බටහිර සංගීතය - ලුහුඬු සටහන් - 3

11. Scale transpose (ග්‍රාමයන් පරිවර්තනය කිරීම)

යම්කිසි scale එකක වාදනය වන ස්වර ඛණ්ඩයක ස්වර මාලාව, එම scale එකට පහලින් හෝ ඉහලින් පිහිටි “එම වර්ගයේම” වෙනත්  scale එකකට පරිවර්තනය කිරීම මෙහි අදහසයි.

උදාහරණයක් විධියට F major scale එකේ වාදනය වන ස්වර ඛණ්ඩයක් ඊට පහලින් පිහිටි D major scale එකට හෝ ඊට  ඉහලින් පිහිටි Ab major scale එකට පරිවර්තනය කිරීම ගත  හැක.

මෙහිදී  දැනගත යුතු දෙයක් ඇත. major scale එකක පිහිටි ස්වර ඛණ්ඩයක් transpose කල හැක්කේ වෙනත් major scale එකකට පමණක් වන අතර,  minor scale එකක පිහිටි ස්වර ඛණ්ඩයක් transpose කල හැක්කේ වෙනත් minor scale එකකට පමණකි.

 ගායනයේදී ගායකයාගේ හඬ පරාසය අනුව ඔහුට හෝ ඇයට පහසු scale එකක් තෝරා ගන්නවා සේම, කලින් සකසාගත් ගීතයක් ඔහුට හෝ ඇයට පහසු  ස්වර පරාසයකින් යුතු scale එකකට transpose කරගත හැක. සංගීත රචනයක අඩංගු chords ද මේ ආකාරයටම transpose කරගත හැක.

දක්ෂතාවය ඇති සංගීත ශිල්පීන්, ස්වර ප්‍රස්තාරයක් බලා, එහි ඇති ස්වර සහ chords, වෙනත් scale එකකට transpose කර, නැවත ස්වර ප්‍රස්තාරය සකසයි.

12. සංගීත ආකෘති (forms)

සංගීත ඛණ්ඩ මැනවින් සකස් කර සංගීත නිර්මාණ ලිවීමෙන් සාර්ථක මෙන්ම විවිධත්වයෙන් යුතු උසස් නිර්මාණ බිහි වේ. තවද එය රස වින්දනයටද පහසු වේ.

මෙය සපුරා ගැනීම සඳහා විවිධ සංගීත ආකෘති බිහි කිරීමට, බටහිර සංගීතය පෝෂණය කල   මහා සංගීතඥයෝ උත්සුක වූහ. පහත  සංගීත ආකෘතින්  ඉන් ප්‍රමුඛත්වය උසුලයි.

1. Binary form (ද්විමය ආකෘතිය)
2. Ternary form (ත්‍රයාත්මක ආකෘතිය)
3. Rondo form (රොන්ඩෝ ආකෘතිය)
4. Sonata form (සොනාටා ආකෘතිය)

මෙම සංගීත ආකෘති යොදා ගැනීමෙන් සිය සංගීත කෘති වලට තුලිත භාවයක් සහ සංයමයක් ලබා  දීමට සංගීතඥයන්ට හැකි වීය.

 13. Sonata (සොනාටා)

අපරදිග වාදය සංගීතයේ එන වැදගත්ම සංගීත නිර්මාණ ක්‍රමයකි.

එය බොහෝ විට චලන(movements )නොහොත් ප්‍රධාන කොටස් 3කින් හෝ 4කින් සමන්විත වේ.

පළමු චලනය බොහෝ විට වේගවත් ලයෙන් (tempo) වයනු ලැබේ.

දෙවන චලනය අඩු ලයකින් වයනු ලැබේ. එය ගීතවත් විලාසයක් දරන අතර Sonata form හෝ Ternary form මත හෝ පදනම් වේ.

