සමාජ විද්‍යාව (ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණය)
ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණය ඇසුරින් නාගරික හා ග්රාමීය වෙනස, සමාජ-ආර්ථික වෙනස, නාගරික සංවර්ධනයේ සාධක
හැඳින්වීම
සමාජ විද්‍යාත්මකව නාගරීකරණ ක්‍රියාවලිය කාර්මීකරණය ,නවීකරණය සහ තාර්කික යන ක්‍රියාවලිය සමඟ සමීපව බැඳී එන්නකි .නාගරීකරණය හේතුකොටගෙන හේතුකොටගෙන සමාජය තුළ විවිධ අවස්ථාවන් පුද්ගලයාට හිමි වේ .එනම් රැකියා,උසස් අධ්‍යාපන ,නිවාස ,වඩා පහසු ගමනාගමනය සහ රාජ්‍ය පරිපාලනමය කටයුතු පහසු කරගැනීම ද කරගැනීම ද මේ තුළින් සිදුවේ.ඉතා සීඝ්‍රයග්‍රයෙන් ගම්බද සංස්කෘතිය විසින් නාගරික සංස්කෘතිය ආදරේට කරගනු ලබන නාගරීකරණ ක්‍රියාවලිය නූතන ප්‍රපංචයක් නොවන අතර එය මානව ජීවිතයේ මූලාරම්භයේ සිටම විකාශනය වෙමින් පවතින්නක් බව පෙන්වා දිය හැකිය .එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහණ කාර්යාංශයට අනුව නගර හෝ නාගරික ප්‍රදේශයන්හි සීමා නින්දක් හඳුනාගැනීම පිළිබඳ ඒකමතික භාවයක් නැත.ඇතැම් පර්යේෂකයන් ජනගහන ඝනත්වය හා ජනගහන ප්රමාණය ප්‍රමාණයන් යන නිර්ණායක පදනම් කොටගෙන නගර නිර්වචනය කර ඇති අතර ඇතැම් රටවල් එවැනි නිර්වචන අනුමත කර නැත .කෙසේ වුවද බොහෝ රටවල නගර ලෙස හඳුන්වනු ලබන ජනාවාස තුළින් පරිපාලනමය කටයුතු ඉටු කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ .කලාතුරකින් භෞතික ලක්ෂණ පමණක් පදනම් කර ගන්නා අතරම සමහර රටවල් නගරවල විශාලත්වය ,ඝනත්වය ,පරිපාලන මට්ටම් හා යටිතල පහසුකම් හා වෙනත් පහසුකම් ආදිය සැලකිල්ලට ගෙන නගර හඳුන්වා දෙනු ලබයි (Gordon and David,2014) ,යම් ප්රදේශයක් නාගරික යැයි සම්මතයක් ලෙස පිළිගැනෙන්නේ එහි අධික ජන සංඛ්‍යාවක් අධික ජන ඝනත්වයක් හෝ ශ්‍රම බලකාය වැඩි පිරිසක් කෘෂිකාර්මික නොවන රැකියාවල නියුක්ත වීමත් යන මූලික සාධක සැලකිල්ලට ගැනීමේදී (ද සිල්වා ,2004) , කාර්මීකරණය සමග විශාල වශයෙන් කර්මාන්තශාලා ව්‍යාප්ත වූ අතර එම කර්මාන්ත ශාලාවල සේවය සඳහා ග්රාමීය ප්‍රදේශවල ජනතාව ක්‍රමයෙන් කර්මාන්ත ස්ථාන ගත වූ ප්රදේශ කරා සංක්‍රමණය විය .නගරය පිළිබඳව ප්‍රථම ප්‍රජා විද්‍යාත්මක නිර්වචන ඉදිරිපත් කර ඇති සමාජ විද්‍යාඥයකු වූ ලුවිස් වර්ත් ඔහුගේ ලිපියක නගරය ලක්ෂණ හතරක් මත පදනම් කොටගෙන අර්ථකථනය කර ඇත .එනම් නිත්‍ය බව .,විශාල ජනගහන ප්රමාණය,අධික ජන ඝනත්වය ,සමාජ විෂමජාතීය .මොහු ගේ අදහසට අනුව නාගරීකරණය හා සම්බන්ධ වැදගත් කරුණු දෙකක් හඳුනාගත හැකිය .එනම් තනි පුද්ගල ජීවිත හුදෙකලා භාවයට පත්වීම ඉන් පළමුවැන්නයි .දෙවැන්න වන්නේ සමාජ අසංවිධිත භාවයයි .උක්ත සියලු නිර්වචන සැලකිල්ලට ගැනීමේ දී දක්නට ලැබෙනුයේ නගරයක ජන සංඛ්‍යාව මෙන් ම ජන ඝනත්වය ද ඉහළ අගයක් ගන්නා බවයි .කෘෂිකාර්මික නොවන අංශයක් වටා මිනිසුන් ඒකරාශී වීම ,නාගරික භූමිය තුළ වගා කටයුතු සිදු නොවීම මෙන්ම නගරයක විවිධ ජාතීන් ඇතිවීම මෙන්ම නගරයක විවිධත්ව ජාතීන් අනුව කාර්යයන් අනුව සමාජ ආර්ථික මට්ටම හඳුනාගත හඳුනා ගත හැකි වීම යනාදී මූලික ලක්ෂණයි .ග්රාමීය සමාජය තුළ බොහෝ වශයෙන් දැකගත හැකි වන්නේ එකම කුලයකට මෙන්ම එකම ඥාති පදනමකට අයත් පිරිසකි .නමුත් නගරය තුල නිරන්තරයෙන් දැක ගත හැකි වන්නේ විවිධ පන්ති නියෝජනය කරනු ලබන විෂම ජාතිය කින් නිර්මාණය වූ පුද්ගල කණ්ඩායමකි .එහි අනිවාර්ය ලක්ෂණය වන්නේ ග්රාමීය ප්රදේශ ප්රදේශ වලට සාපේක්ෂව ඉතා ඉහල ජන ඝනත්වයක් දැකගත හැකි වීමයි .මේ අනුව නගරය තුළ දැකිය හැකි සමාජ හා ආර්ථික වටපිටාව ද බොහෝ සෙයින් ග්රාමීය සමාජයට වඩා වෙනස් වේ .එමෙන්ම තවදුරටත් නාගරික සංවර්ධනයන් හරහා ග්රාමීය ප්රදේශ වල තිබෙන තිබෙන ජනතාව නගරය කරා සංක්‍රමණය වේ.
නාගරික හා ග්රාමීය වෙනස
ග්රාමීය සමාජය හා නාගරික සමාජය යන මාතෘකාව දුටු පමණින්ම බොහෝ දෙනාගේ මතකයට නැගෙන්නේ ගමේ සුන්දරත්වය , ග්රාමීය ජන සමාජ රටාව , ගම හා බැඳුනු සුන්දර මතකයන් සහ නගරයේ රළු බව , නාගරික ජන සමාජයේ කලබලකාරී ස්වභාවය වැනි දේවල් විය හැක. එසේත් නැතහොත් තවත් කෙනෙකුගේ කියවීම අනුව ගම යනු පහසුකම් අඩු ඉතාමත් දුෂ්කර ප්‍රදේශයන් ලෙසත් සියලුම පහසුකම් වලින් සමන්විත අඩුපාඩුකම් අවම ප්රදේශ නාගරික ප්රදේශ ලෙසත් අර්ථකථනය කල හැකිය. ඒවා මෙම සමාජ රටාව විසින් අපේ මනසේ ගම සහ නගරය සම්බන්දව ඇඳ ඇති චිත්‍රයන්ය. එනම් අපට වර්ථමානයේ දැක ගත හැකි වන ස්වභාවයමය. ගම සහ නගරය පිලිබදව ඔබේ කියවීම මීට වඩා වෙනස් ආකාරයේ එකක් වීමටද පුළුවන. මන්ද එක් එක් පුද්ගලයන්ගේ අත්දැකීම් සහ චිත්ත ස්වභාවයන් මත එය රඳා පවතින බැවිනි. මෙම පොදු සමාජ කතිකාවතෙන් එහාට ගම සහ නගරය පිළිබඳව කතිකාවතක් ඇතිකර ගැනීම වැදගත් යයි සිතමි.
ඉතිහාස ජන සමාජය බොහෝ දුරට සමව පැතිරුණු ස්වයංපෝෂිත ආර්ථික රටාවකින් යුක්ත වූවකි. භුමිය පුරා විහිදුනු පුළුල් ජන සමාජයක් එකල නොපැවතියද ගම සහ නගර සංකල්පයක් එහි නොවීය. හුදෙක් ජීවන අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමේ අරමුණින් ගොඩනැගුනු මානව සම්බන්දතා සමුහයක් එහි පදනම විය. හස්ත කර්මාන්තයන් ඔස්සේ ජීවිතය සරි කරගත් ඔවුන් සියල්ලෝම වැඩ කළහ. සියල්ලෝම ජීවත්වීම වෙනුවෙන් මහන්සි වුහ. මේ නිසාවෙන් එම සමාජ රටාව බොහෝ දුරට සමානාත්මතාවයෙන් යුක්ත වුවක් යයි කිවහැක.
