සමාජ විද්යාව (සංවර්ධන ක්රියාවලියේදී පැනනගින සමාජ සංස්කෘතික බාධක සංවර්ධන ක්රියාවලියේදී පැනනගින සමාජ සංස්කෘතික බාධක)
හැදින්වීම
සංවර්ධනය යනු කුමක්දැයි නිර්වචනය කිරීමේදී විවිධ පුද්ගලයන් ,විවිධ ආයතන විවිධ විවිධාකාරයෙන් එය අර්ථ දක්වනු ලබති .සංවර්ධනය යන්න ක්රියාවලියක් වන අතර සරල ව එහි අර්ථය ගෙන බලන විට පැහැදිලි වන්නේ යම් රටක ,ප්රදේශයක හෝ ගෝලීය වශයෙන් පුද්ගලයන්ගේ පවතින තත්වයේ සමාජීය ,ආර්ථික ,දේශපාලන අංශවල ඇති වන යහපත් මෙන්ම ප්රමාණාත්මක වර්ධනය සංවර්ධනය වන බවකි .සංවර්ධනය යන්නට ඩඩ්ලි සියර්ස් දක්වා ඇති පරිදි රටක දුප්පත්කම අඩු වී ඇත්ද ?එම රටෙහි අසමානතාව අඩුවී තිබේ ද ?එම රටෙහි සේවා වියුක්තිය අඩු වී තිබේද ? එසේ නම් එවැනි රටක් සංවර්ධිත රටක් වේ .මෙයට අමතරව යම් රටක ජීවත්වන සෑම පවුලක් සඳහාම ප්රමාණවත් ආදායමක් තිබීම ,එම පවුලේ වැඩ කළ හැකි සෑම පුද්ගලයකුටම ජීවනෝපාය මාර්ගයක් හෝ රැකියාවක් තිබීම ,එම පවුලේ සාමාජිකයන්ට අධ්යාපනය ලබා ලබා ගැනීමේ ඉඩ ප්රස්ථාවක් තිබීම ,රජයේ සංවර්ධන ක්රියාවලියේ දී ජනතාවට ඒ සඳහා තීරණ ගැනීමේ ඉඩකඩ ලබාදීම හා එම රට ජාතියක් වශයෙන් ස්වාධීනව කටයුතු කිරීමට හැකියාවක් ඇත්නම් එවැනි තත්ත්වයක් සංවර්ධනය ලෙස සියර්ස් අර්ථ දක්වයි.
ඒ අනුව සංවර්ධනය යනු හුදෙක් භෞතික හෝ කාණ්ඩයම ප්රගතියන්ට නොව ඉන් ඔබ්බට ගිය ප්රපංචයක් ලෙස හඳුනාගත හැකිය .ඒ අනුව සංවර්ධනය යන්න හඳුනා ගනුයේ ප්රමාණාත්මක හා ගුණාත්මක වශයෙන් සමාජයේ සංවර්ධනයක් ඇති කරවන බහු දර්ශනීය වූ ක්රියාවලියක් ලෙසිනි .එසේම එය සමාජීය ,ආර්ථික ,පරිපාලනමය හා අවකාශීය සංවිධානය සංවිධානයන් පිළිබඳ ක්රියාකාරීත්වයේ මූලික වෙනස්කම් ඇති කරවන්නකි .ඉතා දැඩි සාමාන්යකරණයට ලක් කරන්නේ නම් සංවර්ධනය යනු මිනිසාගේ ජීවන තත්ත්වය තත්වය වැඩි දියුණු කිරීමේ ක්රියාවලිය ලෙස හදුනා ගත හැකිය .සංවර්ධනය යන්නට කුමන අර්ථ නිරූපණයන් ලබා දුන්නට කුමන දර්ශනයක් ඔස්සේ මනින ලැබුවද මානව සංහතියේ සමාජ ,ආර්ථික ප්රගතිය ඉන් ප්රකාශ විය යුතුය .එය කිසියම් සමාජ ස්ථරයකට හෝ කිසියම් කණ්ඩායමකට හෝ කිසියම් ප්රදේශයකට හෝ සීමා නොවී සමස්ත සමාජයේ සියලු දෙනා අතරට ගිය සමාජ සාධාරණත්වය කින් යුක්ත විය යුතුය .තෙවන ලොව ඇති දරිද්රතාව එහිදී සැලකිල්ලට ගත යුතුය . සංවර්ධනය පිළිබඳ කතිකාවත වඩාත් පුළුල්ව සාකච්ඡාවට බඳුන් වන්නේ විසිවන සියවසේ ස්වාධීනව තමන්ට ආවේණික මගක් ඔස්සේ ඉදිරියට ගමන් කරන්නේ කෙසේද නැතහොත් තම සංවර්ධන අභිමතාර්ථ සපුරා ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ සිතා බැලීමේදී සංවර්ධනය යන සංකල්පය 1950 දශකය තුළ පුළුල්ව සාකච්ඡාවට බඳුන් වෙයි. සංවර්ධනය බහුමානික සංකල්පයක් ලෙස හැඳින්වීමේ දී එමගින් සංවර්ධනය යනු ආර්ථික ,සමාජයීය ,සංස්කෘතික ,දේශපාලනික ,ආගමික හා ආධ්යාත්මික යනාදී සෑම අංශයකම සිදුවන ගුණාත්මක පරිවර්තනයක් ලෙස අදහස් කරනු ලබයි .ඒ අනුව ආදායම් සහ ධනය සමාන ලෙස බෙදී යාම සමාජ සාධාරණත්වය ,සමාජ සුරක්ෂිතභාවය, දේශපාලනික නිදහස ,සමාන ඉඩප්රස්ථා ,සනීපාරක්ෂක පහසුකම් ,අධ්යාපන සෞඛ්ය වැනි සේවාවන්ගේ දියුණුව අප ජීවත් වන පරිසරය ආරක්ෂා වීම ආදී සෑම අංගයක්ම යම් යම් රටක් සංවර්ධනය වීමේ දී ක්රියාවට නැගිය යුතු බව පිළිගනු ලැබීය .එමෙන්ම සංවර්ධනය සහ සංස්කෘතිය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන විට මේ අතර පවතින්නේ පවතින අන්යෝන්ය සම්බන්ධතාවයකි .යම් රටක සමාජයක සංවර්ධන ඉලක්ක වෙත ළඟාවීමේ දී එය අදාල රටේ සමාජයේ ,සමාජ සංස්කෘතිය හා බද්ධ ව ක්රියාවට නැගිය යුතුය .සංවර්ධන සංකල්පය සමාජ විද්යාත්මක දෘෂ්ටියෙන් විමර්ශනය කරන විට එය කවර හෝ සමාජයක් තුළ සමාජ ,,ආර්ථික දේශපාලන ආගමික හා ආධ්යාත්මික යන සෑම අංශයක් තුළින් ම ඉහළ අතට සිදුවන ප්රගතිය පිළිබඳ වෙනස් වීම ලෙස හඳුන්වනු ලබයි .මෙය අනාදිමත් කාලයක සිට දක්නට ලැබුණු ක්රියාවලියකි .එහෙත් බොහෝ සංවර්ධන ව්යාපෘතීන්ට රටවල සංස්කෘතිය හා සමාජය බලපෑම් එල්ල කරන අවස්ථා වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙයි.
1 . සංවර්ධනය යනු
සංවර්ධනය යන වචනයට යම් ප්රමාණයකින් සමීපත්වයක් සහිතව ප්රගතිය ,වර්ධනය,දියුණුව යනාදී වචනවලින් කියැවෙන අදහස් පිළිබඳව දිගු කලක් තිස්සේ විද්වත් ශික්ෂාවන් තුළ කතිකාවට ලක් වී ඇතත්,ද්රව්යාත්මක දියුණුවක් අපේක්ෂා මෙන් සිතා අපේක්ෂාවෙන් සිතාමතා සැළසුම් කරන්නාවූ ක්රියාවලියක් වශයෙන් සහ විද්වත් ශික්ෂාවන් වලදී,විශේෂයෙන්ම සමාජීය විද්යා ක්ෂේත්රය තුළ ,විවාද සම්පන්න න්යායාත්මක කතිකාවතක් වශයෙන් සංවර්ධනය යන්න විශේෂ ආකාරයෙන් අවධානයට ලක් වන්නේ දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව ය.දෙවන ලෝක යුද්දෙ අනතුරුව යුද්ධයෙන් පොඩිපට්ටම් වූ යුරෝපය නැවත ගොඩනැගීම බටහිර බලවතුන් මුහුණ දුන් බරපතලම අභියෝගය විය.මේ ක්රියාවලියට උර දියහැකි සහ එම ක්රියාවලිය කළමනාකරණය කිරීමේ ආයතනයක අවශ්යතාව හඳුනා ගැනීමේ ප්රතිඵලය වූයේ "නැවත ගොඩනැගීම සහ සංවර්ධනය සඳහා වූ "ජාත්යන්තර බැංකුව" හෙවත් පසුව ලෝක බැංකුව ආරම්භ වීමයි .මේ හා සමගාමීව දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව සිදු වූ ඊළඟ වැදගත්ම දෙය වූයේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ප්රමුඛ බටහිර බලවතුන් විසින් ආසියා,අප්රිකානු සහ ලතින් ඇමෙරිකානු ලෝකෙ බහුජන දුගීභාවය සොයාගැනීමයි .වෙළෙඳපොළ අර්ථ ක්රමය යටතේ සංවර්ධනය යන්න පරමාදර්ශි ආර්ථික විද්යාත්මක මිනුම් දණ්ඩක් ලෙස ඒක පුද්ගල ආදායම යන්නට අදාළව නිර්වචනය කරන ලැබූ විට ,සමෘද්ධිමත් රටවලට සාපේක්ෂව මුල්යම වශයෙන් සහ ජීවන මට්ටම අනුව ලෝක ජනගහනයෙන් සියයට හැත්තෑවක් පමණ දුකින් බවට පත්විය (Escobar,1999:382) ලෝක ජනගහණයෙන් තුනෙන් දෙකකට සමාන වූ මේ දුගී ජීවත් වූ ආසියානු ,අප්රිකානු ,ලතින් ඇමරිකානු ලෝකයේ රටවලින් අති විශාල බහුතරයක් පහත සඳහන් ආකාරයට අංග ලක්ෂණ වලින් යුක්ත වූයේය.
- පුළුල්ව පැතිරුණු දුප්පත්කම සහ මන්දපෝෂණය
- නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේදී කෘෂිකර්මාන්තයට ප්රධාන තැනක් හිමිවීම
- ආර්ථික ව්යුහය කැපී පෙනෙන ලෙස පහළ බැස තිබීම
- වේගයෙන් වර්ධනය වන ජනගහනය
- වේගයෙන් වර්ධනය වන නාගරික ජන සංඛ්යාව
- උග්ර රැකියා වියුක්තිය සහ ඌන සේවා නියුක්තිය
- දේශපාලන අස්ථාවරභාවය සහ පුළුල්ව පැතිරුණු අල්ලස හා දූෂණය
- වේගයෙන් පරිහානියට පත් වන පරිසරය
- තාක්ෂණික සහ විද්යාත්මක දැනුම අවම මට්ටමක පැවතීම .