සොනාටාවේ තෙවන චලනය ප්‍රීතිමත් මෙන්ම ප්‍රාණවත් ස්වභාවයක් උසුලයි.

සොනාටාව සෑම විටම අවසන් වන්නේ Finale (සමාප්තිය) යනුවෙන් හැඳින්වෙන චලනයෙනි.

ඒකල වාදනයන් මෙන්ම සංගීත භාණ්ඩ කිහිපයක් මත වැයීම සඳහා ද, සංගීත වෘන්දයන් සඳහාද  සොනාටා රචනා කොට ඇත.

පියානෝව සඳහා රචනා කල සොනාටාවක් “piano sonata” ලෙසද, වයලීනයක් සඳහා රචනා කල සොනාටාවක් “violin sonata” ලෙසද හඳුන්වයි.

සංගීත භාණ්ඩ 3ක් සඳහා රචිත සොනාටවක් “Trio” (ත්‍රිත්වය/තුන්කට්ටුව) ලෙසින්ද,

සංගීත භාණ්ඩ 4ක් සඳහා රචිත සොනාටවක් “Quattet” (චතුස්තකය) ලෙසින්ද,

සම්මත සංගීත භාණ්ඩ වයන වාදකයන් බොහෝ දෙනෙකුගෙන් සැදුම්ලත් වාද්‍ය වෘන්දයක් සඳහා

රචිත “සොනාටාවක්” Symphony (සිම්ෆනි) ලෙසින්ද,

වාද්‍ය වෘන්දයකට සහ තනි සංගීත භාණ්ඩයක් වයන හුදකලා වාදකයෙකුට (Soloist) එක්ව වැයීම සඳහා රචනා කරන සොනාටා වර්ගය Concerto (කොන්ෂර්ටෝ) යනුවෙන්ද හැඳින්වේ.

 14. Symphony (සිම්ෆනි)

මෙය අපරදිග වාද්‍ය සංගීතයේ එන ඉතාම වැදගත් සංගීත නිර්මාණ ක්‍රමයකි.  

සිම්ෆනියක් සාමාන්‍යයෙන් චලන 4 කින් සමන්විතය. (4ට අඩු හා වැඩි සිම්ෆනි කෘති කිහිපයක් ද  දක්නට ලැබේ)

Stringed instruments (තත් වාද්‍ය භාණ්ඩ), Woodwind instruments (දැව ශුශිර භාණ්ඩ), Brass instruments (පිත්තල ශුශිර භාණ්ඩ) සහ Percussion  instruments (සමාඝාත භාණ්ඩ/අපරදිග බෙර වර්ග) යන  අංග අනිවාර්යයෙන් ඇතුලත් වේ.

මෙම සංගීත භාණ්ඩ වාදනයේ ඉහල නිපුණතාවක් දක්වන වාදකයන් සමුහයකින් සිම්ෆනි වාද්‍ය වෘන්දය සමන්විත වේ. විශාල වාදකයන් ප්‍රමාණයක් මෙහිදී දක්නට ලැබේ. ඔවුන් සියලු දෙනාම මෙහෙයවන්නෙකු (Conductor) විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ.

 15. String Quartet (තත් චතුස්තකය)

මෙහි වාද්‍ය භාණ්ඩ ලෙස වයලීන යුගලයක් (මේවා පළමු වයලීනය සහ දෙවන වයලීනය ලෙස හැඳින්වේ), වියෝලාවක් (Viola ) සහ චෙලෝවක් (Cello) යන තත් යෙදූ සංගීත භාණ්ඩ යොදාගනු ලැබේ.

මෙය ප්‍රධාන චලනයන් 4කින් සමන්විත වේ. වාද්‍ය භාණ්ඩ 4ම සම තැන් දරා වාදනය වේ. එසේ වුවද වාදන කටයුතු සාර්ථක වන්නේ වාදකයන් අතර මනා අන්‍යෝන්‍ය අවබෝධයක් තිබෙන විට පමණි.