රසායනික කර්මාන්ත 5
............සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය..........
සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ ක්‍රමවේදය “සෝල්වේ ක්‍රමය “ ලෙස හැඳින්වේ. මෙහිදී ආරම්භක ලෙස ඇමෝනියා, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සහ සාන්ද්‍ර සෝඩියම් ක්ලෝරයිඩ් ද්‍රාවණය (බ්‍රයින් ද්‍රාවණය) යොදා ගනු ලබයි. මෙහිදී අවශ්‍ය ඇමෝනියා, හේබර් ක්‍රමයෙන්(හේබර් ක්‍රමය පිළිබඳ පසුව විස්තර කෙරේ) ලබා ගන්නා අතර අවශ්‍ය කාබන් ඩයොක්සයිඩ්, හුණුගල් (කැල්සියම් කාබනේට් ) වියෝජනයෙන් ලබා ගනී. මෙහිදී සෝල්වේ ද්විත්ව කුළුණ ලෙස හැඳින්වෙන අටළු දෙකක් ආශ්‍රෙයන් සෝඩියම් කාබනේට් නිපදවීම සිදු කරයි.
පළමුව එක් අටළුවක ඉහළ සිට පහළට බ්‍රයින් ද්‍රාවණය වැටීමට සලස්වයි. එ්ත් සමඟම එම අටළුවේ පහළ සිට ඉහළට ඇමෝනියා වායුව යවනු ලැබේ. මෙම ක්‍රියාවලිය තාපදායක ක්‍රියාවලියක් බැවින් කාර්යක්ෂමව ඉහල ඵලදාවක් ලබා ගැනීම සඳහා අටළු සිසිල් කිරීම අවශ්‍ය වේ. මෙහිදී ප්‍රති ප්‍රවාහ මූලධර්මය යොදා ගැනේ.
පළමු අටළුවේ පහලින් ලබා ගන්නා ඇමෝනීය බ්‍රයින් ද්‍රාවණය දෙවන අටළුවේ ඉහල සිට පහළට වැටීමට සලස්වයි. පෙර ලෙසටම මේත් සමඟම කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුව එම අටළුවේ පහළ සිට ඉහළට යැවීමට සලස්වයි. මෙම ක්‍රියාවලියද තාප දායක බැවින් අඩු උෂ්ණත්ව පවත්වා ගත යුතුය. මෙහිදී පහත ප්‍රතික්‍රියා සිදු වේ.
පළමු අටළුව තුල පහත ප්‍රතිවර්ත්‍ය ප්‍රතික්‍රියාව සිදුවේ.
NH3(g) + H2O(l) ↔ NH4OH(aq)
දෙවන අටළුව තුලදී පහත ප්‍රතිවර්ත්‍ය ප්‍රතික්‍රියාව සිදුවේ.
OH- (aq) + CO2(g) ↔ HCO3-(aq)
ඉහත දෙවන සමතුලිතයෙන් හයිඩ්‍රොක්සයිඩ අයන ඉවත් කරන බැවින් ල චැටර්ලියර් මූලධර්මයට අනුව පළමු සමතුලිතය ඉදිරියට නැඹුරු වේ. මෙලෙස බයි කාබනේට සාන්ද්‍රණය යාමෙන් සෝඩියම් බයිකාබනේට් ස්ඵඨිකීකරණය වීම සිදුවේ.
Na+ (aq) + HCO3-(aq) → NaHCO3(s)
ඝන සෝඩියම් බයිකාබනේට් වෙන් කිරීම පහසු කිරීමට අඩු උෂ්ණත්ව යොදා ගනී.
ඉන් පසුව, ලැබෙන සෝඩියම් බයිකාබනේට් රත් කිරීමෙන් සෝඩියම් කාබනේට් නිපදවා ගනී.
2NaHCO3(s) → Na2CO3(s) + CO2(g) + H2O(l)
මෙහිදී ලැබෙන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් යළි ප්‍රතිචක්‍රීය කරණය කෙරේ.
සෝඩියම් බයි කාබනේට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ ශුද්ධ ප්‍රතික්‍රියාව පහත දැක්වේ.
NaCl(aq) + CO2(g) + NH3(g) + H2O(l) → NaHCO3(s) + NH4Cl(aq)
ඇමෝනියම් ක්ලෝරයිඩ් ද යළි ඇමෝනියා නිපදවීම සඳහා භාවිතා කරයි.
NH4Cl(aq) + Ca(OH)2(s) → NH3(g) + CaCl2(aq) + H2O (l)
සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ සමස්ථ ප්‍රතික්‍රියාව පහත දැක්වේ.
NaCl(aq) + CaCO3(s) → Na2CO3(s) + CaCl2(aq)
සෝඩියම් කාබනේට් වල ප්‍රයෝජන පහත දැක්වේ.
1.කඨින ජලය මෘදු කිරීමට සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා වේ.
2.දෙවුම් සෝඩා ලෙස සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා කරයි.
- සබන් නිෂ්පාදනයේදී පිරවුම් ලෙස භාවිතා කරයි.
4.වීදුරු නිෂ්පාදනය සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා වේ.
- කඩදාසි නිෂ්පාදනයට සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා වේ.
- ලෝහ පිරිසිදු කිරීමට සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා වේ.
- සම් පදම් කිරීමට සෝඩියම් කාබනේට් භාවිතා වේ.
සෝඩියම් බයිකාබනේට් වල ප්‍රයෝජන පහත දැක්වේ.
1.ටාටරික් අම්ලය සමඟ මිශ්‍ර කර බේකින් පවුඩර් සෑදීමට යොදා ගනී.
- ඖෂධ ලෙස සෝඩියම් බයිකාබනේට් භාවිතා වේ භාවිතා වේ.
කැල්සියම් ක්ලෝරයිඩ් වල ප්‍රයෝජන පහත දැක්වේ.
1.ජිප්සම් නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගනී.
2.විජලකාරකයක් ලෙස භාවිතා කිරීම.
සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය ආශ්‍රිත ගැටළු..........
01.සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනයට අදාලව පහත ප්‍රශ්ණ සඳහා පිළිතුරු සපයන්න.
I . සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගැනෙන ආරම්භක ද්‍රව්‍ය මොනවා ද? ඒවා ලබා ගන්නේ
කෙසේද?
Ii . මෙම නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියේදී සහ අතුරුඵල ප්‍රතිචක්‍රීයකරණය කිරීමේදී සිදුවන ප්‍රතික්‍රියා සඳහා තුලිත
රසායනික සමීකරණ ලියන්න.
Iii .මෙම ක්‍රියාවලියේ දී අඩු උෂ්ණත්ව යොදා ගැනීමට හේතු කෙටියෙන් විස්තර කරන්න.
Iv . සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ ක්‍රමවේදය ඔස්සේ පොටෑසියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනය කළ
නොහැක්කේ මන්ද?
V . මෙහිදී පළමුව කාබන් ඩයොක්සයිඩ් නො යවා ඇමෝනියා යැවීම සිදු කරන්නේ ඇයි?
Vi . සෝඩියම් කාබනේට් වල ප්‍රයෝජන හතරක් සඳහන් කරන්න.
Vii . සෝඩියම් කාබනේට් නිෂ්පාදනයේදී ලැබෙන අතුරුඵල සහ ඒවා ප්‍රයෝජන දෙක බැගින් දෙන්න.