ආසියා අප්රිකා සහ ලතින් ඇමරිකානු ලෝකෙ බහුජන දුගීභාවය පිළිබඳ දුගී භාවය පිළිභාවය පිළිබඳව මේ තාර්කික සොයා ගැනීම ලෝක සංස්කෘතික සහ දේශපාලන ආර්ථිකය වැදගත් ප්රතිව්යුහගත කිරීම් එකට මඟ හෙළි කළේය .යුද්ධය පිළිබඳ කතිකාවත නව විෂය පථයකට ,නව භූගෝලීය දිශානතියක් දෙසට යොමු වූ අතර තුන්වන ලෝකයේ දුගී භාවයට එරෙහිව සටන් කිරීම යන වැදගත් සටන් පාඨයක් ලෙස ඉස්මතු වූයේ ය .මේ සටන සාධාරණීකරණය කිරීමට ජාත්යන්තර දේශපාලන ලෝකය තුළ ලෝේ තුළ ලෝක බලවතුන් කළ ව්යාප්ත කරුණු ගෙන හැර දැක්වීම සිත්ගන්නා සුළුය .දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු බ්රිතාන්ය පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කළ සහ 1960 දශකයේ දී බ්රිතාන්යයේ අගමැති වරයෙක් වූ හැරල්ඩ් විල්සන් එක්දාස් නවසිය පනහ දශකයේ මුල් භාගයේදීභාගයේ දී ලෝක දුගීභාවය පිළිබඳ සටන (The war on world poverty :An appeal to the conconscience of mankind, 1953) යන තේමාව යටතේ ලියූ කෘතියේ දී කෘතියේදී බිලියන 1.5 ක ටත් වැඩියෙන් හෙවත් ලෝක ජනගහනයෙන් තුනයි දෙකක් පමණ ජනගහනයක් උග්ර සාගතයෙන් පෙළීම නිසා පෝෂණමය රෝග වලට ගොදුරු වන බව සඳහන් කළ අතර මේ සාගතය ඔවුන්ගේ දුගීභාවයට ,අපවිත්රත්වයට සහ අසරණ භාවයට හේතු වන බව ද පෙන්වා දුන්නේ ය .හැරල්ඩ් විල්සන් පමණක් නොව දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ජනාධිපතිවරයා වූ හැරී ට්රෑමන් 1949 දී ඉදිරි වර්ෂය සඳහා ඉදිරිපත් කළ ඇමෙරිකාරිකානු රාජ්ය ප්රතිපත්ති ප්රකාශනයේ 4 වැනි කරුණු සෘජුවම ලෝකයේ දුගී භාවයෙන් පෙළෙන ප්රදේශ සහ එම ප්රදේශවල ජීවත්වන ජනතාව ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය නගා සිටුවීම ,ඔවුන් සමාජ ආර්ථික වශයෙන් නගා සිටුවීම අරමුණු කරගත් ව්යක්ත ප්රකාශයක් විය.ලෝක ජනගහනයෙන් හරි අඩක් අන්ත අසරණ තත්ත්වයක් යටතේ ජීවත් වේ .ඔවුන්ට ප්රමාණවත් තරම් ආහාර නොමැත .ඔවුන් ලෙඩ රෝගවල ගොදුරු ය .ඔවුන්ගේ ආර්ථික මට්ටම ඉතා පහළ මට්ටමක පවතී .ඔවුන්ගේ දුගි බව ඔවුනබව ඔවුන්ට මෙන්ම සමෘද්ධිමත් රටවලටද තර්ජනයකි .(උපුටා ගැනීම Rist,2002,71).හැරල්ඩ් විල්සන් ,හැරි ට්රෑමන් වැනි ජාත්යන්තර වශයෙන් බලවත් රාජ්ය නායකයන්ගේ ඉහත සඳහන් ආකාරයේ ප්රකාශයක් ප්රකාශයන් 1940 දශකයේ අග අගභාගයේ සිට නිරන්තරයෙන් ඉදිරිපත් වූයේ සංවර්ධනය පිළිබඳ වූ යුගයක සමස්ථ ලෝකයම සම්බන්ධ කරමිනි .ආසියා ,අප්රිකා ,ලතින් ඇමරිකානු කලාපයේ අතිශය බහුතරයක් රටවල නිරපේක්ෂ දුගීභාවයේ ස්වභාවය සහ සමාජ අසහනයන් ,ඒ අනුව එකී රටවල් විසින් සමෘද්ධිමත් ප්රදේශ වලට කළ හැකි අවදානම් සහගත තත්ත්වය පිළිබඳව මේ කාලයේ දී පුළුල්ව අවධානයට ලක්විය .දුගී රටවල් නිසා සමෘද්ධිමත් කලාපයන් වල අස්ථාවරත්වයක් ඇතිවීමට පෙර දුගී රටවල දුගී බාවය සදහා යමක් කළ යුතුය යන අවබෝධය පුළුල් වශයෙන් සමාජගත වීම 1940 දශකයේ අග භාගයේ පසුව සිදුවූ වැදගත්ම දෙයකි .කෙසේ වෙතත් බටහිර බලවතුන්ගේ මේ සුවිශේෂී සොයා ගැනීම දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව ලෝක මානව සමාජය තුළ හඳුනාගත හැකි වූ දේශපාලන - ආර්ථික විභේදනය ආශිතව ලෝකයේ රටවල් සමූහ කරණය වීම හා සම්බන්ධ වුවක් බව අමතක නොකළ යුතුය .දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව එක්සත් ජනපදය සහ සෝවියට් සංගමයේ කේන්ද්රකොටගෙන ලෝකයේ බලවත් දේශපාලන කඳවුරු දෙකක් බිහිවීමත් ,ඒ අනුව සෝවියට් සංගමය දේශපාලන ව්යාප්තිය වැළැක්වීම 1940 දශකය අග අගභාගයේ දී ලෝක දුගීභාවයට එරෙහි සටන ආරම්භ කිරීමේ බටහිර බලවතුන් ගේ අභිප්රේරණය වූවත් ,මෙහි තාර්කික වැදගත්කම නම් ලෝක ජනගහනයෙන් අති බහුතරයක් වෙසෙන ආසියා ,අප්රිකා සහ ලතින් ඇමෙරිකානු ලෝකයේ ඉරණම සමෘද්ධිමත් ලෝකයටද බලපාන්නේය .ලෝකෙ එක් පෙදෙසක් දුගීභාවය ,අයහපත් සෞඛ්ය සහ සනීපාරක්ෂාව ,ලෙඩ රෝග ,මන්දපෝෂණය සහ සාගින්නෙන් පෙලෙස් දී අනෙකුත් ප්රදේශ වලට යහතින් පැවතිය නොහැකි යන්න බලවත් ලෝකෙ විසින් ද පිළිගනු ලැබීමයි.
සංවර්ධනය හා සම්බන්ධ පරිභාෂිත නාමකරණය
දුගී භාවයෙන් පෙළෙන රටවලට ආවේනික ලක්ෂණ ලෙස හදුනා ගත් ඉහත සඳහන් කළ ලක්ෂණ කීපයක් හෝ වැඩි ගණනක් සහිත වූ ආසියානු ,අප්රිකානු සහ ලතින් ඇමෙරිකානු ලෝකෙ සහ එය වන විට සමෘද්ධිමත් ආර්ථික මට්ටමක් අත්පත් කරගෙන සිටි උතුරු ඇමෙරිකානු සහ බටහිර යුරෝපීය රටවල් අතර වූ පරතරය හඟවන්න වූත්,මේ කාලය වන විට ආර්ථික දේශපාලනික මතවාදයන් පදනම් කොටගෙන ලෝකෙ බෙදී ගිය ආකාරය හංග වනඟවන්න වූ පාරිභාෂිත නමෝ දේශනයක් 1940 දශකයේ අග භාගයේ ,සිට සංවර්ධන කතිකාවතට එක්විය .එම පරිභාෂික නමෝ දේශනයෙන් පිළිබඳව සැකෙවින් සලකා බැලීම මෙකල සංවර්ධනය පිළිබඳව ගොඩනැඟුණු කතිකාවත ස්වභාවය අවබෝධ කර ගැනීම කර ගැනීම පහසු වනු ඇත .සංවර්ධන මට්ටම අනුව ලෝක මානව සමාජය තුළ හඳුනාගත හැකි වූ හැකි වූ dualism නිරූපණය කරන වැදගත් පරිභාෂික යුගලයේ යෙදුමක් වූයේ ගෝලීය උතුරු නැත්නම් උතුරේ රටවල් සහ ගෝලීය දකුණු හෙවත් දකුණේ රටවල් යන්නයි .එමෙන්ම තුන්වන ලෝක යන්න සංවර්ධන කතිකාවතක් ආරම්භ වීමෙන් පසු ආසියා,අප්රිකා සහ ලතින් ඇමෙරිකානු ඇමෙරිකානු කලාපය රටවල් හැඳින්වීම බෙහෙවින් භාවිතා කළ යෙදුමකි .මේ යෙදුම සංවර්ධන කතිකාව ආරම්භ වූ යුගයේ ලෝකය තුළ හඳුනාගත හැකි වූ දේශපාලන ආර්ථික විභේදනය ආශ්රිතව ලෝකයේ රටවල් සමූහ කරණය වීම හා සම්බන්ධ පාරිභාෂික වචනයක් ද වේ.
1940 දශකයේ අග භාගයෙන් පසු සංවර්ධනය යන්න ගෝලීය මට්ටමින් අවධානයට ලක් වීමත් සමග සංවර්ධන මට්ටම පදනම් කරගත් ද්විදෛවතාවය නිරූපණය කරන තවත් පරිභාෂිත නමෝ දේශන ගණනාවක් භාවිතයට පැමිණියේය.සංවර්ධිත සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් යන නමුත් දේශන යුගලනය වේ අතරින් වැදගත් වූවකි .අඩු සංවර්ධනයක් සහිත රටවල් හැඳින්වීම සඳහා භාවිතා කරනු ලැබූ ඌන සංවර්ධිත යන යෙදුමෙන් හැඟවෙන කිසියම් ආකාරයක නිශේධනීය අර්ථකථනය හෙවත් ඌන සංවර්ධිත රටවල් යන්නෙන් අවම සංවර්ධන මට්ටමෙන් මිදිය නොහැකි හෙවත් ස්ථිතික තත්වයන් ගම්ය වන්නේය යන අදහස වෙනුවට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් යන්නෙන් සංවර්ධන ක්රියාවලියේ ධනාත්මක ගතිකත්වයන් නිරූපණය වන්නේ යැයි සිතන ලදී .කෙසේ වෙතත් සමහර න්යාය වාදීන්ට අනුව ,විශේෂයෙන් සංවර්ධනය සම්බන්ධයෙන් 1950 ගණන් වල අග භාගයේ සිට විවේචනාත්මකව අදහස් ඉදිරිපත් කළ නව මාක්ස්වාදී ගුරුකුලය පහළ සංවර්ධන මට්ටමක් සහිත ඌන සංවර්ධිත රටවල් තමන් සිටින තත්ත්වයෙන් මිදීමට නොහැකිව ඇත්තේ ලෝක ආර්ථික අසමානතාවයන් එසේම පවතින නිසා යැයි තර්ක කළේය (Wills,2005) ඒ නිසා ලෝක සංවර්ධන ද්විදෛවතාවයන් පිළිබඳව සඳහන් කිරීමේදී සංවර්ධිත ,,ඌන සංවර්ධිත යෙදුම තවදුරටත් භාවිතා කිරීම ලෝක සංවර්ධනයේ යථා තත්ත්වයේ නිරූපණය කිරීමක් බව ඔවුන්ගේ අදහස විය .රටවල් අතර පවත්නා සංවර්ධන පසුබිම අනුව 1940 දශකයේ අග භාගයෙන් පසු ලෝකය මේ ආකාරයට පරිභාෂික නාමකරණයට ලක් වූවා සේම එම කාලයේ සිට දරිද්රතාවයෙන් සහ පසුගාමී සමාජ ආර්ථික මට්ටමකින් යුක්ත වූ කලාපය සහ එම කලාපයේ ජනතාව සංවර්ධන ක්රියාවලියට දායක කර ගැනීමේ ඔවුන් සමෘද්ධිමත් කිරීමේ අභිලාෂය ගවේෂණාත්මක සංකල්පයක් මෙන්ම නව ගැටළු කරණයට ද සුවිශේෂී විෂය ක්ෂේත්රයක් වූයේ ය .මේ අනුව ආසියා ,අප්රිකා හා ලතින් අමෙරිකානු ලෝකයේ හඳුනාගත හැකි වූ ප්රධානතම ගැටලුව ලෙස දුගීභාවයට විසඳුම් සෙවීම 1940 අග භාගයෙන් පසු ඇරඹුණු සංවර්ධන යුගයේ ප්රධානතම අරමුණ විය .එක් අතකින් එය මානුෂික අරමුණක් ලෙස විස්තර කරනු ලැබීය .1949 දී ඇමරිකානු ජනාධිපති හැරී ට්රෑමන් ඉදිරි වර්ෂය සඳහා වූ ඇමෙරිකානු රාජ්යරිකානු රාජ්ය ප්රතිපත්ති ප්රකාශනයේදී කළ පහත සඳහන් අදහස් සලකා බලන විට
"ඉතිහාසයේ ප්රථම වරට මනුෂ්ය වර්ගයා මේ ජනතාවගේ දුක්ඛ දෝමනස්සයන්ගෙන් සහන සැලසීමට දැනුම සහ ශක්යතාවය හිමිව සිටි ..වඩාත් හොඳ ජීවිතයක් අත්පත් කර ගැනීම සඳහා ඔවුන්ගේ අපේක්ෂාවන් ඉටුකර ගැනීම සඳහා ආහාර පිණිස සාමයට ලැදි ජනතාවට අපගේ තාක්ෂණික දැනුම් සම්භාරයෙන් ප්රතිලාභ ලබා දිය යුතු යැයි මම විශ්වාස කරමි "(උපුටාගැනීම Rist 2002 .71)
මේ අනුව සංවර්ධනය යනු අත් අත්යවශ්යයෙන්ම ළඟා කරගත යුතු කරගත යුතු තත්වයක් ලඟා කරගත යුතු තත්වයක් සේම ප්රත්යක්ෂ වශයෙන් ළඟා කරගත හැකි තත්ත්වයක් බව තහවුරු කරනු ලැබීය .ලෝකය පුරා සංවර්ධනයේ පැතිරවීමට ධනවත් රටවලට මූල්යම සහ තාක්ෂණික ශක්යතාවයක් ඇතැයි සඳහන් කරනු ලැබූ අතර සමෘද්ධිමත් රටවල ඉතිහාසයේ එය කළ හැකි දෙයක් යන්නට පැහැදිලි සාක්ෂියක් වූයේය .අවශ්ය වූයේ එම අරමුණු සැලසුම් කර ගැනීමයි .නැවත ගොඩනැගීම සහ සංවර්ධනය සඳහා වූ අන්තර්ජාතික බැංකුව (international banks for reconstruction land development ) එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය (united nation organization ),උතුරු ඇමරිකානු සහ යුරෝපීය විශ්වවිද්යාල ,ජාත්යන්තර සංවර්ධන පර්යේෂණ ආයතන හා පදනම් සහ සංවර්ධනය අපේක්ෂා කරන රටවල අගනගර වල පිහිට වූ සැලසුම් සකස් කිරීමේ ආයතනයන් 1940 දශකයේ අග භාගයෙන් අනතුරුව නිරන්තරයෙන් මේ කාර්යය සඳහා කැපවිය .සංවර්ධනය අපේක්ෂා කරන රටවල් මුහුණ දෙන ගැටලු සහ අභියෝග හඳුනාගැනීම ,ඒවා න්යාය කරණය සහ ඒ අනුව උචිත සංවර්ධන එළඹුමක් සකස් කර ගැනීම කර ගැනීම මේ ආයතන වල මූලික අරමුණු මෙන්ම අභියෝගය ද වූයේය .(Raply,2007,Morse 2004,Escobar ,1996,1995)
1940 දශකයේ අග භාගයෙන් පසුව සංවර්ධනයේ මේ ආකාරයට පුළුල් අවධානයකට ලක්වූවක් බවට පත් වූවා සේම එය බෙහෙවින් විවාද සම්පන්න විශේෂය ක්ෂේත්රයක් බවටද පත්විය .සැබවින්ම සංවර්ධනය යන්නෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ කුමක්ද ,දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් බිඳවැටුණු යුරෝපය නැවත නගා සිටුවීමට අනුගමනය කල සංවර්ධන උපාය මාර්ග උපායමාර්ග ආකාරයෙන් ආසියා,අප්රිකන් සහ ලතින් ඇමෙරිකානු ඇමරිකානු කලාපය ඇමෙරිකානු කලාපයට උචිත පොදු සංවර්ධන ප්රවේශයක් ලෙස අනුගමනය කළ හැකිද,සංවර්ධනය යන්න නිර්වචනය කිරීම සහ සංවර්ධනය මැනීම මැණිම සම්බන්ධයෙන් පසුගිය දශක ගණනාව තුළ ගොඩනැඟී ඇති විවාද සම්පන්න කතිකාව පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමෙන් මේ බව පැහැදිලි වෙයි.
