සද්ධර්ම රත්නාවලිය

සිංහල ගද්‍ය සාහිත්‍යයේ ස්වර්ණමය යුගය වශයෙන් සැලකෙන දඹදෙණි යුගයේ ලියැවුණු විශිෂ්ටතම කෘතිය සද්ධර්ම රත්නාවලියයි. සද්ධර්මය නැමැති මිණිකැට අමුණන ලද මාලය යන අදහස ගැබ්වුණු සද්ධර්ම රත්නාවලිය දඹදෙණි යුගයේ විසූ ධර්මසේන නම් යතිවරයාණන් විසින් රචනා කරන ලදී.
 

සද්ධම්මට්ඨිතිමිච්ඡන්තෝ- ධම්මසේන යතිස්සරෝ
ආකාසි පවරංඑතං - සද්ධර්මරතනාවලිං (ස.රග11 හා.පි 863)

මෙම සදහනට අනුව,
 
සද්ධර්ම රත්නාවලිය නම් මහාර්ඝ කෘතිය ධර්මසේන නම් මහා ස්ථවීර පාදයන් වහන්සේ නමක විසින් රචිතය. ධර්මය ඇසූ පිරූ තැන් ඇති කීර්තිමත් ධර්මය නිසාම ධර්ම ද්වජයක් වැනි වූ පූර්ණ චන්ද්‍රයා සේ ජෝතිමත් වූ ධර්මසේන නම් වූ යම් අති ප්‍රසිද්ධ වූ ස්ථවීර වහන්සේ කෙනෙක් වූ ද ඒ බොහෝ කලක් දමනය කළ ඉදූරන් ඇති ත්‍ර්‍රිපිටක ධර වූ සජ්ජනයන් විසින් සම්භාවිත වූ උන්වහන්සේ විසින් සද්ධර්ම වංශයෙන් උද්භව වූ මෙම රත්නාවලී ග්‍රන්ථය ලියන ලදී.

යනුුවෙන් ඉහත දැක් වූ ගාථාවට පසුව එන තවත් ගාථාවකින් කියැවේ.
 

ධම්මස්සේනවතොථවා යසවතො ධම්මේන ධර්මද්ධජෝ පුණ්ණන්දූජ්ජුති ධම්මසේන ඉතියො ථෙරෝ මහාවිස්සුතො ජෙතංසෝ සුවිරං තිපෙටකධරො සාධුහි සම්භාවිතො යෙනෙසාරතනාවලී විරචිරචිතාසද්ධමිමවංසුබ්භවා.
(ස.ර 11 හා 863)
 
මෙයින් මෙම කතෘ හිමියන් වහන්සේ සුපේශල ශික්ෂාකාමි ධර්මධර උත්තමයෙකු ලෙස එදා සියලු දෙනා අතර ප්‍රසිද්ධව සිටි බව පෙනේ. විහාරාධිපති තනතුරක් පවා නොදැරැ මහාස්ථවිර නමක් ලෙස සිටිමින් සද්ධර්මයෙහි ම පැවැත්ම පතන බව පමණක් සදහන් කිීම උන්වහන්සේගේ නිහතමානීත්වයටත් අල්පෙච්ඡතාවයටත් ධර්මානුකූල දිවිපෙවෙතටත් අතිශයින් ගැලපේ යැයි සිතේ. උන්වහන්සේට ආත්ම වර්ණනය නොරිසි වූ සේ ය. ඉහත දෙවැනිව දැක් වූ ගාථාවක ද උන්වහන්සේ ගැන දැනසිටි වෙනත් කෙනෙකු විසින් එක් කරන ලද්දක් විය හැකිය. ධර්මසේන ස්වාමිපාදයන් පිළිබදව වංශ කතාවල පවා ඇත්තේ නැත. ඒ තරමටම උන්වහන්සේගේ චරිතය අප්‍රකටව පවත්වා ගෙන සිටීමට නිහතමානි වී ඇත. නිහඩ ධාර්මික ජීවිතයක් ගත කරමින් ජනතාව සමග ජීවත්ව පොදූජනයාවත් ධාර්මික ජීවිතයක් සදහා යොමු කරවන ලදී. ඔවුනට ධාර්මිකව හැසිරෙන්නට හා අකුසල් වලින් දුරු වෙන්නට අනුශාසනා කරන ලදී. බහුජන හිතසුව පිණිසම උන්වහන්සේ ධර්ම චාරිකාවේ යෙදූණ සේක.