මහාකවි භදන්තාචාර්ය අශ්වඝෝෂ තෙරුන්.
මහාභාරතය හා රාමායණය නම් වීරකාව්‍යද්වයෙන් ප්‍රාරබ්ධ ලෞකික සංස්කෘත කාව්‍ය ව්‍යාපාරයෙහි පශ්චාත් කාල කාව්‍යකරණයෙහි නවඵල ජනිත වීමේ මූලාරම්භය පිළිබඳ මහාචාර්‍ය්‍ය බෙරිඬේල් කීත් ගෙනහැර දක්වනුයේ මෙබදු විග්‍රහයකි “සංස්කෘත කාව්‍ය සාහිත්‍ය මුළුමනින්ම වැඩුණු බසක් හැටියට උපයෝගී කරගෙන තිබෙන අපට මුළුමනින්ම දක්නට ලැබෙන කාව්‍යයන් පුදුමයකට මෙන් රචනා කොට ඇත්තේ බ්‍රාහ්මණ පඬුවන් විසින් නොව බෞද්ධයකු විසින්ය. විෂය ලෝකය කෙරෙහි මිනිසාගේ ඇති ඇළුණු ස්වභාවයත් ඔවුන් ඉන් ගලවා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවන් දුටු මොහු තම ආගමේ ඉගැන්වීම් සිත් අලවන සුළු කාව්‍ය ස්වරූපයෙන් ඉදිරිපත් කොට මිනිසාගේ සිත සත්‍ය සොයා ගැනීම කෙරෙහි මෙහෙයවීමට සිතීය. එය කිස්තු වර්ෂ පළමු වන සියවස වන විට ජනප්‍රියව භාවිතයෙහි පැවති බව සහතික කොට පෙන්වන්නකි- එය ඊටත් කලින් පැවතුණා විය යුතුය.
පූර්වෝක්ත මතය තුළින් කරුණු දෙකක් පැහැදිලිය. එනම් අශ්වඝෝ කාලිදාසයන්ට පූර්වෝක්ත බවත් ඔහුගේ කෘති ක්‍රි- ව- පළමුවන සියවස වන විටත් ජනප්‍රිය ව්‍යවහාරයෙහි පැවැති බවත්ය.
භාරතයෙහි පහළ වූ කවියෙකු මෙන්ම දාර්ශනිකයෙකු වශයෙන්ද අශ්වඝෝෂයන් සුධීමත් සම්භාවනාවට පාත්‍ර වේ. එය එසේ වතුදු භාරතයෙහි පහළ වූ සෙසු කාව්‍ය වියතුන් පිළිබඳ මෙන්ම අශ්වඝෝෂයන්ගේ පෞද්ගලික ජීවන පවත පිළිබඳ ඓතිහාසික තොරතුරු හමු නොවීම සංස්කෘත භාෂා අධ්‍යයන රුචිකයින්ගේ අවාසනාවකි. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1892 වර්ෂයෙහි ප්‍රංශ ජාතික සිල්වන් ලෙවි (ීහකඩ්බ ඛැඩස) නම් ධීමතුන් විසින් අශ්වඝෝෂ කෘති බුද්ධ චරිතයෙහි පළමුවන සර්‍ගය ප්‍රකාශයට පත්කරන තෙක් යුරෝපිකයන් ඇතුළු වෛදේශික වියතුන් අශ්වෝඝෝෂ යන නාමය පවා දැන සිටියේ ඉතා ස්වල්ප පිරිසකි.එහෙත් අද්‍යතනය වන විට සංස්කෘත සාහිත්‍යාම්බරයෙහි ජනිත වූ ප්‍රවීණ කාව්‍ය නිර්මාපකයෙකු වශයෙන් සමස්ත ලෝකයම අශ්වඝෝෂ හඳුනා ගෙන තිබේ.
භික්‍ෂු, ආචාර්‍ය්‍ය. භදන්ත, මහාකවි මහාවාදි යන ගෞරව නාමයන්ගෙන් ජනප්‍රියත්වය ලද අශ්වඝෝෂාචාර්‍ය්‍යන් උපතින් බ්‍රාහ්මණ වංශිකයෙකි. සෞන්දරානන්ද මහාකාව්‍යයෙහි දී අශ්වඝෝෂයන්ම තම ඡන්ම ප්‍රවෘත්තිය පිළිබඳ යම් පැහැදිලි කිරීමක් කර තිබේ. එනම් තම මෑණියන් නමින් සුවර්ණාක්‍ෂි නම් වන බවත් අයෝධ්‍යාවෙහි සාකේත නුවර විසූ බවත්ය.