ඇලන් තෝමස් ට අනුව සංවර්ධනය න්යායාත්මක හා දේශපාලනික ද්වීආංශිකවම විවාදිත වූ සහ නෛසර්ගිකව සංකීර්ණ සහ උභයාර්ථවාදී සංකල්පයකි .මෑත කාලයේ දී විශේෂයෙන්ම දරිද්රතාවය ප පිටුදැකීම සහ සහස්ර සංවර්ධන අභිමතාර්ථ අරමුණු කරගනිමින් ක්රියාත්මක සංවර්ධන නියෝජිත ආයතනය නිසා එය සීමා සහිත අර්ථයක් ගෙන තිබේ .(thomas ,2004 ,summer and tribe), කෙසේ වෙතත් නූතන සංවර්ධන යුගය ආරම්භ වූ මුල් කාලයේ දී කාලයේ දී බොහෝ දෙනකු සංවර්ධනය යන්න නවීනත්වය (modernity )යන සංකල්පය සමග සම්බන්ධ කර විග්රහ කර ඇති බව හඳුනාගත හැකිය .පුළුල් අර්ථයෙන් නවීනත්වයේ යනු නව්ය වීම ,වර්තමානය සමග සම්බන්ධ වීම වැනි අරුත් ගෙන දෙයි .නවීනත්වය යන්න යුරෝපා පුනරුද සමයේ එනම් 17 වන සියවසේ සහ 18 වන සියවසේ යුරෝපයේ විශේෂයෙන්ම බටහිර යුරෝපා සමාජයේ ආර්ථික හා සමාජ ආශ්රිතව සිදු වූ වෙනස්කම් හා සම්බන්ධය .යුරෝපයේ දී ,ආර්ථිකමය දෘෂ්ටිකෝණයෙන් නවීනත්වය යන්නෙන් කාර්මීකරණය ,නාගරීකරණයේ සහ ආර්ථිකය සියලු ශ්රශ්රේෂ්ඨ වල දී තාක්ෂණය භාවිතා කිරීමේ වැඩි වීම අදහස් විය.මේ තාක්ෂණික සහ විද්යාත්මක මූලධර්මයන් සමාජයීය හා සංස්කෘතිකමය ක්ෂේත්ර වල ද නිරූපණය විය .දාහත් වැනි සහ දහ 18 වැනි සියවස්වල බටහිර යුරෝපයේ පුනරුද යුගය සමඟ සිදු වූ දෙය නම් ලෝකෙ සහ ප්රගතිය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා තාර්කික සහ විද්යාත්මක එළඹුම් භාවිතා කිරීමේ වැදගත්කම වැඩිවීමයි .මේ තත්ත්වය එයට පෙර පැවති ආගමික ඉගැන්වීම් මත සමාජය අවබෝධ කර ගැනීමේ කර ගැනීමේ ආකෘතියට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් වූවකි .මේ වෙනස්වීම වෛද්ය ක්රම ,නීතිය හා දේශපාලනය වැනි ක්ෂේත්ර හා සම්බන්ධ එළඹුම් වෙනස් වීමට ද බලපෑ ය .(wills,2005)නවීනත්වය සංකල්පය හා බැඳුණු ඓතිහාසික තත්ත්වය එසේ වූයේ නම් ,1940 දශකයේ අග භාගයෙන් පසු සංවර්ධනය යන්න නවීනත්වය යන සංකල්පයට අදාළව නිර්වචනය වූයේ කෙසේද යන්න andy summer සහ michel tribe 1950 ගණන්වල සිට ගොඩනැඟුණු සංවර්ධනය පිළිබඳ සංකල්ප කරනයේ ස්වරූප තුනක් හඳුනා ගනී .පළමුවැන්න 1950 සහ 1960 ගණන් වල බෙහෙවින් ප්රචලිත වූ සංවර්ධනය යනු ව්යුහාත්මක සමාජ පරිණාමය කි .යන දෘෂ්ටියයි .දෙවැන්න දරිද්රතාව අවම කිරීම ඇතුළු කාර්ය සිද්ධීන් සහ සහ සහස්ර සංවර්ධන අභිමතාර්ථ ලඟාකර ගැනීම වැනි ප්රතිපත්ති හා සම්බන්ධිත සහ ඇගයුම් හා නිර්ණායනායකයන් පදනම් කරගත් සංවර්ධනය පිළිබඳ උපදෙස් සහ ආධාර සපයන නියෝජිත ආයතනයන් විසින් පෝෂිත කෙටිකාලීන සහ මධ්යකාලීන සිතිජයන් සහිත වූවකි .වඩාත් මෑත කාලීනව ගොඩනැගී ඇති තුන්වන දෘෂ්ඨි කෝණය මානව කේන්ද්රවාදී සංකල්ප භේද මත පදනම් වූ සංවර්ධනය බටහිර අධිපතිවාදී සංකල්පකරණයකි යනුවෙන් පස්චාත් පස්චාත් නූතනවාදීන් ගොඩනඟන්න පර්යාවලෝකන යයි.
සංවර්ධනය යනු ව්යූහාත්මක සමාජ පරිණාමයකි
සංවර්ධන සංකල්ප කරන පිළිබඳ andy summer සහ michel tribe වර්ගීකරණය පළමුවැනි දහස් නවසිය පනහ සහ 1960 ගණ වල බෙහෙවින් ප්රචලිත වූ සංවර්ධනය යනු ව්යූහාත්මක සමාජ පරිණාමයකි ය යන්නයි .මේ දෘෂ්ටිය සුරූපි දෙකකින් යුක්තය පළමු ස්වරූපයට අනුව 1940 දශකයේ අග භාගයේ දී නූතන සංවර්ධනය යුගය ආරම්භ වීමත් සමඟ සංවර්ධනය යනු නවීනත්වයේ යන අදහස ආර්ථික විද්යාත්මක අනු දේශනයක් යටතේ යුරෝපා කේන්ද්රවාදී ස්වරූපයකින් නිර්වචනය වූවකි.අනෙක් ස්වරූපය සංවර්ධනය පිළිබඳ නවීකරණ න්යායන් ඇසුරෙන් හඳුනාගත හැකිය.
සංවර්ධනය යනු නවීනත්වය යන අදහස ආර්ථික විද්යාත්මක අනු දේශනයක් යටතේ යුරෝපා කේන්ද්රවාදී ස්වරූපයකින් නිර්වචනය කිරීමේදී සංවර්ධනය වන රටක් හෝ ප්රදේශයක් යනු උතුරු ඇමෙරිකාවේ හෝ බටහිර යුරෝපය යුරෝපීය ආර්ථික මට්ටමට ළඟා නො වූ රටක් හෝ ප්රදේශයක් බව 1987 තරම් මෑත කාලයේදී පවා ඇතැම් ශබ්ද කෝෂ ගත නිර්වචනය සඳහන් විය.(Petty- Roberat Dictionary l.නවීනත්වය සමඟ බැඳෙන 1950 සහ 1960 ගණන්වල බෙහෙවින් ප්රචලිත වූ සංවර්ධනය යනු ව්යුහාත්මක සමාජ පරිණාමය කි.යන යුරෝපා කේන්ද්රවාදී සංකල්පමය යුක්තිය අනෙක් ස්වරූපය සංවර්ධනය පිළිබඳ නවීකරණ න්යායන් ඇසුරින් හඳුනාගත හැකිවිය .කෙසේ වෙතත් සංවර්ධනය යන්න ප්රධාන වශයෙන්ම සංවර්ධනය වන කලාපය සඳහා විය යුතු වුවත් නූතන සංවර්ධනය ගේ ආරම්භ වීමෙන් අනතුරුව සංවර්ධනය සම්බන්ධයෙන් ,විශේෂයෙන්ම ආසියා අප්රිකා සහ ලතින් ඇමරිකානු ලෝකෙ දෙරිකානු ලෝකෙ දුප්පත් රටවල ව්යුහාත්මක සහ ආයතනික වෙනස්වීම් යටිපෙළ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය,ආර්ථිකය නගා සිටුවීම ඇතුළු සංවර්ධනය ක්රියාකාරකම් ,අරමුණු ,සැලසුම් ,ප්රතිපත්තීන් යනාදී ක්ෂේත්රයන් සම්බන්ධයෙන් කරන ලද විග්රහයෙන් සහ මැදිහත්වීක් සහ මැදිහත්වීම් සියල්ලම පාහේ සංවර්දනය වෙමින් පවතින ලෝකයට පිටස්තර පුද්ගලයින් ,පුද්ගල කණ්ඩායම් ,ආයතනයන් විසින් කරන ලද ඒවා බව බැලූ බැල්මට පෙනී යයි .ඒ අනුව සංවර්ධන ක්රියාවලියට භාජනය වන ප්රජාව ගෙ අදහස් හෝ දායකත්වය නිර්මාණාත්මක ලෙස ලබා ගැනීම සඳහා වූ අවධානය සීමා සහිත වූ එසේත් නැත්නම් එවැන්නක් අපේක්ෂා නොකළ ඔහු එහෙත් එම ප්රජාව විසින් ළඟා කරගත යුතුයැයි කිවූ කිසියම් අගය දිශානතියක් වෙත යොමු කළා වූ සංකල්පමය භාවිතාවක් වශයෙන් නූතන සංවර්ධන යුගය තුළ සංවර්ධනය යන්න නිර්වචනය වී ඇත.
