ප්‍රතික්‍රියවක සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි බලපාන සාධක
ප්‍රතික්‍රියවක සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි බලපාන සාධක
1.ප්‍රතික්‍රියක වල භෞතික ස්වභාවය
2.ප්‍රතික්‍රියකවල සාන්ද්‍රණය
3.වායුමය ප්‍රතික්‍රියා සදහා පීඩනය
4.උෂ්ණත්වය
5.උත්ප්‍රේරක
6.ආලෝකය
ප්‍රතික්‍රියා සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි භෞතික ස්වභාව බලපාන බව
සින්ක් කැට හා සින්ක් කුඩු 10 g බැගින් වෙන වෙනම කැකෑරුම් නල දෙකකට ගෙන එකම සාන්ද්‍රණයෙන් යුත් සල්පියුරික් අම්ලය සම පරිමා එකතු කර පිටවන හයිද්‍රජන් වායුව එකම තත්ව යටතේ එකතු කරන්න.සමාන කාල වලදී එකතු වන වායුන්ගේ පරිමා මනින්න.සින්ක් කුඩු ගත් විට වැඩි හයිඩ්‍රජන් පරිමාවක් ලැබේ.එම නිසා ප්‍රතික්‍රියක වල භෞතික ස්වභාව ප්‍රතික්‍රියාවක සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි බලපයි.
ප්‍රතික්‍රියාව
Zn+H2SO4--------→ZnSO4+H2
සින්ක් කුඩු ගත් විටදී අම්ලය සමග ගැටෙන සින්ක් ප්‍රමාණය අධික වීම,ප්‍රතික්‍රියා සීඝ්‍රතාව අධික විමට හේතුවයි.මෙහිදී ප්‍රතික්‍රියක මිශ්‍රණ දෙකේ උෂ්ණත්ව ස්වල්ප වශයෙන් වෙනස් වුවද එය ප්‍රතික්‍රියා සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි එතරම් බල නොපායි.
සාන්ද්‍රණය බලපාන බව පෙන්වීම.
ඝණඩෙසිමීටරයට මවුල 0.1 HCl ද්‍රාවණය ඝණසෙන්ටිමීටර් 20ක් ද, ඝණඩෙසිමීටරයට මවුල 1 HCl ද්‍රාවණය ඝණසෙන්ටිමීටර් 20ක් ද,
වෙන වෙනම ගන්න.දැන් දෙකටම එක සමාන මැග්නීසියම් පටි 1 g ක් බැගින් එක් කරන්න.පිටවන හයිඩ්‍රජන් වායුව සමාන තත්ව යටතේ එකතු කරන්න.එකම කාලයකදී එකතුවී ඇති හයිඩ්‍රජන් පරිමා මනින්න.වඩා වැඩි වායු පරිමාවක් එකතු වී ඇත්තේ ඝණඩෙසිමීටරයට මවුල 1 HCl යෙදු විටදි යැයි ලැබේ.
ප්‍රතික්‍රියාව
Mg+2HCl------→MgCl2+H2
මෙතනොයික් අම්ලය සමග ආම්ලික මාධ්‍යයේදී බ්‍රෝමීන් දක්වන ප්‍රතික්‍රියාවෙන්ද සාන්ද්‍රණයේ බලපෑම ආදර්ශනය කල හැක.
ඝණඩෙසිමීටරයට මවුල 1ක් වුHCOOH හා ඝණඩෙසිමීටරයට මවුල 5ක් වු HCOOH ද්‍රාවණ දෙකක ඝණ සෙන්ටිමීටර 25 බැගින් ගන්න.දැන් ඒවාට තනුකH2SO4 වලින් ඝණ සෙන්ටිමීටර 5 බැගින් එක් කරන්න.දැන් දෙකටම තනුක බ්‍රෝමීන් දියර ද්‍රවණයකින් ඝණ සෙන්ටිමීටර 2 බැගින් එක්කර දුඹුරු පැහැය නොපෙනී යාමට ගතවන කාලය මනින්න.
අඩු කාලයකින් විවර්ණ වීම සිදුවන්නේ ඝණ ඩෙසිමීටරයට මවුල 5 ක්වු HCOOH ගත් විටදීය.
සමීකරණය
HCOOH+Br2------------→2HBr+CO2
උෂ්ණත්වය බලපාන බව පෙන්වීම
තනුක සල්පියුරික් අම්ලයෙන් ආම්ලික කරන ලද තනුක KMnO4 ද්‍රාවණයක් තුළ ඔක්සැලික් අම්ලය ස්වල්පයක් දිය කරන්න.දැන් මෙම ද්‍රාවණය සමාන කොටස් දෙකකට බෙදා ගන්න.එක් කොටසක් කාමර උෂ්ණත්වයේ තබා අනෙක සෙල්සියස් අංශක 60 ක පමණ උෂ්ණත්වයක ඇති ජල තාපකයක් තුළ රඳවන්න.
