සාගර ජලයේ සංසරණ ක්‍රියාවලිය
සාගර ජලය නිතරම චලනය වෙමින් පවති. ඉතා සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියක් වන මෙම සාගර ජල චලනය සාධක රාශියක බලපෑමෙන් සිදුවේ.
- පෘථිවියේ භ්‍රමණය
- සුළඟ
- වර්ෂණය
- වාෂ්පීභවණය
- උෂ්ණත්වය
- ලවනතාවය
- ඝනත්වය
- ගුරුත්වය
- සමුද්‍රස්ථ භූමි කම්පා
- ගොඩබිමින් ගලා එන ජලය
මුහුදු ජලය චලනය කීපාකාරයකට සිදුවේ.
ප්‍රවාහ, ප්ලාවිත, උදම් තරංග හදුන්වන්නේ සාගරය මතුපිට ගලායන දිය වැල්ය.ප්‍රවාහයක් යනු වේගයෙන් ගලන දිය වැලකි.එක් පැයකට කිලෝ මීටර කිහිපයක් ගමන් කරයි. ප්ලාවිතයක ගමන් කරන වේගය අඩුය. දිනකට කිලෝ මීටර කිහිපයක් ගමන් කරයි. ගල්ෆ් ප්‍රවාහය ප්ලොරිඩා අර්ධද්වීපයට නැගෙනහිරින් පැයට කිලෝමීටර 6 ක පමණ වේගයෙන් ගමන් කරයි. එහිදී එය ප්‍රවාහයක් ලෙස හදුන්වයි. මෙය ඊසාන දෙසට යද්දී වේගය අඩුවෙයි. එතැන් සිට එය උතුරු අත්ලන්තික් ප්ලාවිතය නමින් හැදින්වේ.
ප්‍රවාහ ඇති වීමට තත්කාලීන සුළං සමක කලාපය උෂ්ණ වීම ධ්‍රැව ප්‍රදේශ සිසිල් වීම , පෘථිවියේ භ්‍රමණය ,භූ ස්කන්ධවල හැඩය බලපායි. සාගරයේ 900m සිට 3000 දක්වා ප්‍රවාහ ඇත. මේවා උණුසුම් හා සීත ප්‍රවාහ ලෙස වර්ග කළ හැක. සමකයේ සිට උතුරට හා දකුණට ගලන්නේ උණුසුම් ප්‍රවාහ වන අතර ධ්‍රැව වල සිට සමකය දෙසට ගලන්නේ සීත ප්‍රවාහයන්ය. අත්ලාන්තික් ප්‍රවාහය ,ගල්ෆ් ප්‍රවාහය,ජල ගුල්ම ප්‍රවාහය ,කුරෝෂියෝ ප්‍රවාහය සීත ප්‍රවාහයන්ය.
සුළගේ ඍජු ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තරංග ඇති වේ. සුළං නිසා ජල අංශු වෘත්තාකාරව ගමන් කරයි. තරංගයක උසම කොටස ශීර්ෂය ලෙසත් පහල කොටස දෝණිකාව ලෙසත් ශීර්ෂයේ සිට තවත් ශීර්ෂයකට හෝ දෝණිකාවේ සිට තවත් දෝණිකාවක දුර ආයාදය ලෙසත් හැඳින්වේත තරංග වල ආයාමය හා ගැඹුර අනුව වේගය තීරණය වේ. තරංග වර්ග 2 කි.
- නිර්මාණාත්මක තරංග
- විනාශකාරී තරංග
නිර්මාණාත්ම තරංග බලවත් තරංගයකි. මිනිත්තුවකට 10 අඩු සංඛ්‍යාවක් රළ බිඳෙන තරංග මීට ඇතුළත්ය. මිනිත්තුවකට 10 වැඩි සංඛ්‍යාවක් රළ බිදෙන තරංග විනාශකාරී තරංගයි. මේ තරංග නිසා වෙරළේ වැලි හා ගල් කැට ඉවත් කිරීම බලවත්ව සිදුවේ. මේ ක්‍රියාවලිය පිළිසෝදාව ලෙස හැඳින්වේ.