ලෝකය පුරා ජන සමාජයේ පුළුල් පරිවර්තනයක් සිදුවීම ආරම්භ වන්නේ ප්‍රංශය , ජ’ර්මනිය වැනි යුරෝපිය රටවල් මූලික කරගනිමින් ආරම්භ වූ කාර්මික විප්ලවයත් සමගය. ධනවාදී ආර්ථික රටාවේ ආරම්භයද මේ සමගම සිදු වූවකි. මිනිස් අවශ්‍යතා පුළුල් වීමත් සමග අලුත් යන්ත්‍ර සුත්‍ර සොයාගැනීම නිසා එතෙක් කාලයක් කරගෙන ආ හස්ත කර්මාන්තයෙන් තවදුරටත් අවශ්‍යතාවයක් නොවීය. කර්මාන්තශාලා ඉතා සීඝ්‍රයෙන් භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සිදුවීම නිසා රටවල් රටවල් අතර වෙළඳ සම්බන්දතා ගොඩනගා ගනිමින් පුළුල් වෙළදපොලක් සකසා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවය ඇති වන්නේද මේ සමගමය. මෙතෙක් කාලයක් කරගෙන ආ හස්ත කර්මාන්තයන් බිඳ වැටීමත් සමග එතෙක් එමගින් යැපුණු බොහොමයක් දෙනෙක්ට කර්මාන්තශාලා කම්කරුවන් ලෙස වේතනයකට යටත්ව වැඩ කිරීමට සිදුවීම නිසා බොහෝ දෙනා මුල් ස්ථාන අතහැර කර්මාන්තශාලා අවට පදිංචි වූහ. එනම් ජන ඝනත්වය වැඩි සහ අඩු ප්රදේශ ඇතිවිය. ක්‍රම ක්‍රමයෙන් එම ප්‍රදේශවල යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය සිදු වූ අතර ජන ඝනත්වයෙන් අඩු ප්රදේශ කෙරෙහි වූ සැලකිල්ල අඩු විය. තවද ධනවත් හා දුප්පත් කොටස් දෙකක් නිර්මාණය වූ අතර ධනවත් බහුතරය කර්මාන්තශාලා හිමිකරුවන් සහ වෙළෙන්දන් වුහ. යුරෝපීය රටවල් සියල්ලම පාහේ මෙම සමාජ පරිවර්තනයට හසු වූ අතර ටිකෙන් ටික ලෝකය පුරාම ව්‍යාප්ත වූ මෙම තත්වයන් වර්තමාන ගම සහ නගර සංකල්පයේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැකිය.
ධනවාදය විසින් නිර්මාණය කර ඇති මුදල් මත පදනම් වූ සමාජ රටාව තුල සියල්ලන්ම දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව තරඟයකට අවතීර්ණ වී සිටිති. ගම හා නගරය අතර වර්ථමානයේ පවතින දුරස් බව සහ සම්පත් බෙදී යාමේ විෂමතාවය හේතුවෙන් ගමට සංසරණය වන මුදල් ප්රමාණය නගරයට සාපේක්ෂව ඉතා අඩු අගයකි. මේ හේතුවෙන් මුදල් පසුපස හඹා යන බොහෝ දෙනා නගරය වෙත සංසරණය වෙති. මන්ද ග්රාමීය ප්‍රදේශයන්හිදී මුදල් ඉපයීම සඳහා දැඩි වෙහෙසක් දැරීමට සිදුවන බැවිනි. එමෙන්ම නාගරික ජීවිතයේ සුඛෝපබෝගීත්වය විඳීමට බොහෝ දෙනා දැඩි ඇල්මක් දක්වති. මේ හේතුවෙන් අධ්‍යාපන ක්‍රමය තුලින් බිහි වන බොහොමයක් උගත් පිරිස ගමෙහි නොරැදෙති. මෙයද එම ප්රදේශ වල පවතින සමහර කටුක තත්වයන් කාලයත් සමග නොවෙනස්ව එලෙසම පැවතීමට හේතු වී ඇත. මෙම ක්‍රමය තුල ජීවන අරගලය ගමෙහි මෙන්ම නගරයෙහි වෙසෙන සියල්ලන්ටම පොදු කාරණාවක් වන නමුත් ග්රාමීය ජනතාවට එම ජීවන අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීම වෙනුවෙන් දරන්නට සිදුව ඇති වෙහෙස, බහුතරයක් නාගරික ජනතාව සමග සසඳන විට අහසට පොළව මෙන්ය. සමස්ත නාගරික ප්‍රජාවම මෙම කුලකයට අයත් නොවන බවද කිව යුතුය. එය වෙනම සාකච්චා කල යුතු මාතෘකාවකි. කෙසේ වෙතත් ඇතැම් ග්රාමීය ප්‍රදේශවල තවමත් ශේෂව පවතින සුන්දරත්වය හැරුනුකොට ඔවුන්ගෙන් බොහොමයකගේ ජීවිත වල ඇතුලාන්තයනම් එතරම් සුන්දර නොවේ.
මේ අනුව ග්රාමීය පරිසරය
මේ අනුව ශ්රී ලංකාව වැනි රටක ග්රාමීය පරිසරය ඉතාමත් ස්න්දර ආකාරයෙන් දැකගත හැකිය.තවදුරටත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන ශ්රී ලංකාව තුළ වැඩි වශයෙන් නාගරික සමාජයක් මෙන්ම ග්රාමීය සමාජයක්ද දැකගත හැකිය.
එම ග්රාමීය පරිසරය, ග්රාමීය ප්‍රදේශය හෝ ග්රාමීය භූ දර්ශනය යනු භූගෝලීය අවකාශයක් වන අතර එය කලාපයෙන් විශාලතම ස්වාභාවික සම්පත් ලබා ගත හැකිය. එහි සාමාන්‍යයෙන් අඩු ජනගහනයක් සිටින අතර එහි සිදු කෙරෙන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් පරිසරයේ ලක්ෂණ වලට අනුවර්තනය වේ.මෙම පරිසරය තුළ අමුද්‍රව්‍ය එකතු කිරීම හෝ නිස්සාරණය කිරීම හා පරිවර්තනය කිරීම වැනි ක්‍රියාකාරකම් අත්‍යවශ්‍ය වේ. එහි වැසියන්ගේ ජීවන රටාව භූමියේ හා ස්වාභාවික සම්පත් වැඩ කිරීමට නැඹුරු වී ඇති අතර එය ප්‍රධාන රැකියා ප්‍රභවය වේ.ග්රාමීය යන පදය ගම්බද හා කෘෂිකාර්මික හා පශු සම්පත් වැනි සෑම කටයුත්තකටම සම්බන්ධ වේ. නාගරික පරිසරය සමඟ ඇති ප්‍රධාන වෙනස මෙය වන අතර ජනගහනය සාමාන්‍යයෙන් වඩා ඉහළ අගයක් ගන්නා අතර ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් කර්මාන්ත හා භාණ්ඩ හා සේවා පරිභෝජනය කෙරෙහි නැඹුරු වේ.ග්රාමීය පරිසරයේ බොහෝ පොදු අංග තිබේ, ඒවා ඉතා වෙනස් රටවල පවා බෙදා ගැනේ. දේශගුණය හා වෘක්ෂලතාදිය අනුව ගම්බද ප්රදේශ වෙනස් වන නමුත් ඒවායේ ජනගහනය හා ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් සමාන වේ.මෙම භූ දර්ශනයට ග්රාමීය ස්වරූපයක් ලබා දෙන ගුණාංග බොහෝ දුරට එහි අඩංගු ශාක, සත්ව හා වෘක්ෂලතාදිය වේ. මෙම මූලද්‍රව්‍ය සාමාන්‍යයෙන් නාගරික ප්‍රදේශවලට වඩා ග්රාමීය ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබේ.ග්රාමීය භූ දර්ශනවල තවත් විශේෂත්වයක් වන්නේ රන්, සින්ක්, තෙල්, රිදී වැනි ඛනිජ සම්පත් බහුලව තිබීමයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම මූලද්‍රව්‍ය සොයා ගැනීම සාමාන්‍යයෙන් ඒවා සොයාගත් ප්රදේශයේ කාර්මික හා ජනගහන වර්ධනයට හේතු වේ.ග්රාමීය ජනගහනයක ලක්ෂණයක් වන එක් ප්‍රමිතියක් නම්, එය සාමාන්‍යයෙන් වැසියන් 2,000 කට ළඟා නොවීමයි. කෙසේ වෙතත්, එක් එක් රටෙහි නීති අනුව මෙම අගය වෙනස් විය හැකිය.කෘෂිකර්මාන්තය සහ පශු සම්පත් මෙම අවකාශයන්හි වඩාත් පොදු ක්‍රියාකාරකම් වේ. මෙයට හේතුව භූ දර්ශනය මූලික වශයෙන් ස්වාභාවිකය.සත්ව පාලනය, වගාව සහ අස්වනු නෙලීමේ ක්‍රියාවලිය සඳහා ඉහළම ශ්‍රම ප්‍රතිශතයක් සඳහා මෙම අවස්ථාව අවස්ථාව සලසයි.ග්රාමීය ප්‍රදේශවල වැසියන් එකිනෙකා සමඟ වඩා ශක්තිමත් සබඳතා පවත්වමින්, පරිසරය සමඟ හදුනාගෙන එයට අයත් යැයි හැඟීමක් වර්ධනය කර ගනී.මෙය සමාජ, සංස්කෘතික, දේශපාලන, ආගමික හා ආර්ථික වශයෙන් අදාළ වන එදිනෙදා විවිධ අංශවලින් පිළිබිඹු වේ.ග්රාමීය ප්‍රදේශවලට අයත් පවුල් බොහොමයක් සෘජු හෝ වක්‍රව රඳා පවතින්නේ ඔවුන් ජීවත්වන අවකාශයේ ඇතිස්වාභාවික සම්පත් මත ය.කාර්මික ක්‍රියාකාරකම් සාමාන්‍යයෙන් අඩු කාර්ය සාධනයක් සහ භාවිතා කරන මාධ්‍යයන් වඩාත් මුලික බව සලකන විට, සේවකයින් බොහෝ විට බාහිර සේවකයින් බඳවා ගැනීමට වඩා පවුලේ සාමාජිකයන් බව සොයා ගැනීම සාමාන්‍ය දෙයකි.පදිංචිකරුවන් දේශයේ විසුරුවා හරින විට, සාමාන්‍යයෙන් නිවාස අතර සැලකිය යුතු දුරක් පවතී.නේවාසික ප්‍රදේශය නගර මධ්‍යයේ සිට දුරින් පිහිටා තිබීම ද සිදු වේ. මෙහි කුඩා වාණිජ ආයතන කිහිපයක් තිබේ.සාමාන්‍යයෙන්, සේවාවන්හි යටිතල පහසුකම් ඉතා මූලික වන අතර, ඇතැම් සේවාවන්ට ප්‍රවේශ වීම සඳහා පදිංචිකරුවන්ට වැඩි ජනගහණ මධ්‍යස්ථාන වෙත යාමට බල කෙරෙයි.ඒ හා සමානව, ප්‍රවාහන පද්ධතිය බොහෝ විට ප්රමාණවත් නොවේ. මෝටර් රථ හා කර්මාන්ත වලින් දුම් හා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් තරම් ප්‍රමාණයක් නොමැති බැවින් මෙය බොහෝ විට අඩු දූෂණ අනුපාත පවත්වා ගැනීමට උපකාරී වේ.ජනගහනයේ චලනය බොහෝ විට සිදු නොවේ, මන්ද පදිංචිකරුවන් දිගු කලක් ඔවුන්ගේ නිවෙස්වල රැඳී සිටින බැවිනි. මෙම තීරණයට අනුබල දෙන සාධකයක් නම්, බොහෝ අවස්ථාවලදී නිවස යනු වැඩබිමයි.මෙම ක්ෂේත්‍රයන්හි, ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරකම් වලට අමතරව, කුඩා හා මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ ව්‍යවසායන් තුළ පරිපාලන කටයුතු ද සිදු කෙරේ.ස්වාභාවික හෝ ඉ තිහාසික වැදගත්කමක් ඇති අංගයක් රටක නීති සම්පාදනය කිරීමෙන් ග්රාමීය පරිසරයක් ආරක්ෂා කළ හැකිය. ප්රදේශයේ සම්පත් වලින් ප්‍රයෝජන ගන්නා ආකාරය නියාමනය කිරීමේදී මෙම පියවර විශාල වාසියක් වේ.ඒ හා සමානව, නෛතික රැකවරණය යටතේ ඇති අංග භූගෝලීය (ජාතික උද්‍යාන හෝ ස්වාභාවික ස්මාරක), ආර්ථික (සංචාරක ප්රදේශ හෝ ඛනිජ නිධි) හෝ සංස්කෘතික (දේශීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් හෝ ඉතිහාසික උරුමයන්) විය හැකිය.භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා මෙන්ම දේපළ සඳහා ඇති අඩු ඉල්ලුම නිසා නිෂ්පාදන පිරිවැය බොහෝ විට නාගරික ප්‍රදේශවලට වඩා අඩුය.ග්රාමීය හෝ ගොවිජන භූ දර්ශන විවිධ අංග වලින් සෑදී ඇති අතර ඒවා සියල්ලම විවිධ අවකාශයන්හි සිදුකරන ක්‍රියාකාරකම් හා සම්බන්ධ වේ.