කාමර උෂ්ණත්වයේ ඇති ද්‍රාවණයට පෙර සෙල්සියස් අංශක 60 හි ඇති ද්‍රාවණය විවර්ණ වේ.
එම නිසා ප්‍රතික්‍රියාවක සීඝ්‍රතාවයට උෂ්ණත්වය බලපායි.
ප්‍රතික්‍රියාව
2KMnO4+3H2SO4+5H2C2O4------→K2SO4+2MnSO4+8H2O+10CO2
පීඩනය බලපාන බව පෙන්වීම.
එක සමාන සිරින්ජර දෙකකට නයිට්ජන් ඩයොක්සයිඩ් වායුව සමාන ප්‍රමාණ,සම වර්ණ ලැබෙන සේ නිපදවා ගන්න.එකක් පාලක නලය ලෙස තබා ගෙන අනෙක පිස්ටනයකින් තද කර පීඩනය වැඩි කරන්න.
එවිට එය තුල දුඹුරු පැහැය අඩු වේ.
නැවත් පිස්ටනය ලිහිල් කරන්න,
එවිට දුඹුරු පැහැය වැඩි වේ,
එම නිසා වායුමය ප්‍රතික්‍රියාවක සීඝ්‍රතාව කෙරේ වායුවේ පීඩනය බලපයි.
ප්‍රතික්‍රියාව
2NO2‹g›-----------→N2O4‹g›
දුඹුරු පැහැය අවර්ණ
උත්ප්‍රේරක වල බලපාන බව පෙන්වීම
කැකෑරුම් නල දෙකකට හයිඩ්‍රජන් පෙරොක්සයිඩ් සමාන ප්‍රමාණ ගන්න.ඉන් එකකට පමණක් කිරාගත් මෑංගනීස් ඩයොක්සයිඩ්
ස්වල්පයක් එක් කරගන්න.දෙකෙම හිරු එලියේ තබන්න.පිටවන ඔක්සිජන් වායුව සමාන තත්ව යටතේ එකතු කර එකම කාලයේදි ලැබෙන වායු පරිමා මනින්න.MnO2 එක් කර ඇති විටදී වැඩි වායු පරිමාවක් ලැබේ.
මිශ්‍රණය පෙරා ලැබෙන ශේෂය ඩෙසිකේටරයක තබා නියත බරක් වනතුරු වියලා කිරන්න.එවිට එහි ආරම්භක ස්කන්ධය ම ඇතැයි ලැබේ.එමනිසා MnO2 මෙහිදී උත්පේරකයක් ලෙස ක්‍රියාකර ඇති අතර එමගින් H2O2 වල වියෝජන සීඝ්‍රතාව වැඩිකර ඇත.
ප්‍රතික්‍රියාව
2H2O2----------→2H2O+O2
ආලෝය බලපාන බව පෙන්වීම.
කැකෑරුම් නල දෙකකට හයිඩ්‍රජන් පෙරොක්සයිඩ් සමාන ප්‍රමාණ ගන්න.එකක් රසායනාගාරය තුළද,අනෙක හිරු එළියේද තබා සමාන තත්ව යටතේදී පිටවන ඔක්සිජන් වායුව එකතු කරන්න.එකම කාලයකදී පිටවන ඔක්සිජන් පරිමාව මනින්න.හිරු එලියේ ඇති විට වැඩි ඔක්සිජන් පරිමාවක් ලැබේ.
එමනිසා H2O2 වල වියෝජන ප්‍රතික්‍රියා සීඝ්‍රතාව කෙරෙහි ආලෝකය බලපයි.
ගේ ලූසැක් නියමය සනාථ කිරීමට රසායනාගාරයේදී කරන පරික්ෂණයද මේ සඳහා යොදා ගත හැක.
H2 වායුව ඝණ සෙන්ටිමීටර 10ක් බැගින් සාම්පල දෙකක් ද ජලය මතදී
නිපදවා ගන්න.එක් H2 හා Cl2 යුගලක් අඳුරේද,අනෙක හිරු එළියේ ද තබා ජලය තුළදී මිශ්‍ර කර ටික වේලාවක් තබන්න.හිරු එළියේ මිශ්‍ර කර ඇති නලය තුළ පමණක් ජල කඳ ඉහල නැගීමෙන් මෙම ප්‍රතික්‍රියාවට ආලෝකය බලපාන බව සනාථ වේ.