උදම් යනු ක්‍රමවත් කාල පරිමාණයක් අනුව රිද්මයානුකූලව සාගර ජල මට්ටම ඉහළ පහළ යාමයි. ඉහල යාම වඩදිය ලෙසත් පහලයාම බාදිය ලෙසත් හැඳින්වේ.දිනකට වඩදිය අවස්ථා 2ක් සහ බාදිය අවස්ථා 2ක් සිදුවේ. වඩදිය අවස්ථා 2ක් අතර කාලය පැය 12 යි මිනිත්තු 26 කි. වඩදිය හා බාදිය අතර කාලය පැය 6 යි මිනිත්තු 13 කි. උදම් ඇති වීමට බලපාන සාධක 2 කි.
01 සූර්යා හා චන්ද්‍රයාගේ ඒකාබද්ධ ගුරුත්වාකර්ෂණය
02 පෘථිවියේ ගුරුත්වාකර්ෂණය නිසා ඇති වන කේන්ද්‍රපසාරී බලයයි.
ගුරුත්වාකර්ෂණය යනු වස්තුවල ස්කන්ධය හේතුවෙන් ඒවා අතර ඇතිවන ආකර්ෂණය හෙවත් ඇඳීයාමයි. ආකර්ෂණය කරුණු 2ක් මත තීරණය වේ.
- ස්කන්ධ වල විශාලත්වය -වස්තුවක් මත වෙනත් වස්තුවක් මඟින් ඇති කරන ආකර්ෂණය එහි ස්කන්ධය විශාල වන විට විශාල වේ.
- ස්කන්ධ 2 අතර දුර - මේ දුර වැඩි වන විට ආකර්ෂණය අඩුවේ
උදම් ඇති වීමට සූර්යාට වඩා විශාල බලපෑමක් චන්ද්‍රයාගෙන් ඇති වේ. සූර්යාගේ ස්කන්ධය චන්ද්‍රයාගේ ස්කන්ධයට වඩා විශාලය. නමුත් චන්ද්‍රයා සූර්යාට වඩා පෘථිවියට කිට්ටුය . මෙය චන්ද්‍රයාගේ ආකර්ෂණය වැඩිවීමට හේතු වේ. අමාවක දිනවල සූර්යාත් චන්ද්‍රයාත් පෘථිවියේ එකම පැත්තේ පිහිටන බැවින් ස්කන්ධ 2 හිම ගුරුත්වාකර්ෂණ බලය එකතු වී මෙම වස්තු 2ට මුහුණලා ඇති පැත්තේ සාගර ජලයේ ඇඳීම වැඩියෙන් සිදුවේ. මෙය මහා වඩදිය ලෙස හඳුන්වයි.
අටවක දිනවල චන්ද්‍රයා පෘථිවියේ සිට ඍජුකෝණිව පිහිටයි. එවිට චන්ද්‍රයා පෘථිවියට ආසන්න නිසා ඒ දෙසට වඩදිය ඇඳී යයි. සූර්ය ආකර්ෂණය නිසා ඒ ඇඳී යාම බාල වේ. එය සුලු වඩදිය ලෙස හැඳින්වේ.
පසළාස්වක දින සූර්යා හා චන්ද්‍රයා පෘථිවියට දෙපසින් පිහිටයි. එවිට උදම් ඇති කිරීමේ බලය වැඩිවේ. එවැනි අවස්ථා වලද මහ වඩදිය ඇති වේ. චන්ද්‍ර මාසයක් තුළ මහ වඩදිය 2 ක් සහ සුළු වඩදිය 2 ක් ඇති වේ.
වඩදිය හා බාදිය අතර ඇති උසෙහි වෙනස උදම් අන්තරය ලෙස හැඳින්වේ. ස්ථානයේ ස්වභාවය අනුව උදම් අන්තරය වෙනස් වේ. විවෘත මුහුදු වල උදම් අන්තරය 1m පමණ වන අතර බොකු හා කලපු වල ඊට වඩා වැඩිය.
උදා. ලිවර්පූල් උදම් අන්තරය 8.7 m ක් වන අතර ෆන්ඩි බොක්කේ උදම් අන්තරය 15 m ඉක්මවයි.