මේ අනුව ග්රාමීය හා නාගරික ප්රදේශ භෞතික ,ආර්ථික,සමාජ ,සේවා පහසුකම් ,පුරාවිද්‍යාත්මක ,තාක්ෂණික ,ආකල්පමය සහ පාරිසරික ආදී සංකීර්ණ සබඳතා රාශියකින් එකිනෙකට වෙනස් වෙනස්ව පවතී .ග්රාමීය හා නාගරික වශයෙන් පවතින බෙදීම යුරෝපයේ කාර්මික විප්ලවය සමඟ ඇති වූ වේගවත් නාගරීකරණයත් සමඟ ව්‍යවහාරයට පැමිණියකි.ග්රාමීය හා නාගරික ප්‍රදේශවල පවතින ව්‍යුහාත්මක ලක්ෂණ පදනම් කරගනිමින් එම ප්රදේශ එකිනෙකට වෙනස් වූ ප්රදේශ ලෙස නිර්වචනය විය .ග්රාමීය හා නාගරික ප්රදේශ වෙන් වෙන් ව සැලකීම බොහෝ අවස්ථාවලදී සිදුවන්නකි .මෙම පාරිභාෂිත වචන දෙකෙන් කිසියම් බෙදීමක් හැඟවෙන අතර එහි අවකාශය මෙන් අංශීය මානයක් ද වෙයි .ග්රාමීය ප්රදේශ වල මූලික ආර්ථික කටයුතු කෘෂිකර්මය වන අතර නාගරික ප්රදේශ වල මූලික ආර්ථික කටයුතු වන්නේ කාර්මික භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සහ සේවා සැපයීමයි .මෙම ප්රදේශ දෙක අතර සබඳතාව ගොඩනැගෙන්නේ ග්රාමීය ජනතාව නාගරික භාණ්ඩ සහ සේවා මත යැපී මත් නාගරික ජනතාව දා මිය සම්පත් සහ නිෂ්පාදකයන් මත යැපීම නිසා ය.ග්රාමීය ප්‍රදේශවලින් නාගරික ප්රදේශ වෙන් කොට හඳුනා ගැනීම විවිධ පරමාර්ථ සඳහා අවශ්‍ය වේ .එහෙත් මෙම ප්රදේශ වෙන් කොට හඳුනා ගැනීම සඳහා ලෝකයේ සියලුම රටවල් පිළිගන්නා ලද පොදු නිර්ණායක නැත .එක් එක් රටවල් සිය අභිමතාර්ථය පරිදි තීරණය කර ගන්නා ලද නිර්ණායක භාවිතා කරමින් නාගරික ප්රදේශ හා ග්රාමීය ප්රදේශ හඳුනා ගනු ලැබේ .බොහෝ රටවල් තමන් විසින් තීරණය කර ගන්නා ලද කිසියම් ජන සංඛ්‍යාවක් මේ සඳහා භාවිතා කරනු ලබන අතර ,ඇතැම් රටවල් ජන ඝනත්වය,ද්වීතියික සහ තෘතියික සහ සිද්ධියක ආර්ථික කටයුතුවල නියුක්ත ජන සංඛ්‍යාව ,පරිපාලන හෝ පළාත් පාළන මායිම් වැනි නිර්ණායක වලින් එකක් හෝ කීපයක් භාවිතා කරයි .ග්රාමීය හා නාගරික සමාජ සමාජයන් ගන්නා කළ නාගරික සංක්‍රමණය සඳහා බලපානු ලබන ආකර්ෂණීය සාධක හා විකාශනය සාධක පිළිබඳ සලකා බැලිය යුතුය .නගරය තුළ පවත්නා ආකර්ෂණීය සාධක ග්රාමීය ජනයා නගරය වෙත ඇද ගැනීමේ සාධක ලෙස හඳුනා ගනී .භූගෝල විද්‍යාඥයෙකු වූ රෙවින්ස්ටයින් සංක්‍රමණය පිළිබඳ සිය අධ්‍යයනය වූ "Laws of Migration "(1889) කෘතියෙන් අද ගැනීමෙන් සාධක වලට සාපේක්ෂව තල්ලු සාධක පුද්ගල සංක්‍රමණය සංක්‍රමණයේ එහිලා වැදගත් වන බව පෙන්වීය .
නගරය තුළ දැකිය හැකි ආකර්ෂණීය සාධක නම් :
- කර්මාන්ත පුරවර
- පරිපාලන කේන්ද්‍රස්ථාන
- රැකියා පහසුකම්
- අධ්‍යාපන හා සෞඛ්‍ය පහසුකම්
- පුළුල් වෙළඳපොළ පහසුකම්
- දියුණු ප්‍රවාහන පහසුකම්
- ඉහළ වැටුප්
- ආරක්ෂිත මූල්‍ය හා රක්ෂණ කටයුතු
- දේශපාලන රැකවරණය
- පුළුල් සන්නිවේදන ඉඩ ප්‍රස්ථා
- සුඛෝපභෝගී ජීවන රටාව
ග්රාමීය ජනයා දැනටමත් තුමා ජීවඋමා ජීවත්වන ග්රාමීය ප්‍රදේශය තුළ භුක්තිවිඳින සාධකය හෙවත් තල්ලු සාධක ඔවුන් නගර ඒ වෙත යොමු කරවන සාධක ලෙස හඳුන්වයි .මේවා විකාශනය සාධක වේ.