මේ අනුව සංවර්ධනය යනු බහුමානික සංකල්පයකි .එනම් සමාජ ,ආර්ථික ,දේශපාලනික සහ සංස්කෘතිකමය යන සෑම අංශයකම සිදුවන සිදුවන ප්රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක වර්ධනයක් යැයි ඉතා සරලව නිර්වචනය කළ හැකි නමුත් ඒ තුළින් සංවර්ධනයේ ඇති සංකීර්ණ බව මෙන්ම අභියෝගාත්මක ස්වරූපය අවබෝධ කරගත හැකි නොවේ .විසිවන සියවසේ මෙන්ම විසි එක්වන සියවස තුළ ද ද ලෝකේ ප්රධ වන සියවස තුළ ද ලෝකයේ ප්රධානතම අභියෝගය බවට පත්වූයේ සංවර්ධනය ළඟා කර ගැනීමයි .සංවර්ධනය තේමා කරගනිමින් බටහිර ජාතීන් සංවර්ධිත සහ සමාජ පරිණාමය නැමැති ඉණිමගේ හි ඉහළ සිටින රටවල් සමූහයක් ලෙස ද ,තුන්වන ලෝකයේ රටවල් පරිණාමය ඉනිමගෙහි ,එනම් ඌන සංවර්ධිත රටවල් බවට පත්ව ඇත .මේ පිළිබඳ නිර්වචනයක් ලෙස
" උතුර දියුණු ලෙසත් දකුණ ස්ථතික සාම්ප්රදායිකත්වය තුළින් හිර වුණ එහෙත් මෙම තත්ත්වය නූතන තාක්ෂණය සහ නිෂ්පාදනය පිළිබඳ ධනේශ්වර සම්බන්ධතා ජාලය තුළින් පමණක් වෙනස් කළ හැකි යැයි පෙන්වා දෙනු ලබන ප්රගතියේ සහ වෙනස්වීම පිළිබඳ තත්ත්වය සංවර්ධනයයි "
(Katy Gardner, David Lewis , Anthropology ,Development and the post-modera challenge )
යනුවෙන් විස්තරාත්මක නිර්වචනයක් ගොඩනඟයි .පස්චාත් නූශ්චාත්නූතනවාදී පර්යාලෝකනය ඔස්සේ ලෝකය දෙස බලන මොවුන් දෙදෙනා සංවර්ධනය සංකල්පය තුළ ගැබ්ව ඇති අභිනතිය ට ලක්වූ රේකීය මතවාදය විවේචනයට ලක් කරන්නේ තුන්වන ලෝක ලෝකයේ රටවල් සංවර්ධනය වන්නේ නම් ඒ සඳහා බටහිර නිර්මාණය වූ ධනේශ්වර නිෂ්පාදන සබඳතා ජාලය ජාලය අත්යවශ්ය යැයි අවධාරණය කිරීම සැලකිල්ලට ගනිමිනි.
පශ්චාත් නූතනවාදී සමාජ විද්යාඥයකු වන ඒ.එස්කොබා තර්ක කරන ආකාරයට නූතන සංවර්ධන ක්රියාවලිය ඔස්සේ ප්රධානතම උපාය මාර්ගයක ක්රියාවලියෙන් තුනක් ඉදිරියට පැමිණ ඇති බව පෙන්වා දී තිබේ .එනම්
- බලය සඳහා මැදිහත්වීම
- සංවර්ධන වෘත්තීයකරණයට ලක්වීම.
- සංවර්ධනය ආයතනගත වීම ..ආදී වශයෙන් පෙන්වා දී තිබේ.
සංවර්ධනය පිළිබඳ පුළුල් විග්රහයක යෙදීමේ දී වැදගත් වන තවත් විග්රහයක් වන්නේ මානව සංවර්ධනයයි .මෙය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩ සටහනෙන් 80 දශකයේ මුල් භාගයේ සිට හඳුන්වා දෙනු ලැබූ සංවර්ධනය පිළිබඳ මිනුම් දණ්ඩකි .එහෙත් එමගින් සංවර්ධනය යනු කුමක්දැයි අවබෝධ කර ගැනීමෙහිලා බෙහෙවින් වැදගත් දැනුම් සම්භාරයක් ගොඩනගයි .2003 වර්ෂයේ මානව සංවර්ධන වාර්තාවට අනුව මානව සංවර්ධනය මෙසේ නිර්වචනය කර තිබේ.
එනම්
" මානව සංවර්ධනය යනු මිනිසුන්ට යමක් තෝරා ගැනීමට ඇති ඉඩකඩ වැඩි කිරීමේ ක්රියාවලියයි .මිනිසුන්ට යමක් තෝරා ගැනීමට ඇති ඉඩකඩ වැඩි වන්නේ මානව ශක්තීන් සහ ක්රියාකාරීත්වයන් පුළුල් කිරීම තුළිනි .සංවර්ධනය කුමන මට්ටමක වුවත් මානව සංවර්ධනය උදෙසා ළඟා කරගත යුතු අත්යවශ්ය ශක්තීන් තුනක් හඳුනා ගත හැකි වේ .එනම් දිගු කාලීන සහ සෞඛ්ය සම්පන්න ජීවිතය ,දැනුමින් පරිපූර්ණ වීම සහ වඩා යහපත් ජීවන මට්ටමක් ළඟා කර ගැනීමයි .මෙම ශක්තීන් ළඟා කරගෙන නොමැති නම් බොහෝ තෝරා ගැනීම් සඳහා ඉඩකඩ නොමැති තත්ත්වයක් පවතින්නේ ය .නමුත් මානව සංවර්ධනයේ නැමැති විෂය මින් ඔබ්බට ද ගමන් කරයි .එහිදී තේරීම හා සම්බන්ධ අත්යවශ්ය ක්ෂේත්ර ගණනාවක් හඳුනාගත හැකි වේ .එනම් මිනිසුන් විසින් ගොඩනගනු ලබන උසස් අගනාකම් ,දේශපාලනික ,ආර්ථික හා සමාජයීය නිර්මාණාත්මක සහ ඵලදායි අන්දමින් කටයුතු කරමින් ස්වයං ගරුත්වයක් භුක්ති විදීමට ඇති ඉඩකඩ ,බලගැන්වීම සහ ප්රජාව සමග බද්ධ වී සිටින්නේය යන ක්ෂේත්රයන් මීට අයත් වේ ."
මෙම සවිස්තරාත්මක විග්රහය ඔස්සේ සංවර්ධනය උදෙසා විශාල කාර්යභාරයක් ඉටුකරන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනෙහි ඉලක්ක කුමක් ද යන්න මැනවින් අවබෝධ කරගත හැකිය .අනුව මෙලෙස සංවර්ධන සංකල්පය පිළිබඳ විවිධ මත ඉදිරිපත් වී ඇත .එහෙත් නිශ්චිතවම සංවර්ධනය යනු කුමක්ද යන්න ඉදිරිපත් වී නොමැත .එයට ප්රධානතම හේතුව නම් සංවර්ධනය යනු බහුමානික සංකල්පයක් වීමයි.
2 . සංවර්ධනයට බලපාන සමාජ -සංස්කෘතික බාධක
සමාජය සහ සංස්කෘතිය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන විට මේ අතර පවතින්නේ අන්යෝන්ය සම්බන්ධතාවයකි .යම් රටක සමාජයක සංවර්ධන ඉලක්ක වෙත ළඟා ළඟාවීමේ දී එය අදාළ රටේ සමාජයේ සමාජ සංස්කෘතිය හා බද්ධ ව ක්රියාවට නැගිය යුතුය .සංවර්ධන සංකල්ප සමාජ විද්යාත්මක දෘෂ්ටියෙන් විමර්ශනය කරන විට එය කවර හෝ සමාජයක් තුළ සමාජ ,ආර්ථික ,දේශපාලන ,ආගමික හා ආධ්යාත්මික යන සෑම අංශයක් තිබීම ඉහළ අතර සිදුවන ප්රගතිය පිළිබඳ වෙනස් වීම ලෙස හඳුන්වනු ලබයි .මෙය අනාදිමත් කාලයක සිට දක්නට ලැබුණ ක්රියාවලියකි .ඕනෑම සමාජයක ජීවත්වන මිනිසුන් තමන් ගත ගත කරන ජීවිතයට වඩා ගුණාත්මක අතින් ඉහළ ජීවන තත්ත්වයක් වෙත ගමන් කිරීමට අතීතයේ සිටම උනන්දු වී තිබේ .එම තත්ත්වය සමාජ විග්රහය තුළ සංවර්ධනය ලෙස පිළිගනු ලබයි .කෙසේ වෙතත් සංවර්ධන සංකල්ප පිළිබඳ සමාජ විද්යාත්මක විමර්ශනයක් සිදුකරන විට එහි දැකිය හැකි මූලික ලක්ෂණය වන්නේ සංවර්ධනයේදී ආර්ථික විචල්ය ප්රමුඛ කොට බලපාන බවයි .ඒ අනුව ආර්ථික සාධකය සංවර්ධනයේ මූලික සාධකයක් ලෙස පිළිගෙන තිබේ .එම නිසා සංවර්ධනය පිළිබඳ කතිකාවතෙහි මුල් යුගයේ රටක සංවර්ධනය මැන බලනු ලැබුවේ ඒක පුද්ගල ආදායම දළ දේශීය දළ දේශීය නිෂ්පාදන ආදායම් වියදම් ඉතිරිකිරීම් වලින් ආර්ථික විචල්යයන්ට මූලිකත්වය දීමෙනි .නමුත් සංවර්ධන ආර්ථික විද්යාත්මකව පමණක් විශ්ලේෂණය කර විග්රහ කිරීම දුර්වලකමක් යයි ගොඩනැගූ තර්කය මද විශේෂයෙන් යම් රටක් සංවර්ධනය වීමේදී අදාළ රටේ සමාජ සංස්කෘතිය සැලකිල්ලට ගත යුතු යන පිළිගැනීම නිසා සමාජ විද්යාත්මක සංවර්ධන ආර්ථික විචල්යන් ඔබ්බට ගිය බහුමානික සංකල්පයක් ලෙස නිර්වචනය විය .සංවර්ධනය බහුමානික සංකල්පයක් ලෙස හැඳින්වීමේ දී එමගින් සංවර්ධනය යනු ආර්ථික ,සමාජීය ,සංස්කෘතික ,දේශපාලනික ,ආගමික හා ආධ්යාත්මික යනාදී සෑම යනාදී සෑම අංශයකට සිදුවන ගුණාත්මක පරිවර්තනයක් ලෙස අදහස් කරනු ලබයි .ඒ අනුව ආදායම් සහ ධනය සමාන ලෙස බෙදී යාම සමාජ සාධාරණත්වය සමාජ පුරවැසිභාවය දේශපාලනික නිදහාස සමාන විට ප්රස්ථා සනිපාරක්ෂක සනීපාරක්ෂක පහසුකම් අධ්යාපනය සෞඛ්ය වැනි සේවාවන්ගේ දියුණුව අප ජීවත් වන පරිසරය ආරක්ෂා වීම ආදී සෑම අංශයක්ම යම් රටක් සංවර්ධනය වීමේදී ක්රියාවට නැගිය යුතු බව පිළිගනු ලැබීය මේ පිළිබඳව පුළුල්ව විග්රහ කළ අමාත්ය සෙන් මෙසේ ඔහු විසින් රචිත development as freedom යන කෘතියේ පෙන්වා දෙන්නේ "සංවර්ධනය යනු මානව නිදහස වඩාත් පුළුල් අන්දමින් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා බලපෑම් කරන්නා වූ නිදහස් සඳහා වන අත්යවශ්ය ක්රියාවලියක් ඔස්සේ මිනිසුන්ගේ හැකියාවන් පුළුල් කිරීමයි " මේ අනුව යම් රටක් සංවර්ධනය ළඟා කර ගැනීමට නම් මානව නිදහස ඇති කළ යුතු බවත් එමෙන්ම මිනිසුන්ගේ හැකියාවන් පුළුල් කළ යුතු බවත් ඔවුහු ශාක්යතා න්යාය තුළින් පෙන්වා දෙයි .එහිදී ඔහු වැඩිදුරටත් අවධාරණය කරන්නේ යම් රටක් සංවර්ධනය කරා ගමන් කරන්නේ නම් පහත සඳහන් සාධකත් අදාළ රට තුළ ගොඩ නැගිය යුතු බවයි එනම්
- දේශපාලන නිදහස
- ආර්ථික පහසුකම්
- සමාජීය ඉඩ ප්රස්ථාවන්
- සහතික කරන ලද විනිවිදභාවය
- සුරක්ෂිත කරන ලද ආරක්ෂාව
යනුවෙනි .මෙම ලක්ෂණ අනුව නූතන සංවර්ධන ආර්ථික විචල්යයන් ඔබ්බට ගිය පුළුල් සමාජ ක්රියාවලියක් බව තහවුරු වෙයි .මීට අමතරව වර්තමානයේ සංවර්ධනය මැන බැලීමේදී මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ සහ ස්ත්රී පුරුෂ සමාජ අසමානතාවය පිළිබඳ දර්ශකය,human development index and in Inequality index )යොදාගනු ලබයි .එම දර්ශකය තුළ ඇති උප විචල්යයන් විමර්ශනය කර බලන විටමානව සංවර්ධන දර්ශකය තුළ පෙන්වා දෙන්නේ දැනුමින් පරිපූර්ණ වීම,නිරෝගී ජීවන මට්ටමක් පැවතීම සහ යහපත් සෞඛ්ය සෞඛ්ය සම්පන්න ජීවිතයක් තිබීම සහ යහපත් ජීවන මට්ටමක් තමන්ට තිබීම යනාදියයි.
