දොලන හා තරංග
නිදහස් කම්පන
කම්පන චලිතයට එරෙහිව බලපෑමක් නොමැතිව සිදුවන කම්පනයක් නිදහස් කම්පනයක් ලෙස හැදින්වේ.මෙහිදි විස්තාරය කාලය සමග වෙනස් නොවි පවතින අතර පද්දතිය ස්වාභාවික සංඛයාතයෙන් කම්පනය වේ.
එකම පද්ධතියක ස්ව්භාවික සංඛයාත එකකට වඩා වැඩි ගණනක් පැවතිය හැකිය.
පරිමන්දිත කම්පන
කම්පන චලිතවලට එරෙහි බාහිර බල (ප්‍රතිරෝධී බල) යටතේ සිදුවන කම්පන පරිමන්දිත කම්පන ලෙස හැදින්වේ. ප්‍රතිරෝදී බලවලට එරෙහිව කර්ය කිරිම සදහා කම්පනය සතු ශක්තිය වැය කිරිමට සිදුවන බැවින් මෙහිදී කම්පන විස්ථාරය කාලය සමග ක්‍රමයෙන් අඩුවේ.
කෘත කම්පන
පරිමන්දනය වන පද්ධතියකට කම්පන චලිතය අඛණ්ඩව පවත්වා ගත හැකි ක්‍රම දෙකකි.
- ප්‍රතිරෝධි බල ඉවත්කිරිම
- සෑම කම්පනයක් පසාම පද්ධතියෙන් හානිවන ශක්තිය බාහිර ප්‍රභවයක් මගින් නැවත නැවතත් (ආවර්තීයව) පද්ධතියට සැපයීම.
මින් දෙවන ක්‍රමය වඩා ප්‍රායෝගික වන නමුත් මෙහිදී පද්ධතිය,ශක්තිය සපයන බාහිර ප්‍රභවයයේ සංඛයාතයෙන් කම්පනය වේ.මෙම සංඛයාත කෘත කම්පන ලෙස හැදින්වෙන අතර පද්ධතිය කෘත කම්පනයක් සිදු කලා යැයි කියනු ලැබේ.
අනු නාදය
කෘත කම්පනය සිදු කරන පද්ධතියක කෘත සංඛයාතය ,පද්ධතියයේ ස්වභාවික සංඛයාතයන්ගෙන් එකකට සමාන වු විට පද්ධතිය උපරිම විස්ථාරයකින් කම්පනය වීමේ සංසිධිය අනුනාදය ලෙස හැදින්වේ.
අනුනාදයේ ප්‍රායෝගික යෙදිම්
-
අකුණු හඩ සමග ඇතැම් වීදුරු ජනෙල් දෙදරිම-
මෙහිදී සෛදුවන්නේ අකුණකදී හටගන්නා කම්පන තරංගයේ සංඛයාතයට සමාන ස්වභාවික සංඛයාතයකින් යුත් වීදුරු ජනෙලයක් එම කම්පන තරංගයේ ශක්තිය හොදින් අවශොෂණය කොට සිය කම්පන විස්ථාරය වැඩිකර ගැනිමයි.
-
වාහනයක වේගය වෙනස් වනවිට එක්තර අවස්ථාවකදි පැති වීදුරු තදින් දෙදරීම-
මෙහිදී සිදුවන්නේ එන්ජිමේ පිස්ටන ක්‍රියාත්මක වන සංඛයතයේ විවිධ වේග වලදී වෙනස් වී එක්තරා වේගයකදී උපදින සංඛයාතය පැති වීදුරු වල ස්වභාවික සංඛයාතයට සමානවීමයි.
-
පාලමක් මතින් ගමන් ගන්නා හමුදා කණ්ඩායමක් එකම පිලිවෙලට පාද නොතැබිම-
විශාල පිරිසක් එකම පිලිවෙලට පාද තමන විට එමගින් උපදින සංඛයාතය පාලමේ ස්වභාවික සංඛයාතයට සමාන වුවහොත් පාලමේ කම්පන විස්ථාරය වැඩි වී පාලමේ වයුහයට හානි සිදුවිය හැක.
-
ගුවන්විදුලි යන්ත්‍ර,රූපවාහිනිවල ක්‍රියාකරිත්වය-
මෙම උපකරණ වල ක්‍රියාකාරිත්වයට පදනම් වී ඇත්තේ පරිපතයක විද්්‍යුත් චුම්බක අනුනාදයයි.
