කරා ඇදීයාම හේතුවෙන්ද පහසුකම් හා සේවා නගර ආශ්‍රිත කලාපයන්ට ගලායාම හේතුවෙන්ද නාගරීකරණය වේගවත් වී ඇත.
සේවා සංකීර්ණය
නාගරික ජනාවාසවල අධ්‍යාපන, සෞඛ්‍ය, මූල්‍ය හා වාණිජ අංශවල විවිධ සේවා රාශියක් සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. සාපෙක්ෂ වශයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල මෙම සේවා සරල වීම නිසා ජනයා නගරවලට ඒකරාශී වීම නාගරීකරණයට හේතුවේ. ඒවගේම නාගරිකව කාර්මික හා සේවා අංශයේ කටයුතු බහුල නිසාද වැඩි ජනහනයක් සිටීම හේතුවෙන් නාගරීකරණය සීඝ්‍රෙයන් ඉහළ ගොස් ඇත.