එමෙන්ම සංවර්ධනය පිළිබඳ විග්රහ කළ එවරට් එම් රොජර්ස් මෙසේ සඳහන් කරයි.සංවර්ධනය යනු අනෙකක් නොව රටක සමාජ,ආර්ථික පරිසරය පොදු ජනතාව විසින් පාලනය කිරීමේ හැකියාව ඇති වනු පිණිස මූලික වූ පුළුල් ජනතා සහභාගිත්වයක් පදනම් කරගත් සමාජ විපර්යාසයන් පිළිබඳ ක්රියාවලියකි.මෙම සමාජ විපර්යාසයන් තුළින් සමානාත්මතාවය,නිදහස හා සෙසු මානව අයිතීන් සුරක්ෂිත සමාජ හා ආර්ථික උන්නතියක් ඇති වන්නේ නම් ඒ සංවර්ධනය වේ.
ඉහත නිර්වචනයට අනුව සංවර්ධනය යනු පුළුල් සමාජ ක්රියාවලියක් බව මැනවින් පැහැදිලි වේ .රටක් සංවර්ධනය වන විට අදාළ රටේ සමාජ සංවර්ධනය අනුව සංවර්ධන සැලසුම් ගොඩනැගිය යුතුය . ඒ සඳහා ජනතා සහභාගිත්වය සහභාගිත්වය අත්යවශ්ය කාරණාවකි .අනෙක් අතට පොදු ජනතාව අතර සමානාත්මතාවය නිදහස් සහ සියලු ජාතීන් ජාතීන්ගේ අයිතීන් සුරක්ෂිත වීම සංවර්ධනයේදී අත්යවශ්ය දෙයක් බවට පෙන්වා දී ඇත .මෙම පුළුල් සමාජ සංවර්ධනය පිළිබඳ විග්රහ කරන ඉන්දීය මානව විද්යාඥයා ඒස්. සී.ඩුබේ සංවර්ධන ක්රියාවලිය තුල අදාල රටේ සමාජයේ ජීවත්වන මිනිසුන්ගේ ජීවිතයේ ගුණාත්මක වටිනාකමක් සිදුවිය යුතුය බව ද පෙන්වා දෙයි .සංවර්ධනය හොද පුද්ගලයාගේ ආර්ථික සංවර්ධනය පමණක් නොවන බව ඔහුගේ අදහසයි .එහිදී ඔහු සංවර්ධනය පුළුල් අර්ථයෙන් විග්රහ කරමින් යම් රටක් සංවර්ධනය කිරීමේදී පහත අවශ්යතා සම්පූර්ණ කළ යුතු යැයි පෙන්වා දී ඇත.
- පැවැත්ම පිළිබඳ අවශ්යතාව
- සමාජ අවශ්යතා
- සුබසාධන අවශ්යතාව
- මානසික හා සංස්කෘතික අවශ්යතා
- ප්රමාණය පිළිබඳ අවශ්යතාව
මෙකී ආවා සිතා යම් සමාජයක මිනිසුන් සම්පූර්ණ කරගෙන ඇත්තේ ඔවුන් ගුණාත්මක ජීවිත ගත කරනු ලබයි .මෙවැනි ගුණාත්මක ජීවිතයක් ගත කරනු ලැබීමට නම් අදාළ සමාජය සංවර්ධනය විය යුතුය .මේ අනුව පෙනී යන්නේ සංවර්ධනය යනු පුළුල් බහුමානික සංකල්පයක් ලෙස සමාජ විද්යාත්මක විග්රහය වන බවයි .තවදුරටත් සංවර්ධනය පිළිබඳ හැඳින්වීමේදී නූතන කතිකාවත විමර්ශනය කෙරේ බැලීම වැදගත් වේ .ඒ අනුව පශ්චාත් නූතනවාදීන්ගේ මතවාදයට අනුව නූතන ුතන සංවර්ධනය යන ක්රියාවලිය බටහිර දියුණු රටවල් දියුණු වෙමින් පවතින රටවල් වල ස්වාධිපත්යයට බලපෑම් කරමින් අදෘශ්යමානව ලෙස සිය ආධිපත්යය එම රටවල පවත්වාගෙන යාමට අනුගමනය කරන උපාය මාර්ගයක් ලෙසයි .එමෙන්ම තුන්වැනි ලෝකයේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් වල දැකිය හැකි තවත් ප්රබල සංවර්ධන ගැටලුවක් නම් එම රටවල් වල සංවර්ධනය සඳහා බලපාන සමාජ හා සංස්කෘතික ගැටලු වේ .සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන ශ්රී ලංකාව තුළ තුළ ද සංවර්ධනය ක්රියාවලියෙහි දී වැඩි වශයෙන් සමාජ හා සංස්කෘතික ගැටලු රාශියක් දැකගත හැකිය .එනම්
- ස්ථානීය ආලය
- සාම්ප්රදායිකත්වය තුළ එල්බගෙන සිටීම
- මිථ්යා විශ්වාස වල එල්බගෙන සිටීම
- මිනිසුන් ගාව තිබෙන උදාසීන බව
- ආගම සමග තිබෙන බැඳීම
- සිවිල් සමාජය දේශපාලනීකරණය වීම
- සමාජ බහුවිධ සංස්කෘතියක් වීම හා ඔවුන් අතර ජනවාර්ගික සමගිය ගොඩනගාගත නොහැකි වීම
- සැලසුම්කරණ දුර්වලතාවයන්
- ප්රතිපත්ති සහගත දේශපාලනයක් නොතිබීම
- යැපුම් මානසිකත්වය
යන ආදිය පෙන්වා දිය හැකිය.
සංවර්ධනයෙන් හා සංස්කෘතිය අතර පවතින්නේ ඉතා සමීප සම්බන්ධතාවයකි .රටක ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නංවන ක්රියාවලිය සංවර්ධනය ලෙස සලකයි.යම් සමාජයක් සංවර්ධනය කිරීමේදී එහි ක්රියාත්මක වන සංස්කෘතිය ඒ සඳහා සෘජුවම බලපායි .ඒ අනුව රටක සංවර්ධනය හා සංස්කෘතිය අතර විටෙක ධනාත්මක සම්බන්ධතාවක් ද තවත් විටෙක සෘණාත්මක සම්බන්ධතාවක් ද ගොඩනැගෙන බව හඳුනාගත හැකිය .මෙහිදී වැඩි අවධානය යොමු කරන්නේ සංස්කෘතිය සංවර්ධනය කෙරෙහි ඇති කරන අහිතකර බලපෑම් නැතහොත් බාධකයන් පිළිබඳව යි.
සංවර්ධන ක්රියාවලියේ දී ඒ සඳහා විවිධ සමාජ සංස්කෘතික බාධාවන් ඇතිවේ .විශේෂයෙන්ම තුන්වන ලෝකයේ රටවල සංවර්ධන ක්රියාවලියේ දී බලපාන සමාජ සංස්කෘතික බාධාවන් රාශියක් පවතී .එම බාධාවන් නොසලකා හරින්නේ සංවර්ධන සැලසුම් සකස් කිරීම එම ව්යාපෘති ක්රියාත්මක කිරීම මගිනි .අදාල සංවර්ධන ඉලක්ක වෙත ළඟාවීමට නොහැකි වීඑම රටවල ඌන සංවර්ධනයේ වර්ධනයන් සිදුව තිබේ .ආන්දේ බිටෙල් නැමැති සමාජ විද්යාඥයන් සඳහන් කරන ආකාරයට යම් කිසි රටක සමාජ වෙනස් වීමක් සිදුවීමේ දී එම රට තුළ හඳුනාගත හැකි සමාජ සංස්කෘතික තත්වයන් තීරණාත්මක බලපෑමක් සිදු කරයි .තුන්වන ලෝකයේ බොහෝ රටවල් සියවස් ගණනාවක් බටහිර යටත් විජිතයන් වශයෙන් සූරාකෑමකට ලක් වූ රටවල් වන අතර එම අවධියේදී මෙම රටවල ඇති කළ ඇතැම් සමාජ ආර්ථික සංස්කෘතික තත්ත්වයන් මෙන්ම මෙම රටවල කාලාන්තරයක් තිස්සේ පැවැති සමාජ සංස්කෘතික කාරණාවන් ද සංවර්ධන ක්රියාවලියට බාධාවක් ලෙස පවතින බව සඳහන් කළ යුතුය .එමෙන්ම තුන්වන ලෝකයේ රටක් වන ශ්රී ලංකාව දීර්ඝ කාලයක් බටහිර යටත් විජිතයක් වශයෙන් පැවැති පැවති තිබීමද සංවර්ධන ක්රියාවලියට බලපෑවේය .තුන්වන ලෝකයේ බොහෝ රටවල් විශාල කාලයක් බටහිර අධිරාජ්යවාදී රටවල යටත් විජිතයන් වශයෙන් තිබී විසිවන සියවසේ මැද භාගයේ දී නිදහස ලබාගත් රටවල්ය .මෙම රටවල් එම දීර්ඝ කාලය පුරාවටම අධිරාජ්යවාදීන්ගේ සූරාකෑමකට ලක් වූ බව නව මාක්ස්වාදීන් සඳහන් කරයි .අධිරාජ්යවාදී පාලනයන් මෙම රටවල සමාජ ,ආර්ථික ,දේශපාලන ,අධ්යාපනික ,නයි ටිෛතික ව්යුහය බටහිර ආකෘතියට අනුව සකස් කළ අතර ඔවුන් මෙම රටවලට නිදහස ලබා දීමෙන් පසුවද නව යටත්විජිත ඔස්සේ දිගින් දිගටම මෙම සූරාකෑම සිදු කරයි .එය මෙම රටවල සංවර්ධනයට මූලිකවම බාධාවකි .ඒ අනුව යටත් විජිත සමයේ අධිරාජ්යවාදයෙන් සෘජුවම මෙම රටවල භෞතික මානව සම්පත් සූරා කෑ අතර ඒවා තම රටේ සංවර්ධනය සඳහා ආයෝජනය කළේය .මේ නිසා එම රටවල් සංවර්ධනය වූ බවත් ,මෙම රටවල් ඌන සංවර්ධනය වූ බවත් නව මාක්ස්වාදීන් කේන්ද්ර න්යාය හා පරාධීන න්යාය ඔස්සේ පැහැදිලි කරයි .මෙම රටවල නිදහස ලැබීමෙන් පසු අධිරාජ්යවාදී රටවල බහු ජාතික සමාගම්වල ශාඛාවන් මෙම රටවල ආරම්භ කරමින් පෙර සූරාකෑම අඛණ්ඩව සිදුකරගෙන යයි .එය නව යටත්විජිතවාදය ලෙස සැලකේ .මෙම සෘජු හා වක්ර සූරාකෑම තුන්වන ලෝකයේ රටවල සංවර්ධනයට බාධාවක් වී තිබේ .මෙම තත්ත්වය ශ්රී ලංකාවට ද උරුම වී ඇත.