-
විශාල ගොඩනැගිලි තුල කර්මාන්තශාල පවත්වගෙන යන විට ඒවායේ භාවිත කරන යන්ත්‍ර සූත්‍ර සදහා ගොඩනැගිල්ල අනුනාද වියහැකි සංඛයාත යොදා නොගැනිම.-
අදාල යන්ත්‍ර ක්‍රියාතමක වන විට උපදින කම්පනයන්ගේ සංඛයාතයේන් ගොඩනැගිල්ලේ ව්‍යුහය අනුනාදවිය හැකි සංඛයාතයට සමාන වුවහොත් ගොගනැගිල්ලේ වෘහය සිය කම්පන විස්ථාරය වැඩිකර ගැනිමට දරන උත්සහයේදි එම වයුහයට හානි සිදුවිය හැකිය.
තීර්යක් තරංග
- තරංග ප්‍රචාරනය වන දිශාවට ලම්බකව අංශු කම්පන වන තරංග තීර්යක් තරංග නම් වේ.
- සෑම ලක්ෂයකම සරල අනුවර්ථීය චලිතයක යෙදේ.
අන්වායම තරංග
තරංග ප්‍රචාරනය වන දිශාව ඔස්සේම කම්පනය සිදුවීමෙන් හටගන්න තරංග අන්වායාම තරංග නම් වේ.
- සම්පීඩන :- සාමානය අගයට වඩා පීඩනය වැඩි ස්ථාන
- විරලන :- සාමානය අගයට වඩා පිඩනය අඩු ස්ථාන
තරංග පෙරමුණු
එකම කලාවේ පවතින ලක්ෂ යා කිරිමෙන් ලැබෙන ජ්‍යාමිතික හැඩ තරංහ පෙරමුණු ලෙස හැදින්වේ.
- ලක්ෂීය කම්පන ප්‍රභවයකින් ඇතිවන තරංග පෙරමුණු වෘත්තාකාර වේ.
- ලක්ෂීය ආලෝක/ධ්වනි ප්‍රභවකින් උපදින තරංග පෙරමුණු ගෝලාකාර වේ.
- දණ්ඩකින් ඇතිවන තරංග පෙරමුණු රේඛිය වේ.
- ගෝලාකාර තරංග පෙරමුණු ප්‍රභවයේන් ඉතා ආඇතට ප්‍රගමනය වු විට තලීය තරංග පෙරමුණු බවට පත් වේ.
තරංග පෙරමුණුවලට ලම්භක රේඛා කිරණ ලෙස හැදින්වේ.
තරංග ආයාමය
පහත අකාරයට තරංග ආයමය අර්ථ දැක්විය හැකිය.
- වක්‍ර මගින්:-එක් වක්‍රයක දිග තරංග ආයාමයකි.
- ශිර්ෂ හා නිම්න මගින්:-අනුයාත ශිර්ෂ දෙකක් අතර හෝ අනුයාත නිම්න 2ක් අතර දුර තරංග ආයාමයයි.
- සම්පීඩන හා විරලන මගින්:-අනුයාත සම්පීඩන 2ක් හෝ විරලන 2ක් අතර දුර තරංග ආයාමයයි.
- කම්පන කලාව මගින්:-එකම කලාවේ කම්පනය වනානුයාත ලක්ෂ 2ක් අතර දුර තරංග ආයාමයයි.
- තරංග පෙරමුණු මගින්:-එකම කලාවේ කමනය වන අනුයාත තරංග පෙරමුණු 2ක් අතර දුර තරංග ආයාමයයි.
සංඛයාතය :- තප්පරයකදී බිහිවන චක්‍ර සංඛයාව සංඛයාතයයි.මෙය තරග උපද්දවන ප්‍රභවය මත රදා පවතී.
තරංග ප්‍රවේගය
එක් චක්‍රයක දිග =λ
තත්පරයකදි බිහො වු චක්‍ර ගනන = f
එම නිසා තරංග ප්‍රචාරනය වු දුර =ප්‍රවේගය =fλ
එහත සමිකරනය මගින ඕනැම තරංගයක ප්‍රවේගය ලබා දෙන නමුත් කිසිම තරංගයක ප්‍රවේගය f හෝ λ හෝ මත රදා නොපවතී.තරංග ප්‍රවේගය මාධ්‍ය සතු විවිධ ගුණ හා තරංග වර්ග මත රදා පවතී