ගම තුළ දැකිය හැකි විකර්ෂණය සාධක නම් :
- ශ්‍රම අතිරික්තයක් පැවතීම
- ග්රාමීය වැඩවසම් ලක්ෂණ
- සාම්ප්‍රදායික පවුල් රටාව
- ඉඩම් පරිභෝජන රටාව
- අඩු සෞඛ්‍ය පහසුකම්
- අඩු අධ්‍යාපන අවස්ථා
- ග්රාමීය දුගී බව
- ප්‍රවාහන දුෂ්කරතා
ආදිය පෙන්වා දිය හැකිය .ඉහත දැක්වූ ඇද ගැනීමෙන් සාධක හා තල්ලු කිරීමේ සාධක හේතුවෙන් ජනයා නගර වෙත සංක්‍රමණය වීමක් දැකිය හැකිය .මේ අනුව ග්රාමීය සමාජ ව්‍යූහයට සාපේක්ෂව නාගරික සමාජ ව්‍යූහය තුළ දැකිය හැකි පහසුකම් හේතුකොටගෙන ජනතාව නාගරික ප්‍රදේශයන් කරා සංචරණය වේ .මේ අනුව මෙවැනි වෙනස්කම් රාශියක් ශ්රී ලංකාවේ නාගරික හා ග්රාමීය සමාජ අසුරින් දැකගත හැකිය
- නාගරික පරිසරය තුළ ඇති සමාජ ආර්ථික වෙනස
නාගරීකරණය ලෝකය පුරා විශාල ලෙස පැතිරී ඇති සමාජමය විපර්යාසයන් අතර ප්‍රධාන එකකි .ලෝක ජන විද්‍යාත්මක වෙනස්වීම් පැහැදිලි ලෙස පෙන්විය හැකි දර්ශකයක් වුවද නාගරීකරණය සෑම තැනම සම් ආකාරව වර්ධනය වූ ක්‍රියාවලියක් නොවේ .ඒ වගේම නගරයේ යන්න සඳහා පැහැදිලිව පැහැදිලිව නිර්වචනයක් සෙවීම ද දුෂ්කර වේ .එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව කාර්යාංශ රාශියක් කේන්ද්‍ර කරගත් අවකාශයම සංීය ව සංකීර්ණ වූ භූමි පරිභෝග රටාවකින් යුතුව විවිධ දිශානුගත සංකීර්ණ මාර්ග ජාලාවකින් එකිනෙකට සම්බන්ධ වූ කිසියම් භූමි කොටසක් නගරයක් ලෙස සලකනු ලබයි .ආර්ථික ,වාණිජ ,පරිපාලන,අධ්‍යාපනික ,විනෝදාත්මක හා නේවාසික ආදී වශයෙන් විවිධ අවශ්‍යතා සඳහා එහි ජීවත්වන අධික ජන සංඛ්‍යාවක් නිරතුරුව නගරයට සංචරණය වේ .ඒ නිසා නගරයක අධි ජන සංඛ්‍යාවක් සිටී .නාගරික සීමාව තුළ ජීවත් වන සියල්ලෝම නාගරිකයන් ලෙස දක්වා ඇත .සමහර රටවල නගරයේ ඉරාජ් භූත වී ඇති ජන සංඛ්‍යාවේ ප්රමාණය හා ජනගහන ඝනත්වය අනුව නාගරික බව තීරණය කර ඇත.තවත් රටක ස්ථානය කාර්ය සමුදාය සහ ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාවලිය අනුව ග්රාමීය හා නාගරික බව තීරණය කරයි . නිවාස 100 ට වඩා වැඩි තැන් නගර මධ්‍යස්ථාන ලෙස සලකන අතර ඉන්දියාවේ ජනගහනය පන් දහසකට වැඩි ජන කේන්ද්‍ර නාගරික මධ්‍යස්ථාන ලෙස සලකයි.ජපානයේ ජනගහනය පන්දහසකට වැඩි ජන කේන්ද්‍රස්ථාන ලෙස සැලකීමේදී ජනගහනයෙන් ජනගහනයෙන් 60% ක් හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් කාර්මික හා වෙළඳ අංශවලට අයත් විය යුතුය .ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය 2500 ක් හෝ ඊට වැඩි ජනගහනයක් ඇති ස්ථාන නගර ලෙස සලකයි .තවත් සමහර රටවල් මුළුමනින්ම නගරයන් ය උදාහරණයක් ලෙස සිංගප්පූරුව දැක්විය හැකිය නාගරික සංවර්ධන අධිකාරියට අනුව නගරය වූ කලී ජීව යන්ත්‍රයකි .නිරන්තරයෙන් වෙනස් වන ප්‍රපංචයකි .මනුෂ්‍යයාගේ අවශ්‍යතා සපුරාලන සජීවි තත්ත්වයකි .භූගෝල විද්‍යාවේ දී නාගරික ප්රදේශයක් ලෙස හඳුන්වන්නේ සීමිත බිම් ප්‍රදේශයක අධික ජන සංඛ්‍යාවක් ඒකරාශි වීම නිසා අධික ජන ඝනත්වයක් පවතින වාණිජ ,කාර්මික ,පරිපාලන ,අධ්‍යාපනික වැනි විවිධ කාර්යාංශ ඒකරාශී වී ඇති ජනාවාස ප්‍රදේශයකි .
මෙසේ නගරයේ යන්න විවිධ නිර්වචනයන් නිර්ණායකයන් ඉදිරිපත් වී තිබුණ ද නගරයක ප්‍රධාන ලක්ෂණ සමාජ හා ආර්ථික ලෙස බෙදා දැක්විය හැකිය .මේ අනුව නගරයක් තුළ දැකිය හැකි සුවිශේෂී සුවිශේෂි අංගයන් දෙකක් ලෙස සමාජ හා ආර්ථික රටාව පෙන්වා දෙන්න පුළුවනි. ශ්රී ලංකාවේද නාගරික සමාජයන් ආශ්‍රෙයන් විශාල වශයෙන් ආර්තථික හා සමාජීය වෙනස්කමි රාශියක් දැකගත හැකිය.සංවර්ධනය වූ රටකට සාපේක්ෂව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක මෙම වෙනස වැඩි වශයෙන් දැකගත හැකි වෙයි.විශේෂයෙන්ම දකුණු ආසියාතික රටක් වන ශ්රී ලංකාව තුළ මෙම වෙනස වැඩි වශයෙන් දැකගත හැකිය.
නගරයක් තුළ දැකිය හැකි සමාජ වෙනස
අධික ජන ඝනත්වයක් ජීවත්වන පරිසරයක් තුළ දැකිය හැකි සුවිශේෂී අංගයක් ලෙස සමාජ විවිධත්වය පෙන්වා දෙන්නට හැකිය .මේ අනුව බොහෝ බොහෝ විට නාගරික සමාජය තුළ ජීවත් වනුයේ ග්රාමීය සමාජයේ විවිධ හේතූන් මත නගරයට සංචරණය වූ පිරිස් ය.මේ අනුව විවිධ ප්‍රදේශවලින් ඔවුන් නගරයට සංකලනය වූ හෙයින් ඔවුන් තුළ ආගමික ,සංස්කෘතික ආදී වශයෙන් විශාල වෙනස්කම් රාශියක් දැකගත හැකිය .මේ අනුව නාගරික සමාජයක් තුළ දැකිය හැකි සමාජීය සමාජීය ලක්ෂණයන් කිහිපයක් මෙලෙස පෙන්වා දිය හැකිය .එනම්
- නාගරීකරණ සමාජය තුළ සමාජ දුරස්ථභාවයක් දැකගත හැකිය .
- වේගවත් වශයෙන් සමාජ හා සංස්කෘතික වෙනස්කම් ඇතිවේ .
- සමාජ විෂමතාවයන් දැකගත හැකිය .
- පවුල හා ඥාතීත්වය වෙනස්වේ .
- සමාජ පාලනයට විධිමත් පාලනයක් අවශ්‍ය වේ .
- නාගරික සමාජයේ ආශ්‍රයෙන් ගැටළු ගැටලු රාශියක් දැකගත හැකිය එනම් සමාජ ප්‍රශ්න උද්ගත වීම .
- සංකීර්ණ සමාජ සම්බන්ධතා ඇතිවීම .
- තරගකාරි ජිවන රටාව .
මේ අනුව නාගරික සමාජය තුළින් මෙම ලක්ෂණ කිහිපය දැකගත හැකිය .
නාගරික සමාජය තුළ බොහෝ වශයෙන් මිනිසුන් ජීවත් වනුයේ දැඩි තරගකාරීත්වය කින් යුතුය .එයට හේතුව කාර්මික විප්ලවය නිර්මාණය වූ ධනවාදී ප්‍රතිපත්තීන් ය .නාගරික ජනතාව බොහෝ වශයෙන්ම ආර්ථිකය පසුපස හඹා යයි .ඒ අනුව ග්රාමීය ප්රදේශ වල මෙන් අනෙකුත් පුද්ගලයන් සමග පවත්වන අන්තර් සම්බන්ධතාවන් නාගරික ප්‍රදේශයන් තුළ සිදු නොවෙයි .ඒ අනුව තරඟකාරී ජීවන රටාවත් සමග නාගරික ජනයාට අන් පුද්ගලයන් සමග අන්තර් සම්බන්ධතා පැවැත්වීම සඳහා කාලයක් හිමි නොවෙයි .ඒ අනුව සමාජ දුරස්ථභාවයක් නිර්මාණය වෙයි .බොහෝවිට ප්‍රදේශයන් තුළ තුළ නිර්මාණය වන්නේ තට්ටු නිවාස සංස්කෘතියයි .එනම් විශාල පිරිසක් එකම පරිසරයක ජීවත් වීමයි .ඒ අනුව විශාල පිරිසක් එකම පරිසරයක ජීවත් වුවද බොහෝ විට ඔවුන් ඔවුන් කවුද යන්න වත් නාගරික ජනතාව හරි හරියාකාරව හඳුනා ගන්නේ නැත .එන්නම් නාගරික ජනතාවට අසල්වාසීන් සමග කිසිදු සුහද පිළිසරණක් නැත .ඒ අනුව තම තමන්ගේ එදිනෙදා දෛනික කටයුතු තනිවම කර ගන්නවා මිසක අන් අයගේ කිසිදු උපකාරයක් සහයෝගයක් නාගරික වැසියන් බලාපොරොත්තු වන්නේ නැත .එමෙන්ම නාගරික ජනතාව තුළ නිරන්තරයෙන්ම ආත්මාර්ථකාමීත්වය යන සංකල්පයක් නිර්මාණය වී තිබේ .එයට ප්‍රධානතම හේතුව නම් සමාජයේ අනෙක් පුද්ගලයන් සමග තිබෙන අන්තර් සම්බන්ධතාවන් දුරස් වීමයි .මේ අනුව ඔවුන්ගේ එදිනෙදා දැකිය හැකි කාර්යබහුලත්වය හේතුවෙන් තවදුරටත් නාගරික ප්‍රදේශයන් තුළ සිටින ජනතාව තුළ සමාජ දුරස්ථ භාවය වර්ධනය වෙමින් පවතී .
නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් ලෙස වේගවත් වශයෙන් සමාජ හා සංස්කෘතික වෙනස්වීම පෙන්වා දිය හැකිය . ශ්රී ලාංකික ග්රාමීය ජනතාව ගතහොත් වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙනුයේ සංස්කෘතිය හා බැදි පිරිස්ය.මේ අනුව ග්රාමීය ජනතාව ගතහොත් ඔවුන් තුළ අතීතයේ සිටම මුල්බැස ගන්නා වූ ඔවුන්ටම ආවේණික වූ සමාජයක් හා සංස්කෘතියක් තිබේ .මේ අනුව ග්රාමීය ප්රදේශ වල සිටි නගරවලට සංක්‍රමණය වූ ජනතාව තුළින් තුලින් වර්තමානය වන විට එම ග්රාමීය සංස්කෘතිය හා සමාජයීය ලක්ෂණ ක්‍රම ක්‍රමීය ලක්ෂණ ක්‍රමක්‍රමයෙන් වෙනස් වෙමින් සමාජ විෂමතාවයන් නිර්මාණය වේ .නිදසුන් වශයෙන් ග්‍රාම්‍ය ප්‍රදේශයන් තුළ නිර්මාණය වී ඇති ඇතැම් සාම්ප්‍රදායික සංස්කෘතියන් නාගරික ප්‍රදේශයන් තුළින් දැකගත නොහැකිය .ග්රාමීය ප්‍රදේශයන් තුළ අදින පළදින ආකාරය ,කතාබහ කරන ආකාරය ,හැසිරෙන ආකාරය ,චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සිදු කරන ආකාරය බෙහෙවින්ම වෙනස් ය .නිදසුනක් වශයෙන් ගත්හ ග්රාමීය ප්‍රදේශයන් තුළ තුල කාන්තාවන් ඉතා සංවර ය.එමෙන්ම ඔවුන්ගේ මූලික කර්තව්යය බවට පත්වූයේ කුටුම්භයේ රැඳෙමින් තම දරුවන්ව රැකබලා ගනිමින් ආහාර පිළියෙල කිරීමයි .එහෙත් නාගරික සමාජයන් තුළ මේ හා සාපේක්ෂව විශාල වෙනසක් දැකගත හැකිය .නාගරික සමාජය තුළ කාන්තාවට හිමි වන්නේ අසීමිත නිදහස කි .එනම් කාන්තාව අඳින පළඳින ආකාරය ,හැසිරෙන ආකාරය මෙන්ම ඇයගේ කාර්ය වෙනසකට පත් ව තිබේ .එනම් නාගරික කාන්තාව නවීන මෝස්තර වලට ගැලපෙන ආකාරයෙන් අඳිමින් පළඳමින්,හැසිරෙමින් එමෙන්ම රැකියාවකද නිරත වෙමින් ඇයගේ ඇයගේ කාලය සතුටින් හා නිදහසින් ගත කරයි .මේ අනුව නාගරික සමාජය තුළ ග්රාමීය පරිසරය තුළින් නිර්මාණය වූ සංස්කෘතික සහමුලින්ම බිඳ වැටෙයි .එපමණක් නොවෙයි ග්රාමීය සමාජය තුළින් අනුගමනය කරන ලද සාම්ප්‍රදායික අංග එනම් දෙවියන් වැදීම ,විවිධ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර ,විශේෂයෙන්ම විවිධ කුල යනාදී සංකල්පයක් නාගරික සමාජය තුළ ප්‍රතික්ෂේපය ට ලක් වෙයි .විශේෂයෙන්ම ග්රාමීය සමාජය තුළ නිර්මාණය වී ඇත්තේ පවුල් පරිසරය මත වූ සමාජ බෙදුමක් මිස නාගරික සමාජය තුළ තුළ නිර්මාණය වී ඇත්තේ ධනවාදය මත නිර්මාණය වූ පන්ති භේදයක් ය .එමෙන්ම ජාත්‍යන්තර වශයෙන් නිර්මාණය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හා විවිධ අංශයන් ඉක්මනින්ම ඩැහැ ගනු ලබන්නේ නාගරි ක පරිසරය සමාජය විසින් ය .විවිධ සංස්කෘතීන් මුල්බැස ගැනීමට ග්රාමීය සමාජය තුළ කාලාන්තරයක් ගත වුව ද නාගරික සමාජය විසින් සීඝ්‍රයෙන් ආර් රටවල සංස්කෘතීන් වලට අනුගත වෙයි .මේ හේතුවෙන් නාගරික සමාජය දුන්න තුළ වැඩි වශයෙන් දැකගත හැක්කේ කාලෙන් කාලෙට වෙනස් වන සමාජ පරිසරයක් හා සංස්කෘතික පරිසරයක් ය .
මෙලෙස නිර්මාණය වූ නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් නම් සමාජ විෂමතාවක් තිබීමයි .එයට ප්‍රධාන හේතුව නම් විශේෂයෙන්ම නාගරික සමාජයක ජීවත් වන්නේ ද ග්රාමීය පරිසරයක ජීවත් වූ පිරිස් වීමයි.විවිධ ග්රාමීය ප්‍රදේශයන් තුලින් පැමිණි ජනතාව එක් ස්ථානයක් තුළ එකට ඒකරාශී වීමෙන් නගරයක් නිර්මාණය වෙයි .මේ අනුව මෙම ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වන්නේ එකම ග්රාමීය ප්රදේශයකින් නොවෙයි .විවිධ ප්‍රදේශයන් තුළ නි .ඒ අනුව විවිධ ප්‍රදේශයන් තුළින් පැමිණි ජනතාව එකට ඒකරාශී වූ විට එතැන විවිධ සමාජ විවිධත්වයක් නිර්මාණය වෙයි .එනම් විවිධ සංස්කෘතීන්ට විවිධ ගති පැවතුම් ට විවිධ ගති ලක්ෂණයන් ලක්ෂණයන්ට ග්‍ර වලට ග්රාමීය වශයෙන් එකිනෙකට වෙනස් වූ අන්තර් පුද්ගල සම්බන්ධතාව කින් යුක්ත වූ පිරිසක් එකම සමාජයක් ලෙස ජීවත් වීම තුළින් සමාජ සමාජ විෂමතාවයක් නිර්මාණය වෙයි .මෙම සමාජ විෂමතාවය මූලික කරගෙන ඇතැම් විට නගරයක් තුළ සමාජ ප්‍රශ්න රාශියක් උද්ගත වෙයි.එයට හේතුව නම් එකිනෙකාගේ ගති පැවතුම් ,අදහස් ,ආකල්ප ආදී ගති ගුණ සම්පූර්ණයෙන්ම එකිනෙකට වෙනස් වීමයි .මේ හේතුවෙන් මතය නාගරික ප්රදේශයක් තුළ වැඩි වශයෙන් නාගරික විෂමතාවයක් දැකගත හැකිය .
ලංකාවේ ග්රාමීය සමාජයන් තුළ දැකිය හැකි ප්‍රධානම සංස්කෘතිකාංගයක් වන පවුල් සංස්කෘතිය නාගරික සමාජය තුළ සම්පූර්ණයෙන්ම බිඳවැටී ඇත .එනම් පවුල හා ඥාතීත්වය සම්බන්ධතා සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් වී ඇත .පවුල යනු කුඩා සමාජ සමූහයකි .සමාජයක ජීවත්වන එකට ඒකරාශි වී වෙසෙන කුඩා ම ඥාතීත්ව ඒකකය ලෙස ද හැඳින්විය හැකිය .අප කවුරුත් සමාජයට පිවිසෙන්නේ පවුල නම් ඒකකයේ සාමාජිකයෙක් වශයෙන් ය.ඒ නිසාම පවුල සමාජ ජීවිතය මූලාරම්භක ඒකකයක් හැටිද හැඳින්වීම වැරදි නොවේ .මේ අනුව අතීත ග්රාමීය සමාජය තුළ දැකිය හැකි වූයේ විස්කෘත පවුලයි .මේ අනුව වර්තමානය වන විට විස්තෘත පවුල් ක්‍රමය නෂ්ටික පවුල් ක්‍රමයක් බවට පත්ව ඇත .මෙය සිදුවන්නේ ග්රාමීය හා නාගරික ප්රදේශ අතර ඇති සම්බන්ධතාවය හේතු කොට ගෙනය .1948 නිදහස ලැබීමෙන් පසු ලංකාවේ එතෙක් පැවති යටත්විජිත අර්ථ ක්‍රමය වෙනසකට ලක් වූයේ නැත .මේ නිසා තවදුරටත් නාගරික ප්රදේශ කෙරෙහි ඇති ආකර්ෂණය වැඩි වන්නට විය .නිදහස් අධ්‍යාපනය හේතුකොටගෙන ඉහළ සමාජ වරප්‍රසාද අපේක්ෂාවෙන් පවුලේ සාමාජිකයින් වැටුප් රැකියා සදහා නගරයේ වෙත ඇදී එන පිරිස යළි තමන්ගේ ගම් බිම් ප්රදේශ ගැන උනන්දුවක් යොමු නොකළ බව පෙනෙයි .මේ සඳහා ඉවහල් වූ තවත් සාධකයක් නම් වාණිජ කටයුතු වල මෑත කාලීන් ප්‍රසාරණය යි .නාගරික ප්රදේශ භෞතික පහසුකම් අතින් වැඩි දියුණු වී ඇත .එයට සාපේක්ෂව ගම පවතින්නේ නොදියුණු මට්ටමකයි .මේ නිසා නාගරික ප්රදේශ වල පදිංචි වීම වඩාත් සුවපහසු ජීවිතයකට හේතුවක් ලෙස පෙනී යයි.දරුවන්ගේ අධ්‍යාපන කටයුතු සඳහා වඩාත් හොඳ පාසල් සහ පෞද්ගලික අධ්‍යාපන ආයතන ද නාගරික ප්රදේශ වල ම සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත.එමඟින්ද නගරයේ වෙත නැන්දි සිටීමේ හේතු සාධක වැඩිවේ .මෙම සියලු සාධක මත අවසානයේ දී ගමේ සිටි ඥාතීන් සමග අනුකලනය වීමේ අවස්ථා ගණන අඩු වෙමින් යයි .තමාගේ ප්‍රජනන පවුල ගැන පමණක් වෙහෙසීමට මවට සහ පියාට සිදුවෙයි .ඔවුන්ගේ සමාජ සම්බන්ධතා සකස් වන්නේ තමාගේ ඥාතීන් සමඟ නොව තම වෘත්තියට සහ සමාජ තත්වයට සරිලන බාහිර පුද්ගලයන් සමග ය .දරුවෝ තම දෙමවුපියන්ගේ ලෝකයම කොටස්කරුවෝ වෙති .මව්පියන්ගෙන් ඥාතීන් ආශ්‍රය කිරීමට හෝ දැන හඳුනා ගැනීමට ඔවුන්ට අවශ්‍යතාවයක්ද ඇති නොවෙයි .මෙහි ප්‍රතිඵලයක් නම් සාම්ප්‍රදායික පවුල් ක්‍රමය පැවති පුළුල් ඥාති සම්බන්ධතා ජාලය පටු වෙමින් නෂ්ටික පවුල් ක්‍රමයක් වර්ධනය වෙමින් පැවතීමයි .මේ නිසා සාම්ප්‍රදායික පවුල් ක්‍රමය තුළ ඥාතීන් එක්රැස් කළ මහ ගෙදර සංකල්පය ක්‍රමයෙන් බිඳ වැටී නාගරික සමාජය තුල වර්තමානයේ දී වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ න්‍යෂ්ටික පවුල් සංස්කෘතියයි .මේ අනුව නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි සුවිශේෂී සමාජ ලක්ෂණයක් ලෙස පවුල් ක්‍රමය හා ඥාතීත්ව සම්බන්ධතා වෙනස් වීම පෙන්වා දිය හැකිය .