එමෙන්ම බහු සමාජ ආකෘතිය ද රටක සංවර්ධනය කෙරෙහි සෘජුවම බලපායි .තුන්වන ලෝකයේ බොහෝ රටවල් බහු සාමාජිකයින්ය .එබැවින් ඒවා බහුවාර්ගික .බහු ආගමික ,බහු භාෂාමය ,බහු සංස්කෘතික සමාජයක් බව සඳහන් කළ යුතුය .මෙම රටවල මිනිසුන් තුළ බහු කේන්ද්රවාදී අදහස් බහුලව පැවති අතර එය රටවල විවිධ ගැටුම් නිර්මාණය වීමට බලපායි .නිදසුනක් ලෙස ශ්රී ලංකාවේ තිස් වසරක් පුරා පැවැති එල්ටීටීඊ යුද්ධය පෙන්වා පෙන්වාදිය හැකිය .මේ අනුව මේ හේතුවෙන් පැන නගින ගැටුම් මෙලෙස පෙන්වා දිය හැකිය.
- ජනවාර්ගික ගැටුම්
- ආගමික ගැටුම්
- භාෂා අතර ගැටුම්
- සංස්කෘතික ගැටුම්
මෙම විවිධ ගැටුම් නිසා ජීවිත ,දේපල ,පරිසරය ,සංස්කෘතික උරුමයන් විනාශ වී තිබෙන අතර එය සංවර්ධන ක්රියාවලියට සෘණාත්මකව බලපෑම් ඇති කර තිබේ .තුන්වන ලෝකයේ බහුවිධ සාමාජිකයන් ලෙස ශ්රී ලංකා සමාජයේ නිර්මාණය වී තිබෙන ජනවාර්ගික ගැටුම ඒ තුළින් අවුරුදු තිහක් ආසන්න කාලයක් පවතින යුද්ධය මේ සඳහා හොඳම නිදර්ශනය ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය .මෙම යුද්ධය මගින් ශ්රී ලංකාව තුළ ජීවිත මෙන්ම විශාල වශයෙන් දේපළ හානි රාශියක් සිදුවිය .එන් මෙන්ම රට සංවර්ධනය කිරීමට තිබූ ආධාර ,මිල මුදල් යුද්ධය සඳහා වියදම් වීම නිසා රටෙහි සංවර්ධනය අඛණ්ඩ ලෙස කඩා වැටිණි.
G.H.පෝස්ටර් සඳහන් කරන ආකාරයට තුන්වන ලෝකයේ ජීවත්වන ජනගහනයෙන් අති බහුතරයක් ගැමියන්ය .ගැමියන් වූ කලී පවතින සමාජ තත්ත්වය වෙනස් කරනවා වෙනුවට එය ඒ ආකාරයෙන්ම පවත්වාගෙන යාමට උනන්දු වන සම්ප්රදායට මුල්තැන දෙමින් සියල්ල කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන පිරිසකි .එබැවින් ගැමියන් තත්ත්ව රක්ෂණ වාදීන් ලෙස හදුන්වයි .එහෙත් සමාජ විද්යාඥයන් පෙන්වා දෙන්නේ සංවර්ධනයට වඩාත් උචිත පරිසරයක් සකස් කිරීමට නම් නව ආකල්ප ,නව අදහස් ,නව චර්යාවන් පිළිගන්නා ඒවා අනුමත කරන ක්රියාත්මක කරන පිරිසක් සමාජය තුළ සිටිය යුතු බවයි .එහෙත් ගැමියන් තුළ මෙම ප්රවණතාව ප්රවණතාවයන් දක්නට ලැබෙන්නේ ඉතාමත් සුළු වශයෙනි .එසේම මෙම රටවල ජනතාව තුළ දක්නට ලැබෙන ස්ථානය ආලය සංවර්ධනයට බාධා කර තිබේ .එය බහුලව දක්නට ලැබෙන්නේ ද ගැමියන් තුළ ය.
ස්ථානීය ආලය නම් තම පරම්පරාවෙන් උරුම වූ දේපළ ඉඩකඩම් වලට ඇති අසීමිත කැමැත්තයි .මෙසේ පුද්ගලයන් තම පාරම්පරික භූමි අත්හැරීමට දක්වන නොකැමැත්ත නිසා ඇතැම් සංවර්ධන යෝජනා රජය විසින් අතහැර දමා ද තිබෙයි .ශ්රී ලංකාවේ බොහෝ විට සිවිල් සමාජය ජීවත් වන්නේ පාරම්පරික ඉඩකඩම් වල ය .එයට හේතුව නම් වර්තමානය වන විටත් ශ්රී ලංකාවේ වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ ග්රාමීය පරිසරයක් වීමයි .කොළඹ ආශ්රිත ප්රදේශවල නාගරික ස්වභාවයන් පෙන්නුම් කරන අතර ,කුලී පදනම මත ,තට්ටු ගෙවල් වල ජීවත් වෙමින් කාලය ගත කළ ද ග්රාමීය වශයෙන් ජීවත් වන ජනතාව ,ගම්මාන ,ලඳු කැලෑ ,වෙල් යාය ,ඇළ දොළ ආදී ස්වභාවික පරිසරය මූලික කොටගෙන ජීවත් වෙයි .ඒ අනුව ඔවුන්ගේ මුළු ජීවිතයම බවට පත්වනුයේ ස්වභාවික පරිසරය වේ.එමෙන්ම නාගරික ප්රදේශයන්ට සාපේක්ෂව ඔවුන්ගේ ජීවන රටාව ද එකිනෙකට වෙනස් ය .එන්නම් අසල්වැසියන් සමග එකට එක්ව ගම්බද ජනතාව ජීවත් වෙයි .එහෙයින් ඔවුන් තමන් ළමා කාලයේ සිට හැදී වැඩෙන භූමියට ඇත්තේ අසීමිත ආදරයකි .මේ අනුව මෙම තත්ත්වය ශවය ශ්රී ලංකාවේ බොහෝ සංවර්ධන ක්රියාමාර්ගයන් කෙරෙහි ඍජුව බලපා ඇත .බොහෝවිට රජයන් විසින් සංවර්ධනය පුළුල් කිරීමට උත්සාහ දරන්නේ ග්රාමීය ප්රදේශයන් ඉලක්ක කොට ගෙන ය මේ අනුව ප්රවාහන පහසුකම් ,එනම් අධිවේගී මාර්ග ,මහා මාර්ග ,එමෙන්ම ක්රීඩාංගන ,වෙළඳ කලාප ,විශාල ගොඩනැගිලි සංකීර්ණ ,එමෙන්ම මහවැලි වැනි විශාල සංවර්ධන ව්යාපෘති ගත් කල මේ සියලු සංවර්ධන අංශයන් කරාද බාධාවන් එල්ල වී ඇත . එනම් සංවර්ධනය ආරම්භ කිරීමට භූමිය සකස් කිරීමේ දී ය. නිදසුන් වශයෙන් ගතහොත් අධිවේගී මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට සෘජු පරිසර තීරුවත් අත්යවශ්යය වෙයි. ගොඩනැගිල්ලක් වගේ දෙයක් ඉදිකරන විට හිස් ප්රදේශයන් භාවිතා කළ හැකි මුත් අධිවේගී මාර්ග, මහා මාර්ග ඉදි කිරීමේ දී එසේ කටයුතු කළ නොහැකිය. මේ අනුව එක දිගට ගොඩනැගෙන අධිවේගී මාර්ග ඉදිකිරීමේ දී මෙම භූමි ගැටලුව නිරන්තරයෙන් ගොඩනැගෙයි. මෙවැනි සංවර්ධන ව්යාපෘති ඉදි වන භූමි පරිසරයේ දී ආහාර, නිවාස හා මිනිසුන් ඉවත් කරන විට විශාල වන්දියක් ලබා දීමට ඔවුන්ට එකඟ වුවද ඔවුන් තම භූමියෙන් ඉවත් නොවන අවස්ථාවන් බහුල වශයෙන් දැකගත හැකිය. එයට හේතුව නම් එම භූමියට ඇති ස්ථානීය ආලයයි. ඔවුන් දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ ජීවත් වෙමින්, මුදල් වැය කරමින් ගොඩනඟාගත් තම නිවාස අතහැර වෙනත් නුපුරුදු ප්රදේශයන්, නුපුරුදු මිනිසුන් සමග ජීවත්වීමට ඇති අකමැත්ත ය. මේ අවස්ථාවන් වලදී ඔවුන් විසින් සංවර්ධන ව්යාපෘතියට එරෙහිව උද්ඝෝෂණය කරමින් තාම ඉඩම් ඉදිකිරීමේ බෝඩ් අල්ලමින් විරුද්ධත්වය ප්රකාශ කරන අවස්ථා රාශියක් ශ්රී ලංකා සමාජය ආශ්රයෙන් දැකගත හැකිය. මෙම හේතුව මත සංවර්ධන ව්යාපෘති අතරමැද නවතන අවස්ථා ගණනාවක් දැක ගත හැකිය. නිරන්තරයෙන් සංවර්ධනය ආශ්රයෙන් පැන නගින සමාජ ගැටලුවක් ලෙස මිනිසුන්ගේ ස්ථානීය ආලය පෙන්වා පෙන්වා දිය හැකිය.
කාන්තාව සම්බන්ධයෙන් පවතින පසුගාමී සමාජ ආකල්ප රටක සංවර්ධනය කෙරෙහි බලපෑම් ඇති කරයි .බොහෝ රටවල පුරුෂාධිපත්ය සහිත සමාජ බැවින් එම රටවල කාන්තාව සම්බන්ධයෙන් ගොඩනැගී තිබෙන්නේ පහත් සමාජ ආකල්පයි .මෙම තත්වය වඩාත් බහුලව තුන්වන ලෝකයේ රටවල දැකගත හැකිය .මේ නිසා පවුල් සමාජය,ආර්ථිකය ,දේශපාලනය ,ආගම ඇතුළු විවිධ අංශවල නායකයා ,ආධිපත්තිය ,තීරණ ගනු ලබන්නා ලෙස පුරුෂයා ක්රියාකරන විට එම සෑම ක්ෂේත්රයකටම පීඩනයට ,හිංසනයට ,සූරාකෑමට කාන්තාව ලක්ව තිබේ .මේ නිසා කාන්තාව සලකන්නේ හැකියාව ,දක්ෂතාවය අඩු නායකත්වයේ ගුණාංග නැති දුර්වල තැනැත්තියක් ලෙසයි .එබැවින් ඇය සංවර්ධන කටයුතුවලින් දුරස් කර තිබෙන අතර දරුවන් බිහි කිරීම ,එම දරුවන් රැක බලා ගැනීම ,ගෘහ කටයුතු ආදියට ඇය සීමා කර තිබේ .එහෙත් ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන කාන්තාව සම්බන්ධයෙන් ගොඩනැගී තිබෙන මෙම සමාජ ආකල්පය සංවර්ධනය සඳහා බාධා ඇති කර තිබේ .මේ නිසාම මෑත කාලකාලීනව ගොඩනඟා ගත් බොහෝ සංවර්ධන ප්රවේශයන් තුළ කාන්තාව සංවර්ධනය සඳහා දායක කරගත යුතුය යන කාරණය අවධාරණය කර තිබේ .තුන්වන ලෝකයේ රටක් වන ශ්රී ලංකාව තුළ ද බහුල වශයෙන් මෙම සංකල්පය දැකගත හැකිය .එයට ප්රධානතම හේතුව සංස්කෘතික වශයෙන් බැඳීම් පවතින්නාවූ රටක් වන අතර පරණ ආකල්ප මත තවමත් යැපෙමින් සිටීමයි .පැරැණි සමාජය තුළ කාන්තාව කුටුම්භයට හිර කර තිබේ .මෙම තත්වය වර්තමානය තුළ දී වැඩි වශයෙන් පවතින හේතුවෙන් මෙවැනි ආකල්ප රටක සංවර්ධනය කෙරෙහි ඍජුවම බලපෑම් කරයි.