“ආර්‍ය්‍ය සුවර්ණාක්‍ෂි පුත්‍රස්‍ය සාකේතස්‍ය භික්‍ෂොරාචාර්‍ය්‍ය භදන්තාශ්වඝෝෂස්‍ය මහාකවෙර් මහාවාදින: කෘතිරියම්”
මේ පිළිබඳව සම්ප්‍රදායන් අතරද විවිධ මත දැකිය හැකිය. අශ්වඝෝෂයන් ලෝක හා සෝණ යන දෙමාපියන්ගේ දරුවෙකු බටහිර භාරතයෙහ් ඉපදුණු බව එක් සම්ප්‍රදායක එන මතයකි. තාරානාථ සඳහන් කරන පරිදි ඔහු ඛෝර්තා (ණයදරඒ) වේ- සිටුවරයෙකුගේ කණිෂ්ට දියණියක ආවාහ කරගත් සංඝගුහ්‍ය නම් බ්‍රාහ්මණයෙකුගේ පුත්‍රයෙකි. තවදුරටත් අදහස් දක්වන තාරානාථ සඳහන් කරණුයේ සියලු ශාඛාවන් පිළිබඳ මනා දැනුමකින් පිරි තරුණ අශ්වඝෝෂයන් තම තාර්තික ඥානයෙන් බෞද්ධ විරෝධිමත පරදවමින් ඔඩිවිශ ගෞඩ තිරහුති කාමරූප යන නැගෙනහිර භාරත ප්‍රදේශයන් හි සංචාරය කළ බවයි.
අශ්වඝෝෂ තෙරුන්ගේ ජීවන සමය නීර්ණය කිරීමේදී කණිෂ්ක රජුගේ රාජ්‍යාවධියෙන් වර්ෂ 40 කට පසු ලියවුණු සාරානාත්හි අශෝක ටැම්ලිපියක රාජ්‍ය අශ්වඝෝෂ යනුවෙන් සඳහන් වන සටහන ඉතා වටී. අශ්වඝෝෂයන් කණිෂ්ක රජු හා සමකාලීනයකි- කණිෂ්ක රාජ්‍යාවධිය ලෙස බුද්ධ වර්ෂ 100 ලෙස පිළිගනී. ඔහු කනිෂ්ක රජුගේ යටත් විජිතයක ප්‍රාදේශීය රජෙකු ලෙස කටයුතු ඇති වගට පූර්වෝක්තයෙන් පැහැදිලි කර ගත හැකිය.
දිග් විජය කළ කනිෂ්ක රජු කෝසලය ස්ව පාලන තන්ත්‍රයට නතු කර ගත්තේය. එහි සිටි බ්‍රාහ්මණ පඬිවරයෙකු වූ අශ්වඝෝෂයන් පෙරළා ගාන්ධාරයට ගෙන ගොස් ප්‍රාදේශීය පාලකයෙකු ලෙස රාජ්‍යධූරය සඳහා පත් කොට ඇත. පාර්ශ්ව තෙරුන්ගේ අනුශාසනාව අසා බෞද්ධයෙකු වී පාර්ශ්ව තෙරුන්ගේ ශිෂ්‍යයෙකු වූ පූර්ණයශස් තෙරුන් සමීපයෙහි අශ්වඝෝෂ තෙරුන් ධර්මාවබෝධය ලදැයි චීන වාර්තාවල සඳහන් වේ. කණිෂ්කාධිරාජයන්ගේ අනුශාසකයා වූයේ පර්ශ්ව තෙරුන්ය. තෙරුන්ගේ අනුශාසනා පරිදි කාශ්මීරයේ කුණ්ඩල වන විහාරයේදී සිදු කළ ධර්ම සංගායනාවේ ප්‍රමුඛත්වය හිමි වූයේ පාර්ශ්ව තෙරුන්ටය. මෙහි උපසභාපති ධූරය දැරූ අශ්වඝෝෂ තෙරුන් මහවිභාෂා නම් අටුවාව රචනා කරන ලදී- අශ්වඝෝෂ කෘත සූත්‍රාලංකායෙහි පළමුකොට පූර්ණ යශස් තෙරුන්ටද දෙවනුව පාර්ශ්ව තෙරුන්ටද නමස්කාර කර ඇත. එහෙයින් මෙම තෙරුන් දෙපල එතුමාගේ ආචාර්යවරු යැයි පිළිගනී. භාරතීය බෞද්ධාචාර්‍ය්‍යන්ගේ නම් සඳහන් චීන නම් ලැයිස්තුවේ අශ්වඝෝෂයන් හැමවිට පාර්ශ්ව හා පූර්ණ යශස් යන ආචාර්යවරුන් දෙදෙනාට මුලින්ද පෙනී සිටී. සමස්ත භික්‍ෂු සංස්ථාවේ නේතෘත්වය දැරූ සංඝපිතෘවරුන් පරම්පරාවක් පිළිබඳ ටිබැට් පොත්වල වාර්තා කර තිබේ- එහිද අශ්වඝෝෂයන් එක් සංඝ පීතෘවරයෙකි.