නාගරික සමාජයක් යනු අධික ජනගහණයකින් හා අධික කාර්යබහුලත්වය කින් යුතු ප්රදේශයක් වෙයි .ඒ අනුව මෙවැනි ප්රදේශ පාලනය කිරීම පහසු නොවෙයි .ග්රාමීය සමාජයන් බොහෝවිට පාලනය වූයේ අවිධිමත් මාධ්‍යයන් හරහා ය .එනම් බොහෝ විට ග්රාමීය ප්‍රදේශයන් තුළ ක්‍රියාත්මක වූ රිය වූයේ ඇතැම් විට ගමේ ප්‍රධානියෙකුගේ හෝ හෝ ගමේ පන්සලේ හාමුදුරුවන්ගේ විධිවිධාන මතය .එහෙත් නාගරික සමාජය තුළ එය සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් වේ .එයට හේතු වෙනත් අධ්‍යාපනය වැනි සාධක ගත් කල කළ බොහෝ විට නාගරික පරිසරයක් තුළ ජීවත් වනුයේ අධ්‍යාපනය ,වෘත්තීය මට්ටම ,කුසලතා හා දක්ෂතාවයන්ගෙන් පිරිපුන් සමාජ කොට්ඨාසයක් වීමයි .එවිට ඔවුන් විසින් තමා සමාජ පාලනය සඳහා පිළිගත් නීති රීති මාලාවක් අනුගමනය කරයි .බොහෝවිට ඔවුන් සමාජ පාලනය සඳහා විවිධ සංවිධානයක් ගොඩනගා ගනී .මීට අමතරව රාජ්‍ය විවිධ ආයතන එනම් පොලීසිය ,අධිකරණය ,මහාධිකරණය වැනි සුවිශේෂී පරිපාලන ස්ථානයන්ද නාගරික ප්‍රදේශයන් තුළ බිහිවී තිබීම මගින් නගර තුළ සමාජ පාලනය මෙවැනි ආයතන වලට හිමිවේ .ඒ අනුව නගරය තුළ දැකගත හැක්කේ ක්‍රමවත් ම ගොඩ නැගුණු සමාජ පාලන නීති රීතීන් ය .
නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් ලෙස නාගරික සමාජ ගැටලු පෙන්වා පෙන්වා දෙන්නට පුළුවනි .මේ අනුව ප්‍රධාන වශයෙන් නාගරික සමාජයක දැකිය හැකි ගැටලු කිහිපයකි .නාගරීකරණය වැඩිවර්ධනය හේතු වර්ධනය හේතු කොට ගෙන සමාජය තුළ විවිධාකාර සමාජ ප්‍රශ්න උද්ගත වී ඇත .අපරාධ ,බාලාපරාධ ,මත්ද්‍රව්‍ය වලට ඇබ්බැහි වීම ,නිවාස ප්‍රශ්න ,අධික ජන තදබදය,මුඩුක්කු සහ පැල්පත් බිහිවීම ,රැකියා වියුක්තිය ,දුගිකම ,පරිසර දූෂණය ,ශබ්ද දූෂණය ,උග්‍ර සන්නිවේදන ප්‍රශ්න සහ වාහන තදබදේ ඉන් කිහිපයක් ලෙස හඳුනාගත හැකිය .මේ අනුව සමස්තයක් ලෙස නගරය ආතතීන් සහ පීඩාව සහිත ස්ථානයක් ලෙස සැලකිය හැකිය .වර්තමාන වේගවත් නාගරීකරණය හමුවේ සීග්‍රයෙන් වැඩි වන නාගරික ජන සංඛ්‍යාව හා සමගාමීව නාගරික සමාජ ගැටලු ද වර්ධනය වෙමින් පවතී .මේ වන විට ලෝක ජනසංඛ්‍යා වර්ධනය තුනෙන් දෙකක් පමණ සිදු වන්නේ නගර වලයි .එමෙන්ම රටක ආදායම් මට්ටම සහ නාගරීකරණය අතර පවතින සම්බන්ධතාව පිළිබඳව ලෝකයේ විවිධ පර්යේෂණ සිදු කර ඇත .ඒ අනුව අඩු ආදායම් මට්ටම් චරිත රටවල නාගරික ගැටලු අධික වන බවත් ක්‍රමයෙන් ආදායම් මට්ටම ඉහළ යාමත් සමග එම සමාජ ගැටළු වල ප්‍රමාණයන් හෝ ස්වභාවයන් වෙනස් වන බවත් පෙන්වා දී ඇත .නගර මධ්‍යය නගරයක ආරම්භක අවස්ථාවේදී එතරම් වැදගත් නොවුනද නගරය වර්ධනය වීමත් සමඟම එම භූමියේ ඇති වටිනාකම ක්‍රමයෙන් ඉහළ යයි .විශේෂයෙන් නොපිරේ ප්‍රසාරණය වීමට සමගාමීව අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශයටද සිදුවන සංක්‍රමණ ද අඩු නොවී මේ හේතුවෙන් හා වාණිජමය වශයෙන් පවතින වැදගත්කම නිසාවෙන් භූමිය වශයෙන් සංකීර්ණත්වයක් ගොඩනැගෙයි .මේ අනුව අධික ජනගහනයක් නගරය තුළට සංක්‍රමණය වී පදිංචි වීම හේතුකොටගෙන විශාල වශයෙන් සමාජ ප්‍රශ්න උද්ගත වෙයි .
වාණිජමය අතින් ඉහළ තැනක සිටින නගරයක් තුළ වැඩි වශයෙන් සිටින්නේ අධ්‍යාපනික වශයෙන් ඉහල දැනුමක් ඇති පුද්ගලයන් ය.විශේෂයෙන්ම ලංකාව වැනි රටක බුද්ධි ගලනය වැඩි වශයෙන් සිදුවන්නේ නාගරික ප්‍රෙද්ශයන් වලටය.මේ අනුව නාගරික සමාජයන් තුළින් දැකිය හැකි සම්බන්ධතා සංකීර්ණ වෙයි .නූගත් පුද්ගලයන්ට නාගරික සමාජය හා සම්බන්ධතා පැවැත්වීමේදී අපහසුතාවයන්ට පත් වීමට සිදු වෙයි .ඊට ප්‍රධානතම හේතුව නම් විදේශ රටවලින් පැමිණෙන විවිධ වූ විවිධාංග ඉක්මනින් වැළඳ ගනු ලබන්නේ නාගරික වැසියන් වීම හේතුවෙනි .එමෙන්ම නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් ලෙස තරගකාරීත්වය පෙන්වා පෙන්වාදිය හැකිය .එයට හේතුව නම් නව ආර්ථික වූ උත්පාදන ,කර්මාන්ත පුරවර ,විවිධ වූ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික රැකියාවන් ආදී ආර්ථික,වාණිජමය කටයුතු වලින් නාගරික සමාජය අනූන වීමයි.
ගෙවී ගිය කාලයේදි ගම්බද ප්රදේශ නාගරීකරණයට ඉතා සීග්‍රයෙන් බඳුන්විය. ඊට ගොවිතැන් කටයතු, පොදු සේවාවන්, කුඩා පරිමාණ ව්‍යාපාර වෙනුවට ඇතිවූ නව කර්මාන්ත ක්‍රම සහ අමුද්‍රව්‍ය යොදා ගන්නාවු නව භාණ්ඩ හේතු විය.
නාගරීකරණය වු ප්‍රදේශවල සමීක්ෂණ වාර්තාවලට අනුව මෙම ප්රදේශ උසස් තත්ත්වයේ භාණ්ඩ නිපදවීමට, සේවාවන්, ප්‍රවාහන සේවාවන් සහ තොග අවදාන මගින් වාර්තාගත ආදායම් ඉපයීමට ද සමත්විය. මෙහි අධ්‍යාපන, පරිපාලන අංශයේ දියුණුවක්ද දැකිය හැකිය. මෙසේ විවිධාකාර වු කොටස් මගින් නාගරීකරණ ධුරාවලිවය (Urban Hierachy) නිර්මාණය වේ.