බොහෝ රටවල ක්රියාත්මක වන්නේ සමාජ ගරුත්වය පදනම් කරගත් ස්තරායන ක්රමයකි .ඒ තුළ කුලය ,ස්ත්රී පුරුෂ සමාජභාවය ,ආගම වැනි සාධක ප්රබල වී තිබේ .මේවා ආරෝපිත සාධක බැවින් පුද්ගල හැකියාවට ,කුසලතාවයට ,නිර්මාණශීලීත්වයට නිසි තැන ලබා දෙන්නේ නැත .එනම් සමාජ චල්යතාවය ට බාධා පමුණුවන බවයි .දකුණු ආසියාවේ ක්රියාත්මක කුලය මගින් පුද්ගලයින් අතර ගොඩනඟා ගෙන තිබෙන විෂමතාව සංවර්ධනයට බාධා කර තිබේ .ඉන්දියාව ,ලංකාව වැනි රටවල දේශපාලනය ,ආර්ථිකය ,ආගම වැනි අංශ වල කුලය දැඩිව ක්රියාත්මක වේ.එමෙන්ම ස්ත්රී පුරුෂ සමාජ භාවය තුළ සමාජභාවය තුළ කාන්තාව පහත්කොට සැලකීම ,ජන වර්ගය පදනම් කරගෙන ජනවර්ග අතර ගොඩනගාගෙන තිබෙන ගැටුම් ,ආගම මුල් කරගෙන ගොඩ නගා තිබෙන ගැටුම් මෙම රටවල සංවර්ධනයට බාධකයන් වී තිබේ.
තුන්වන ලෝකයේ රටවල බොහෝ පුද්ගලයන් තුළ වැඩ සම්බන්ධයෙන් පවතින්නේ සෘණාත්මක ආකල්පයි .තුන්වන ලෝකයේ රටක් වන ශ්රී ලංකාව තුළ ද මෙම ආකල්පය බහුල වශයෙන් දැක ගත හැකිය .සමාජ විද්යාඥයින් මෙය සංවර්ධනයට බාධාවක් බව පෙන්වා දී ඇත ශූනාර් මියිචාල් පෙන්වා දෙන්නේ ආසියා ආසියාතික රටවල වැඩ කිරීම පිළිබඳ පවතින ආකල්ප සංවර්ධන ක්රියාවලියේ දී ඉතා වැදගත් වන ශ්රමය ලබාගැනීම සඳහා බාධාවක් වී පවතින බවයි . සාම්ප්රදායික සමාජය, සරල ලෙස හැඳින්වෙන කෘෂිකාර්මික ව්යුහයන් සහිත උපකල්පිත සමාජයෙහි උදාසීන ව්යුහයන් සහ සම්ප්රදායන් මත පදනම්ව සමාජ සංස්කෘතික නියාමනය කිරීමේ ක්රමයන් සාම්ප්රදායික සමාජය තුළ ඇත. මේ අනුව සාම්ප්රදායික සමාජය සමාජයේ ඕනෑම සමාජ පරිවර්තනයන් හා නවෝත්පාදනයක උත්සාහයන් ප්රතික්ෂේප කරනු ලබයි. එයට හේතුව නම් ඔවුන් සමාජමය වශයෙන් ඉදිරියට යාම බිය වීමයි. එහි සිටින පුද්ගලයන්ගේ හැසිරීම් දැඩි ලෙස පාලනය වන අතර සම්ප්රධානුකූල හැසිරීම් වල සිරිත් විරිත් හා ගොඩක් නියාමනය කරනු ලබන අතර හොඳින් ස්ථාපිත සමාජ ආයතන අතර පවුල මූලික වේ. මේ අනුව පවුල මූලික කොටගත් ජීවිතයක් සාම්ප්රධායික සමාජයේ දක්නට ලැබේ. ඔවුන්ගේ එකම අරමුණ වූයේ පවුලේ අඹුදරුවන් පෝෂණය කරමින් ජීවත් වීමය. ඒ සදහා ඔවුන් තෝරාගත් එකම ජීවනෝපාය වූයේ කුෂිකර්මාන්තයි. මේ අනුව මෙයින් පිට ජීවිතයක් දැකීමට ඔවුන් ප්රිය නොකරයි. එමෙන්ම පවුල මූලික කොටගෙන පැරණි සිරිත් අනුගමනය කරමින් ජීවත් වන පිරිස් වර්තමානයේ වුවද වැඩි වශයෙන් දැකගත හැකිය. ඒ අනුව ඔවුන්ගේ සිරිත් විරිත් ,සිතුම් පැතුම් වලට අනුව සංවර්ධනය ඔවුන් ප්රතික්ෂේප කරයි. එයට මූලික හේතුව නම් සංවර්ධන සංකල්පය ඔස්සේ අතීතයේ සිට ගොඩනඟාගත් සාම්ප්රධායික ජීවන රටාවට හානියක් සිදුවූයේ යැයි බියෙනි. ගෝලීයකරණයට ලක් වෙමින් දියුණු වෙමින් පවතින ලෝකයේ, සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන ශ්රී ලංකාවේ ජනතාව විසින් තවදුරටත් සාම්ප්රධායික ගතානුගතික අදහස් වල එල්ලී ගෙන සිටීම සංවර්ධන ක්රියාවලියට එල්ල වන විශාල අභියෝගයකි.
එමෙන් ම කෘෂිකාර්මික රටවල ඉඩම් අයිතිය ගෞරවයක් ලෙස සලකන අතර කුලියට වැඩ කිරීම ,සම්මා වාද ගරුත්වයට හානි කර දෙන්නක් ලෙස සලකයි .මේ නිසා කුලියට වැඩ කිරීම වෙනුවට නිරාහාරව මිය යාම වටින බව බොහෝ ආසියාතික රටවල ජනතාවගේ බහුතර විශ්වාසය වෙයි .එසේම බ්රයිස් රායන් පෙන්වා දෙන්නේ ලාංකික සංස්කෘතියේ හර පද්ධතියට අනුව අත් වලින් වැඩ කිරීම පහත් කොට සැලකීමත් ,විවේක ගැනීම හෝ වැඩ නොකර සිටීම උසස් උසස් කොට සැලකීමත් මුදල් ආයෝජනය නොකර පරිභෝජනය සඳහා වැය කිරීම යනාදිය සමාජ ගෞරවයට හේතු වනවා යන ආකල්පය ශ්රී ලංකාවේ සංවර්ධනය සඳහා අහිතකරව බලපා තිබෙන බවයි .ඒ අනුව ලංකාවේ සංවර්ධනය සඳහා පුද්ගලයන් තුළ ශ්රමාතිමානය නොමැතිවීම මෙන්ම අලසකම අහිතකරව බලපෑ තිබේ .එමෙන්ම රොබට් නොක්ස් පෙන්වාදෙන්නේ ,සිංහලයා වැඩ කිරීමට වඩා හිටන් සිටීමටත් ,හිටන් සිටිනවාට වඩා ඉඳගෙන සිටීමටත් ,ඉඳගෙන සිටිනවාට වඩා වැතිරී සිටීමටත් කැමති අලස පිරිසක් බවයි .එසේම පුංචි වැස්සකදී පවා වැඩ නවත්වා බොහෝ වේලාවක් විවේක ගැනීමට ප්රිය කරන බවත් ,කොස් ගස්,පොල් ගස් කිහිපයක් හා කුඹුරක් තිබූ පමණින් සෑහීමකට පත්වන බවත් පෙන්වා දී ඇත .නොක්ස් ගේ මෙම අදහස මේ ආතතියෙන් ම සිංහලයන් සඳහා වලංගු නොවුනත් මෙහි යම් සත්යතාවයක් පවතින බව සඳහන් කළ යුතුය .ලංකාවේ වැඩ සම්බන්ධයෙන් පවතින සෘණාත්මක ආකල්පය රටේ සංවර්ධන ක්රියාවලියට අහිතකරව බලපායි තිබෙන බව සඳහන් කළ හැකි.
ඌන සංවර්ධිත රටවල පවතින ආගමික මත වාද ,ආගමික සම්ප්රදායන් එම රටවල සංවර්ධනයට අහිතකරව බලපෑ තිබෙන අවස්ථාවන් දැක ගත හැකිය .මෙහිදී max weber ආගම පිළිබඳව ඉදිරිපත් කළ අදහස් වැදගත් වේ .ඔහු සියලු ආගම් මෙලොවට බර තවුස් වාදී ආගම් හා පරලොවට බර ආගම් වශයෙන් කොටස් දෙකකට බෙදා යුරෝපා රටවල සංවර්ධනයට ප්රොතෙස්තන්ත්ර ආගම පදනම සැපයූ බවත්,ආසියාවේ ඌන සංවර්ධනය ට හේතුව හින්දු ආගම,බුද්ධාගම වැනි පරලොවට බර ආගම් බවත් සඳහන් කර තිබේ .පරලොවට බර ආගම් මගින් පුද්ගලයා උනන්දු කරවන්නේ මෙලොව දියුණුවට වඩා පරලොව අභිවෘද්ධිය සඳහා ය .ආගම තුළ පින ,පව,කර්මය ,පුනරුප්පත්තිය වැනි කාරණාවන් මගින් පුද්ගලයාගේ හැකියාව ,තෘප්තිය ,නිර්මාණශීලීත්වය යටපත් කරයි .එය සංවර්ධනයට බාධාවකි .මෙය පිළිබඳව අදහස් දක්වන ආතර් ලුවිස් ආගමික මතවාදයන් ආර්ථික සංවර්ධනයට හිතකර නොවන අවස්ථාවන් උද්ගත කරවන බව සඳහන් කරයි .බෞද්ධයන් මෙන්ම හින්දු කර්මය ,පුනරුත්පත්තිය විශ්වාස කරන අතර ජීවිතයේ සියලුම දෑ සිදු වන්නේ කර්මයට අනුව බවයි .එබැවින් පුද්ගලයාට උරුම වූ ජීවිතය විඳිය යුතු බව විශ්වාස කරයි .මෙවැනි ආකල්ප සංවර්ධනයට බාධාවකි .එසේම විවිධ ආගමික පූජාවන් වෙනුවටත් මෙලෙස විශාල පිරිවැයක් දරන අතර එයද සංවර්ධනයට බාධාවක් වී තිබේ . රටක සංස්කෘතියක දැකිය හැකි ප්රධාන අංගයක් ලෙස සැලකෙන්නේ ආගමයි. පුද්ගලයෙකුගේ ජීවිතයෙහි හැසිරීම ගොඩනැගීම කෙරෙහි ආගම සුවිශේෂී කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ආගම මගින් මිනිසුන් ගලවාගත නොහැකි ය. වරක් කාල් මාක්ස් විසින් ආගම අවිය ලෙස සඳහන් කරන ලද්දේ මේ නිසාවෙනි. එනම් මිනිසුන් ආගමට ඇබ්බැහි විය හැකි නිසාවෙනි. මේ අනුව ආගමික නායකයන්ට ආගම හොඳ අතට මෙන්ම නරක අතට ද යොදා ගත හැකිය. යුරෝපයේ ධනවාදය කඩිනම් කිරීමට සහ ව්යාප්ත කිරීමට ප්රොතෙස්තන්ත්ර දහම මූලික වූ ආකාරය මැක්ස් වෙබර් විසින් රචිත ප්රොතෙස්තන්ත්ර ආගම සහ ධනවාදයේ නැගීම යන කෘතියෙන් පෙන්වා දෙයි.මුදල් හම්බ කිරීමෙන් ඈත්ව සිටි සාම්පදායික කතෝලික මිනිසා නිෂ්පාදන ක්රියාවලියට උත්සුකවන්නේ දෙවියන් වෙත ළඟා වීමට තිබෙන කෙටිම මාර්ගය එය බව පෙන්වමිනි. ඒ අනුව මෙම සංකල්පය මඟින් යුරෝපය වර්තමානය වන විට සංවර්ධනයේ හිණිපෙත්තටම ළඟා වී ඇත. එමෙන්ම මැක්ස් වෙබර් සංවර්ධනය ආගම සමග සම්බන්ධ කරමින් කතා කළ සමාජ සමාජ විද්යාඥයෙකි. ඔහුට අනුව ඇතැම් රටවල සංවර්ධනයන් ඇති නොවෙන්නට මූලික වී ඇත්තේ ආගමයි. විශේෂයෙන් දකුණු ආසියාව අයිති රටවල් වල සංස්කෘතියට හා තම ආගමට දැඩි ලැබැදියාවක්පෙන්නුම් කරයි. ඒ අනුව ඔවුන්ගේ ජීවිතයේ විවිධ වූ කාර්යයන් පිලිවෙලට කරගනු ලබන්නේද ආගමට අනුව ය. මේ අනුව ශ්රී ලංකාවේ ලංකාවේ ද බොහෝ විට බොහෝ විට රාජ්ය තන්ත්රය සඳහා බලපෑම් කරනු ලබන්නේ විවිධ ආගම් හා ආගමික නායකයන් ය. ඒ අනුව ආගම සෘජු ලෙස විවිධ සංවර්ධන ව්යාපෘතින්ට බලපෑම් එල්ල කරයි. නිදසුන් ලෙස නුවර කොළඹ අධිවේගී මාර්ගයේදී ශ්රී ලංකාවේ වඳවෙමින් යන ශාකයන් එම මාර්ගයේ ඉදිකිරීමේදී කැපීමට ලක් වන හෙයින් විවිධ ආගමික නායකයන් එයට විරුද්ධව නැගී සිටින විට එම ගස කපා අධිවේගී මාර්ගයේ ඉදිකිරීම් සිදු කිරීම නැවැත්වීමට ආගමික නායකයන් ප්රම්ඛ කොට ගත් පිරිස එයට බලපෑම් කරන ලදී. එමෙන්ම රටේ සංවර්ධන ව්යාපෘතියකට විරුද්ධව ඉදිරියෙන්ම සිටිනුයේ ආගම ප්රම්ඛ කොටගත් ආගමික නායකයන් හා ජනතාවයි.