කාශ්‍යප, අමෘත, ආනන්ද, නාගර්ජුන, ශාණවාසික, උපගුප්ත, ආර්‍ය්‍යදේව, ධිනික, රාහුල, බීහක, සංඝනන්දි, මහාසුදර්ශන, සංඝයශස්, බුද්ධනන්ද, කුමාරලාත, බුද්ධමිත්‍ර, ශායන්ත,පාර්ශ්ව, වසුබන්ධු,සුනශත, මනොද හා අශ්වඝෝෂ යනු එම සංඝ පීතෘවරුන්ය.
බෞද්ධ භික්‍ෂූවක් වූ අශ්වඝෝෂ තෙරුන් මහායාන ධර්ම ප්‍රචාරයෙහි නියැලුණු බවට ඇතැමෙක් විශ්වාස කරති. එනමුදු ඔහු විරචිත කිසිදු ග්‍රන්ථයක මහායානික භික්‍ෂුවක ලෙස පිළිගත හැකි කිසිදු මහායාන සංකල්පයක් හෝ සිද්ධාන්තයක් හමු නොවේ. හීනයාගයට අයත් සර්වාස්තිවාදී සම්ප්‍රදායට අයත් වූවෙකුව සිට පසුව මහායානික සම්ප්‍රදාය බිහි කිරීමේ පසු බිම සකස් කළ තෙරවරයෙකු වශයෙන් පිළිගැනීමට වියත්හු රුචිවෙති. ඇතැමෙකු උන්වහන්සේ සර්වාස්තිවාදී සම්ප්‍රදායෙහි බාහුලික නිකායට හෝ එයට පසුබිම වූ ගෝකුලික නිකායට අයත් වූ බවට පිළිගනු ලැබේ.
ඕනෑම පුද්ගලයෙකුගේ ජනප්‍රියතාව අනුව ඔහු පිළිබඳ ජනප්‍රවාද ද බහුලවේ. සමාජ ජනශ්‍රැති හරහා එම පුද්ගලයා පිළිබඳ සැබෑ තතු දැන ගැනීම උගහටය. එම කරුණ අශ්වඝෝෂ විෂයෙහිද සර්ව සාධාරණය. අශ්වඝෝෂයන් ද විවිධ සම්ප්‍රදායන් හි නොයෙක් නාමයන්ගෙන් පෙනී සිටි. මහාචාර්ය සුශුකි නාරානාථ අශ්වඝෝෂයන් සඳහා කාල, දූරදශී, දුර්දර්ශකාල, මාතෘචේට, පිතෘචේට, ශූර, ධාර්මික සුභූති හා මතිචිත්‍ර යන නම් යොදාගෙන ඇතැයි බවට සඳහන් කරයි. චීන භාෂාවෙන් රචිත අශ්වඝෝෂ අපදානයෙහි කුං-ටෙ-ජිහ් (ණමබට-එැ-වසය) නමින්ද ෆො සොව් සයි (දෙ එිදම එි්ස) නම් ග්‍රන්ථයෙහි කුං චාං යන විශේෂ නාමයෙන් ද හදුන්වා ඇත. මේ නාමයන් අතර මාතෘචේට මතිචිත්‍ර ශූර හා ධාර්මික සුභූති යන නාමයන් හුදෙක් භාවිතා කොට ඇත්තේ මොවුන් පිළිබඳ ඇති තොරතුරු වල ව්‍යාකූලත්වය හේතුවෙනි.
අශ්වඝෝෂයන් පිළිබඳ වාර්තා කරන ටිබෙට් වාර්තා කරුවෙකු මෙබඳු විග්‍රහයක් කර තිබේ. “ ඔහුට විසඳිය නොහැකි කිසිදු ප්‍රශ්නයක් නොවීය. බිඳලිය නොහැකි කිසිදු විරෝධී වාදයක් නොමැත- ප්‍රබල වාතයකින් දුර්වල ගසක් බිඳ දමන්නාක් මෙන් සියලු විරෝධවාද බිඳ දැමීය”
මීට සමාන වාර්තාවකට අනුව මොහු දක්‍ෂ සංගීතඥයෙක් විය. තමාම සංගීත ඛණ්ඩ නිර්මාණය කොට තම වාද්‍ය කණ්ඩායම වූ ගායක ගායිකාවන් සමග වෙළඳ නගරයන්හි සැර සැරීය. එතුමාම සංගීත භාණ්ඩ වාදනය කරමින් සංසාර පැවැත්මේ නිෂ්ඵලතාව කියාපාන ගීත ගායනා කළේය. එම ගීතයන්ට ජනයා නිසොල්මන්ව සවන් දුන්හ. මේ නයින් බොහෝ දෙනෙකු බුදුදහමට හරවා ගත්තේය”.