නාගරීකරණය සමගම බඩුමිල ඉහළ යාමක් දැකිය හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස එරික් හොබොස්වෑම් (Eric Habswam) ගේ "The age of revolution" කෘතියෙහි සඳහන් වන පරිදි, එම යුගයේදී නාගරිකරණය ඉතා සීඝ්‍රයෙන් සිදු වුණි.එමෙන්ම වැඩ කරන ජනතා ඉතා අසීරු ජීවිතයක් ගත කළහ. යුරෝපයේ නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල දුප්පත් ජනයා විසු බවත් ඊට සාපේක්ෂව බටහිර ප්රදේශ පොහොසත් වු බවත්ය. නාගරීකරණය දෙස ජනතාව සෘණාත්මක ආකල්පයකින් බැලුවත් එහි ධනාත්මක පැතිකඩ වන්නේ, රැකි රක්ෂා ලබාදීම, අධ්‍යාපනය දියුණුව, නිවාස සහ ප්‍රවාහන දියුණුව හා විවිධාකාර වු ජාතීන් ආගම් අතර මෙන්ම වෙළෙදපොල තරගකාරීත්වයද දැකිය හැකි විය.
නාගරික සමාජයක දැකිය හැකි ආර්ථික ලක්ෂණ
- දේශීය ජනගහනය සඳහා වැඩි ව්‍යාපාරික අවස්ථා උත්පාදනය
- නගරයට ධනය වැඩි කරන සමාගම් සංක්‍රමණය වීම
- වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයක් තිබීම
- ශ්‍රම විභජනයක් තිබීම
- මූල්‍යම නෛතික සම්බන්ධතා තිබීම
- ශ්‍රම වෙළඳපොලක් තිබීම
- අධික ජනගහනය නිසා විරැකියාව නිර්මාණය
- යටිතල පහසුකම් දියුණු වීම
- නව තාක්ෂණය දියුණු වීම
- නවීන අදහස් ගොඩනැගීම
කාර්මික විප්ලවය හේතුවෙන් නිර්මාණය වූ ධනවාදී සංකල්ප හේතුවෙන් විශේෂයෙන්ම කර්මාන්ත පුරවර බිහිවිය .මෙහෙම කර්මාන්තපුර වැඩි වශයෙන් බිහි වූ ප්‍රදේශයන් තුළ ජනතාව ඒකරාශි වූ අතර ඒ ආශ්‍රයෙන් නාගරික ප්රදේශ නිර්මාණය විය .මේ අනුව මෙම ප්රදේශ ආශ්‍රිතව තව තවත් වෙළෙඳ කලාප නිර්මාණය විය .එමෙන්ම ග්රාමීය ප්‍රදේශවලින් පැමිණෙන ජනතාව සඳහා නාගරික ප්රදේශයේ තව තවත් රැකියා අවස්ථාවන් උත්පාදනය විය .එමෙන්ම බොහෝ ව්‍යාපාරික ස්ථාන නිර්මාණය වූයේද නාගරික ප්‍රදේශයන් ආශ්‍රයෙනි .මේ හේතූන් මත නගරය තුළ රැකියාවන් තව තවත් වර්ධනය විය .එමෙන්ම නගරය තුළ ජනතාව ඒකරාශී වීම හේතුවෙන් නගරයට ධනය වැඩි කරන සමාගම් සංක්‍රමණය විය .ඒ හේතූන් මත නගරය තුළ වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයක් නිර්මාණය විය .කෘෂිකාර්මික ජීවන රටාවක් ගත කරන ග්රාමීය ජනතාව පවා තම කෘෂිකාර්මික ඵලදාව විකුණා ගැනීම සඳහා පැමිණියේ නාගරික ප්‍රදේශයන් වලටය.නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් ලෙස ශ්‍රමවිභජනය පෙන්වා දෙන්න පුළුවනි .ග්රාමීය ප්රදේශයක් තුළ නිර්මාණය වූයේ කුලය ආශ්‍රිත රැකියාවන් ය .එහෙත් කාර්මික විප්ලවය හේතුවෙන් නිර්මාණය වූ ධනවාදය ඔස්සේ කුල ක්‍රමය වෙනස් වී පන්ති වාදය ඉස්මතු විය .එනම් ඇති නැති පරතරය නිර්මාණය විය.විශේෂයෙන්ම නගරය තුළ අධ්‍යාපනයට වැඩි ඉඩකඩක් හිමි වූ අතර සමාජයේ ඉහළ ස්තරයක් දරන අය අධ්‍යාපන සුදුසුකම් අතින් අනූන වූ වන් විය .ඒ අනුව ඔවුන් සමාජයේ ඉහළ රැකියාවන් වල නිරත වූ අතර ,අඩු අධ්‍යාපනයක් හිමි ජනතාව නාගරික සමාජය තුළ අඩු රැකියාවන් තුළ නිරත විය .එන්නම් වැඩිවශයෙන් කර්මාන්තපුර ආශ්‍රිතව රැකියාවන් වල නිරත වූයේ නිසි අධ්‍යාපනයක් නොමැති වූ පිරිස ය. මේ අනුව නාගරික ප්රදේශයක් තුළ හැකියාව,කුසලතාව හා ධනය මත ශ්‍රම විභජනයක් නිර්මාණය විය .එමෙන්ම තවත් කරුණක් වශයෙන් අධික ජනගහනයක් නගරය තුළට කේන්ද්‍ර වීම හේතුවෙන් විරැකියාව නිර්මාණය විය .එනම් රැකියා අවස්ථාවන් අහිමිවීම හේතුවෙන් නගරය තුළ දුගී මුඩුක්කු වාසී නිර්මාණය විය .ඒ අනුව ඔවුන් විසින් විවිධ කුලී වැඩ වැනි දෛනික වැටුප් ලබා දෙන කුඩා ප්‍රමාණයේ රැකියාවන්හි නිරත විය .
නාගරික සමාජය තුළ දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් නම් යටිතල පහසුකම්හි දියුණුයි .එනම් නගරයේ ආර්ථික මට්ටම දියුණු වන විට නගර තුල පහසුකම් ද වැඩිදියුණු කරයි .මේ අනුව ගමට සාපේක්ෂව නගරය තුළ පහසුකම් රාශියක් දැකගත හැක .නගරය තුළ තුල ආර්ථිකය දියුණු වීම සඳහා තවත් වැදගත් දෙයක් වනුයේ නව තාක්ෂණයයි.ආගමික පුනරුදයේ ඇතිවීම තුළින් මිනිසා තුළ චින්තන ශක්තිය වැඩිවීම මිනිසා නව නිපැයුම් සඳහා පෙළඹීමට හේතු විය .මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් මිනිසා තුළ නව තාක්ෂණ පුනරුදයක් නිර්මාණය විය .මෙම තාක්ෂණික අදහස් ඔස්සේ මිනිසා තුළ නවීන අදහස් ගොඩනැගිය .නවීන අදහස්,තාක්ෂණික ක්‍රම මගින් නගරය තුළ ආර්ථික සංවර්ධනය ද වඩ වඩාත් දියුණු විය .ශ්රී ලංකාවේ වැඩි වශයෙන් මෙය දැකිය හැක්කේ කොළඹ නගරය ආශ්‍රයෙනි.
- නාගරික සංවර්ධන සාධක
බොහෝ රටවල ජනසංඛ්‍යාව පදනම් කර ගනිමින් නාගරික ප්රදේශ හඳුනා ගැනීමට උත්සාහ කරනු ලබන අතර ග්‍රීසිය, ප්‍රංශය වැනි රටවල පරිපාලන කටයුතු සඳහා බෙදා ඇති කුඩා පරිපාලන ඒකකයක් තුළ සිටින වැඩිම ජනසංඛ්‍යාව සැළකිල්ලට ගනිමින් මුළු ඒකකයම නාගරික හෝ ග්රාමීය ජනාවාසයක් ලෙස පිළිගනු ලබයි. ලෝකයේ සමහර රටවල නිවාස සංඛ්‍යාව පදනම් කොට ගෙන නාගරික ප්රදේශ හඳුනා ගනු ලබන අතර ශ්රී ලංකාව, පකිස්ථානය වැනි රටවල් පරිපාලන සීමා පමණක් යොදාගනිමින් නාගරික ප්රදේශ හඳුනා ගැනීමට උත්සාහ ගනී. කෙසේ වෙතත් නාගරික ප්රදේශ හඳුනාගැනීමේදී මුළු ජන සංඛ්‍යාව, භූමි ප්රමාණය, ජන ඝණත්වය හා ආර්ථික, සමාජ සංවිධාන ව්‍යුහය යන සියලූම සාධක කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත. එබැවින් නාගරික ප්රදේශයක් ග්රාමීය ප්රදේශයකින් වෙන් කර හඳුනාගැනීම සඳහා 1971 වර්ෂයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් නිශ්චිත නිර්ණායක කිහිපයක් හඳුන්වා දෙනු ලැබීය. එනම්,
- පරිපාලන තත්වය
- ජන සංඛ්‍යාවේ ප්රමාණය
- පළාත් පාලන ප්රදේශ
- නාගරික ලක්ෂණ
- මූලික ආර්ථික කටයුතු
එබැවින් නාගරීකරණය යනු කාර්යාංශ රාශියක් කේන්ද්‍ර කරගත් අවකාශීයව සංකීර්ණ මාර්ග ජාලාවකින් එකිනෙකට සම්බන්ධ වූ භූමි කොටසකි.
නාගරික ප්රදේශයේ හඳුනාගැනීම සඳහා ජනසංඛ්‍යාව, නිවාස සංඛ්‍යාව, පරිපාලනමය ප්රදේශ වශයෙන් එක් නිර්වචනයක් පමණක් යොදාගැනීම සාර්ථක නොවීම හේතුවෙන් ඉන්දියාව, උස්බෙකිස්ථානය, ලිතුවේනියාව ආදී රටවල් කිහිපයක නාගරීකරණය සඳහා නිර්වචන කිහිපයක් භාවිතා කරනු ලබයි.