එමෙන්ම ජෝතිෂ්ය පිළිබඳ මිනිසුන් තුළ දැඩි විශ්වාසයක් තුන්වන ලෝකයේ රටවල ගොඩ නැගී ඇත .ග්රහයන් පුද්ගලයාට බලපෑම් කරන බවත් එම බලපෑම යහපත් හා අයහපත් වශයෙන් කොටස් වන බවත් සියලු කටයුතු නැකත් වලට අනුව සිදු කිරීම හා ග්රහ අපල වලින් මිදීමට විවිධ වත් පිළිවෙත් වල නිරත වීමත් සිදු කරයි .මෙවැනි මත වාද නිසා පුද්ගලයා තම හැකියාවන් ,කුසලතාවයන් ,නිර්මාණශීලීත්වය පසෙකලා අදුශ්යමාන බලවේග ඔස්සේ ඔස්සේත් ප්රගතිය අපේක්ෂා කරයි .එහෙත් ඒ මිත්යාවකි .මෙවැනි විශ්වාසයන් සංවර්ධනයට බාධා පමුණුවා ඇත .ශ්රී ලංකාව වැනි රටක් ගත් කල මෙරට සාමාන්ය ජනයා පමණක් නොව බොහෝවිට පාලකයින් ද මෙවැනි මිථ්යා විශ්වාස පසුපස හඹා යෑම රටෙහි සංවර්ධනය කෙරෙහි වඩ වඩාත් බලපෑම් එල්ල කරයි.
වර්තමානයේ සිවිල් සමාජයට ද දේශපාලනය පැමිණ ඇත. එයට හේතුව නම් දේශපාලන පක්ෂ විසින් තම අභිමතාර්ථයන් ඉටු කර ගැනීම සඳහා සිවිල් සමාජයේ ජනතාව භේද කොට වෙන්කර තිබීම වෙයි. එමගින් ජනතාව තමන්ගේ සමාජයේ ජීවත්වන ජනතාව සමග භේද භින්නව කොටස් දෙකකට බෙදී ඇත. මේ හේතුව මත ජනතාව විසින් සංවර්ධන ක්රියාදාමයන් හිදී විවිධ මතයන් දරනු ලබයි. නිදසුන් ලෙස එක් කාලසීමාවක දී බලයට පත්වන රජයන් විසින් ක්රියාත්මක කරන ලද සංවර්ධන ව්යාපෘතීන් ට එරෙහිව අනෙක් දේශපාලන පක්ෂය විරුද්ධ වන අතර ඒ හා යමින් ඔවුන්ගේ දේශපාලන පක්ෂයේ සාමාන්ය සිවිල් ජනතාවට ද සංවර්ධන ව්යාපෘතීන්ට විරුද්ධත්වයන් පළ කරයි. මේ තත්ත්වෙ ශ්රී ලංකාව වැනි රටක බහුල වශයෙන් දැකගත හැකිය. එමෙන්ම තවත් දෙයක් නම් විවිධ සංවර්ධන ව්යාපෘතීන් මගින් අල්ලස් ගැනීම් වැනි අක්රමිකතා සිදු වීමයි. එමෙන්ම සංවර්ධන ව්යාපෘතීන් ඉදිරියට පවත්වාගෙන යාමට නුසුදුසු පුද්ගලයන් ට පැවරීමයි. මේ හරහා ද ජනතාව අතර මතභේද නිර්මාණය වෙයි. එමෙන්ම සංවර්ධන ව්යාපෘතියට අයිති කුමන පක්ෂයක ද, සංවර්ධන ව්යාපෘතිය ආරම්භයේ දී රැකියා අවස්ථාවන් ලබා දෙන්නේ එම පක්ෂ සාමාජිකයන්ට පමණි. මේ අනුව බොහෝවිට වර්තමානය වන විට මෙම සංවර්ධන ව්යාපෘතීන් හරහා සිදු වන්නේ අකටයුතුකම්ය. මෙම අකටයුතුකම් සිවිල් සමාජය දක්වා ව්යාප්ත වෙයි. එහෙයින් ජනතාව මෙම මුදල් ගසා ගැනීම් ආදී විවිධ අක්රමිකතා හේතුවෙන් සංවර්ධන ව්යාපෘතීන් ට විරුද්ධ වෙයි.
මෙවැනි සමාජ සංස්කෘතික ගැටළු සංවර්ධනයට බාධා ඇති කර තිබෙන බව සඳහන් කළ යුතුය
සාරාංශය
සංවර්ධනය පිළිබඳ කතිකාවත වඩාත් පුළුල්ව සාකච්ඡාවට බඳුන් වන්නේ විසිවන සියවසේ ස්වාධීනව තමන්ට ආවේණික මගක් ඔස්සේ ඉදිරියට ගමන් කරන්නේ කෙසේද නැතහොත් තම සංවර්ධන අභිමතාර්ථ සපුරා ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ සිතා බැලීමේදී සංවර්ධනය යන සංකල්පය 1950 දශකය තුළ පුළුල්ව සාකච්ඡාවට බඳුන් වෙයි .ඊට සමගාමීව දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව ලෝකයේ බලවත් රාජ්ය නායකයන් සංවර්ධන විශේෂඥයින් ප්රතිපත්ති සම්පාදකයන් අර්ථශාස්ත්ර යින් ඇමරිකාවේ බර්ටන් වුඩ්ස් නගරයට රැස්ව දෙවන ලෝක යුද්දෙන් බිඳ වැටුණු රවැටුණු රටවල් නැවත නගා සිටුවන්නේ කෙසේද යන්න නැතහොත් එම රටවල් සංවර්ධනය කරන්නේ කෙසේ දැයි විමර්ශනය කරන්නට විය .එහිදී පැමිණි පොදු එකඟතාවය වන්නේ එම රටවල් වල පවතින මූල්ය හිඟය සංවර්ධනයට බාධාවක් බවයි .එම නිසා ඔවුන්ට මූල්යාධාර ලබාදීමට අවශ්ය බවත් ඒ සඳහා ලෝක බැංකුව සහ ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදල යන ආයතන ව්යුහයන් පිහිටුවා ඒ ඔස්සේ එම රටවල සංවර්ධනයට දායක විය යුතු බවයි .මෙවැනි පසුබිමක විසිවන සියවසේ මැද භාගය වනවිට ආරම්භ වූ සංවර්ධනය යනු විවිධ ආයතන ව්යුහයන් තුළින් ලබා දෙන ණය ආධාර ලබා ගනිමින් යම් රටක් දියුණුවීමට දියුණු වීමට දරන උත්සාහය යැයි යන පිළිගැනීම අදටත් ඒ ආකාරයෙන්ම වලංගු වෙයි .එමගින් යම් රටකට ස්වාධීනව නැගී ස්වාදීනව ධීනව නැගී සිටීමට ඇති පැතිකඩ දුර්වල වූ විට ලෝකයේ බලවත් රාජ්යයන් හා විවිධ ආධාර ආයතන මගින් මූල්ය ආධාර ලබා ගනිමින් වෙනස් වීමට දරණ උත්සාහයක් ලෙස සංවර්ධනය පෙන්වා පෙන්වාදිය හැකිය .මෙසේ සංවර්ධන සංකල්පය පිළිබඳ සමාජ විද්යාත්මක විමර්ශනයක් සිදුකරන විට එහි දැකිය හැකි මූලික ලක්ෂණය වන්නේ සංවර්ධනයේදී ආර්ථික විචල්ය ප්රමුඛ කොට බලපාන බවයි .ඒ අනුව ආර්ථික සාධකය සංවර්ධනය මූල සාධකයක් ලෙස පිළිගෙන තිබේ .එම නිසා සංවර්ධනය පිළිබඳ කතිකාවතෙහි මුල් යුගයේ රටක සංවර්ධනය මැන බලනු ලැබුවේ ඒක පුද්ගල ආදායම ,දළ දේශීය නිෂ්පාදන ආදායම් වියදම් ඉතිරිකිරීම් වැනි ආර්ථික විචල්යන් ට මූලිකත්වය දීමෙනි .නමුත් සංවර්ධන ආර්ථික විද්යාත්මකව පමණක් විශ්ලේෂණය කර විග්රහ කිරීම දුර්වලකමක් ය කමක් යැයි ගොඩනැඟූ තර්කය මත විශේෂයෙන් යම් රටක් සංවර්ධනය වීමේ දී අදාළ රටේ සමාජ සංස්කෘතිය සැලකිල්ලට ගත යුතු ය යන පිළිගැනීම නිසා සමාජ විද්යාත්මක සංවර්ධනය ආර්ථික විචල්යයන් ගෙන් ඔබ්බට ගිය බහුමානික සංකල්පයකි සංකල්පයක් ලෙස නිර්වචනය විය .සංවර්ධනය බහුමානික සංකල්පයක් ලෙස හැඳින්වීමේ දී එමගින් සංවර්ධනය යනු ආර්ථික ,සමාජයීය ,සංස්කෘතික ,දේශපාලනික ,ආගමික හා ආධ්යාත්මික යනාදී සෑම අංශයකම සිදුවන ගුණාත්මක පරිවර්තනයක් ලෙස අදහස් කරනු ලබයි .ඒ අනුව ආදායම් සහ ධනය සමාන ලෙස බෙදී යාම සමාජ සාධාරණත්වය ,සමාජ සුරක්ෂිතභාවය, දේශපාලනික නිදහස ,සමාන ඉඩප්රස්ථා ,සනීපාරක්ෂක පහසුකම් ,අධ්යාපන සෞඛ්ය වැනි සේවාවන්ගේ දියුණුව අප ජීවත් වන පරිසරය ආරක්ෂා වීම ආදී සෑම අංගයක්ම යම් යම් රටක් සංවර්ධනය වීමේ දී ක්රියාවට නැගිය යුතු බව පිළිගනු ලැබීය .එමෙන්ම සංවර්ධනය සහ සංස්කෘතිය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන විට මේ අතර පවතින්නේ පවතින අන්යෝන්ය සම්බන්ධතාවයකි .යම් රටක සමාජයක සංවර්ධන ඉලක්ක වෙත ළඟාවීමේ දී එය අදාල රටේ සමාජයේ ,සමාජ සංස්කෘතිය හා බද්ධ ව ක්රියාවට නැගිය යුතුය .සංවර්ධන සංකල්පය සමාජ විද්යාත්මක දෘෂ්ටියෙන් විමර්ශනය කරන විට එය කවර හෝ සමාජයක් තුළ සමාජ ,,ආර්ථික දේශපාලන ආගමික හා ආධ්යාත්මික යන සෑම අංශයක් තුළින් ම ඉහළ අතට සිදුවන ප්රගතිය පිළිබඳ වෙනස් වීම ලෙස හඳුන්වනු ලබයි .මෙය අනාදිමත් කාලයක සිට දක්නට ලැබුණු ක්රියාවලියකි .එහෙත් බොහෝ සංවර්ධන ව්යාපෘතීන්ට රටවල සංස්කෘතිය හා සමාජය බලපෑම් එල්ල කරන අවස්ථා වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙයි .
ආශ්රිත ග්රන්ථ නාමාවලිය
කරුණාතිලක.කේ,ප්රායෝගික සමාජ විද්යාව
සමන් හදාරගම,සංවර්ධන සමාජ විද්යාව