අශ්වඝෝෂයන් පිළිබඳ වාර්තා සපයන ග්‍රන්ථයන්හි දැකිය හැකි තවත් කරුණක් නම් ඉතිහාසගතව අශ්වඝෝෂ නමින් පෙනී සිටි ආචාර්‍ය්‍යවරුන් කීප දෙනෙකුගේ නමින් සඳහන් වීමයි. තාරානාථගේ සඳහන පරිදි අශ්වඝෝෂාචාර්‍ය්‍යවරුන් තිදෙනෙකු සිටි අතර ඔවුන් අතර පළමු වැන්නා බුද්ධ චරිතය රචනා කළ බෝධි සත්ව අශ්වඝෝෂයන් වෙතැයි බිල් අදහස් කරයි. අශ්වඝෝෂ කෘත ශ්‍රදෙධා්ත්පාද ශාස්ත්‍රය සඳහා නාගාර්ජුන පාදයන් විසින් සම්පාදිත මහාභාෂ්‍යයෙහි අශ්වඝෝෂ නමින් පෙනී සිටි ආචාර්‍ය්‍යවරු හය දෙනෙකු ගැන සඳහන් වේ. චීන හා තිබ්බතීය සම්ප්‍රදායන්වල අශ්වඝෝෂවරු දෙදෙනෙකු පිළිබඳ වාර්තා වේ. ඔවුන් දෙදෙනා අතර එක්කෙනෙකු නම් ආර්‍ය්‍යදේව පාදයන් විසින් බුදු දහමට පහදවා ගත්තෙකි- දෙවැන්නා නම් පාර්ශ්ව තෙරුන් හා ඔහුගේ ශිෂ්‍ය වන පූර්ණ යශස් විසින් බුදු දහමේ පහදවන ලද්දෙකි.
මොවුන් දෙදෙනාම බ්‍රහ්මණාගම සමග සම්බන්ධ වන අතර කණිෂ්ක රජුගේද සමකාලීනයන්ය- තවද සම්ප්‍රදායාගත මත පරීක්‍ෂා කළ බී- සී- ලෝ මහතා අශ්වඝෝෂාචාර්‍ය්‍යවරු තිදෙනෙකු ගැන සඳහන් කරයි.
- සම්බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර තුන්සියයක් හෝ තුන්සිය හැත්තෑවකට පසුව විසුවා වූ ද මහා සූත්‍රාලංකාරයෙහි කතුවරයා වූද අශ්වඝෝෂ.
- පාර්ශ්ව තෙරුන්ගේ හෝ එතුමන්ගේ ශිෂ්‍යයාගේ හෝ ශිෂ්‍යයා වූද බු:ව: 400 න් පසුව විසුවා වූද හීනයාන නිකායකට අයත් ස්ථවිර හෝ භික්‍ෂුවක වූ අශ්වඝෝෂ.
- මහායාන ශ්‍රද්ධෝත්පාද ශාස්ත්‍රයෙහි කර්තෘවරයා වූද බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 500 කට හෝ 600 කට පසුව විසුවා වූද බෝධි සත්ව අශ්වඝෝෂ.
අශ්වඝෝෂයන්ගේ කාව්‍ය කරණයෙහි අරමුණු සෙසු කාව්‍ය හෝ නාට්‍ය රචකයන්ගේ අරමුණු වලට වඩා වෙනස් බවක් උසුලයි. බොහෝ කාව්‍ය නාට්‍ය රචකයන්ගේ අරමුණු වී ඇත්තේ පොදු ජන මනාහ්ලාදනය උදෙසා කවි නළු සම්පාදනය කිරීමයි. එනමුදු අශ්වඝෝෂගේ නිර්මාණ සම්පාදනය වී ඇත්තේ අසත් මාර්ගයන්හි ගමන් කරන්නාවූත් සත් මාර්ගයට ප්‍රවිශ්ට කිරීමට බව ඔහුගේ ග්‍රන්ථාගත තොරතුරු වලින් ප්‍රකට කෙරේ.
“ ඉත්‍යෙෂා ව්‍යූපශාන්තයේ න රතයේ මෝක්‍ෂාර්ථගර්භා කෘතිඃ ශ්‍රෝතෘණි ග්‍රහණාර්ථමන්‍ය මනසාං කාව්‍යෝපචාරාත් කෘතම්“.
මෝක්‍ෂාර්ථය ගැබ් කොටගත් මේ කෘතිය රතිය පිණිස නොව ක්ලේෂයන්ගේ ව්‍යූපශාන්තිය පිණිසත් ශ්‍රාවක ජනයාගේ මනසට අන්තර් ග්‍රහණිය වනු පිණිසත් කාව්‍යෝපචාරයන්ට අනුව රචනා කරන ලද බව පූර්වෝක්තයෙන් පැහැදිලි කෙරේ.