නාගරීකරණය මැනීම සදහා ප්‍රධාන ක්‍රම සතරක් උපයෝගී කොට ගැනේ. නාගරික ප්රදේශයක් සාධක සතරක ශ්‍රිතයක් ලෙසද දැක්විය හැකිය. නාගරීකරණය = ජනගහනයේ ප්රමාණය, භුමි ප්රමාණය, ජන ඝණත්වය, ආර්ථීක සමාජ සංවිධාන ක්‍රමය සංක්‍රමණය පිළිබද අධ්‍යයනය කරන විට ඉන් බලපැම් ලබන වැදගත් සංරචකයකි නාගරීකරණය. ලෝක ජනගහන ව්‍යාප්තිය තීරණය කරන සාධක අතරින් වැදගත්ම සාධකයක් ලෙස නාගරීකරණය හැදින්විය හැකිය. දැනට ලොව ජීවත් වන මුළු ජනගහනයෙන් 48% පමණ නාගරීක යැයි සම්මත ප්රදේශ වල ජීවත් වෙති. ඵක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ නාගරීකරණය සම්බන්ධ නිර්වචනය අනුව නාගරික ප්‍රදේශයක තිබිය යුතු මූලික ලක්ෂන තුනකි.
1.පරිපාලනය
2.ආර්ථීක ක්‍රියාවලිය
3.පාරිසරික තත්ත්වයන්
.නාගරීකරණය කෙරෙහි බලපාන මුලික සාධක :
- අභ්‍යන්තර වශයෙන් සිදුවන ග්රාමීය නාගරික සංක්‍රමණය
- ස්වභාවික වර්ධනය
- ජාත්‍යන්තර නාගරික සංක්‍රමණය
- ග්රාමීය ප්රදේශ නාගරික ප්රදේශ හැටියට නැවත වර්ගීකරණය කිරීම
ග්රාමීය නාගරික සංක්‍රමණය ක්‍රියාවලියේදී ග්රාමීය ප්‍රදේශවලින් විශාල පිරිසක් නාගරික ප්‍රදේශවලට ඇදී එන අතර ,එය නාගරීකරණ ක්‍රියාවලිය ප්‍රධාන සාධකයකි .දියුණු මෙන්ම දියුණු වෙමින් පවතින රටවල ද නාගරීකරණ ක්‍රියාවලිය කෙරෙහි බලපෑ ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස මෙය දැක්විය හැකිය .මේ තත්ත්වය යටතේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල නගරවල ජනගහනය ආකර්ෂණය කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය මෙන්ම ග්රාමීය ප්‍රදේශවලින් ජනගහනය නිකර්ෂණය වීමේ ක්‍රියාවලිය ද සිදුවේ.නමුත් සංවර්ධිත රටවල බොහෝ දේට සිදුවන්නේ නගරයකින් තවත් නගරයකට ජනයා ඇද ගැනීමේ ක්‍රියාවලියයි .(Bhende &Kanitkar,1994)
නගරයක් යනු ආකර්ෂණය සාධක ක්‍රියාත්මක වන ස්ථානයකි .ලොව සෑම රටකම පාහේ නාගරික ජනගහනය ප්‍රතිශතය ඉහළ යාමට ප්‍රධාන සාධකයක් වන්නේ මෙම ආකර්ෂණ සාධක හේතුවෙන් නගර වලට ජනයා සංක්‍රමණය වීමයි .මෙම ප්‍රවණතාව අභ්‍යන්තර සංක්‍රමණ ක්‍රියාවලිය තුළ පමණක් නොව ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණ ක්‍රියාවලිය තුලදී සිදුවේ .මුල්කාලීනව නගරයක් ලෙස හඳුනාගත් ප්රදේශ තුළ වර්තමානයේ මෙන් ඉතා විශාල ජන සංඛ්‍යාවක් වාසය කළේ නැත .එසේම එම නගර ස්වයංපෝෂිත කෘෂි කෘෂිකාර්මික ආර්ථික තත්ත්වය කින් සමන්විත විය.මධ්‍ය කාලීනව ගත් විට ආර්ථික අතින් මෙන්ම කාර්මික අංශය ද මෙම නගර වඩා ක්‍රියාකාරී මධ්‍යස්ථාන බවට පත් විය .මේ තත්ත්වෙ දෙන කාර්මීකරණය හා නාගරීකරණය අතර ඉතා කිට්ටු සම්බන්ධතාවක් ඇති විය.ඒ අනුව මුල්ම නාගරීකරණය වූ රටවල නාගරික ක්‍රියාවලියට වඩා වේගවත් විය.1950 1975 කාලය තුළ සිදු වූ නාගරික ක්‍රියාවලියේ දී බොහෝවිට නගර ලෙස වර්ධනය වූයේ ගමනාගමන පහසුකම් ඇති ප්‍රදේශයි.විශේෂයෙන් මෙවැනි ප්‍රදේශවල කර්මාන්ත ශාලා ඉදිවන්නට වූ අතර ,අමුද්‍රව්‍ය ප්‍රවාහන කටයුතු පහසුවෙන් කළ හැකි විය .මේ ආකාරයට වර්ධනය වූ නගරයක් ලෙස නිව්යෝක් නගරය පෙන්වාදිය හැකිය .1950 වසර වන විට ලෝක ජනගහනයෙන් මිලියන දහයකට වඩා ජීවත් වූ මෙගා නගර පැවතියේ එකකි .එය නිව්යෝර්ක් නගරයයි .කර්මාන්තශාලා විශාල ලෙස වර්ධනය වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රැකියා අවස්ථා ,ගමනාගමන පහසුකම් හා අනෙකුත් සමාජීය අවශ්‍යතා වර්ධනය වීමත් සමඟ මෙම නගර තුළ විශාල වශයෙන් ජනයා ඒක රාශිය විය .මේ තත්ත්වය යුරෝපා රටවල් අද දක්නට ලැබුණු අතර ඒවායේ ඉතා ඈත ප්‍රදේශවල සිට නගර වෙත ජනයා ඇදෙන්නට විය .මෙම ප්‍රවණතාවය ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1950 දශකයේ ලෝකය වඩා දියුණු යැයි සැලකෙන කලාප තුළ නාගරික ක්‍රියාවලිය වඩා වේගවත් විය .මෙවැනිම ප්‍රවණතාවන් දියුණු වෙමින් පවතින රටවල ද දක්නට ලැබුණි.එහි ඉතා ඉක්මනින් ළඟා විය හැකි,හමුදාව විය භාණ්ඩ හා ප්‍රවාහන පහසුකම් වඩා හොඳින් ලබාගත ලබා ගත හැකි ස්ථාන වානිජ නගර වශයෙන් දියුණු වන්නට වූ අතර ,එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස එම ප්‍රදේශවල වඩා යහපත් සමාජ ,ආර්ථික පහසුකම් වර්ධනය විය.ආර්ථික කටයුතු පුළුල් වීමත් සමගම රැකියා අවස්ථා ද වර්ධනය විය .නමුත් ග්රාමීය ප්රදේශ තුළ මෙම තත්ත්වය ක්‍රියාත්මක නොවූ අතර ,මේ නිසා වඩා හොඳ ආර්ථික ,සමාජ පහසුකම් හා රැකියා අවස්ථා ඉලක්ක කොටගෙන ග්රාමීය ප්රදේශ වල සිටි ජනයා විශාල වශයෙන් නගර කරා ඇදී එන්නට විය.මේ තත්ත්වය තුළ 1950 දශකයෙන් පසු ලෝක නාගරීකරණය ඉතා ඉහළ වර්ධනයක් දියුණු වෙමින් පවත්නා රටවල ද දක්නට ලැබුණි.
නාගරීකරණ මිනුම්
නාගරීකරණය පිළිබඳ අධ්‍යයනයේදී නාගරික මිනුම් හරහා නාගරීකරණයේ ස්වභාවය සහ තත්ත්වය හඳුනා ගත හැකිය. නාගරික මිනුම් අතර
1.නාගරික ප්‍රතිශතය (Degee of urbanization)
2.නාගරීකරණ ලතාව (Tempo of urbanization)
3.ජන කේන්ද්‍රනය හා විසිරනය (Concentration & dispersion of population)
4.නාගරික වර්ධන සංරචක (Components of population growth)
මෙහිදි නාගරීකරණය මැනීම සදහා බහුලව යොදා ගන්නා මිනුම ලෙස නාගරීකරණ ප්‍රතිශතය දැක්විය හැකිය. මෙය සාපේක්ෂ මිනුමකි.එනම් එකේ සිට සියය දක්වා ප්‍රතිශතයක් විය හැකිය .එය සීයක් නම් සම්පූර්ණයෙන්ම නාගරීකරණය වූ තත්ත්වයකි .
මේ අනුව නාගරික සංවර්ධනය මැනිය හැකි ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස නාගරික ප්‍රතිශතය පෙන්වාදිය හැකිය .ලෝකයේ නාගරික ජනගහනය වසර 2000 වන විට මිලියන දෙකයි දශම නවයක් දක්වා ඉහළ යනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර තිබූ අතර ,එය 1950 දී පැවති නාගරික ජනගහනය ප්රමාණය වූ මිලියන 0.75 මෙන් තුන් තුන්ගුණයක ටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ලෙස දැක්විය හැකිය .විසි වන සියවසේ දෙවන භාගයේ ලෝක නාගරික ජනගහනය වර්ධනය වාර්ෂිකව 2.67% ක වේගයකින් සිදු වූ නිසා සාමාන්‍යයෙන් සෑම අවුරුදු 26කට ම * නාගරික ජනගහනය දෙගුණ වීමක් ද සිදු වෙයි .නමුත් නාගරික ජනගහනයේ වාර්ෂික වර්ධනය 1.75% ප්රමාණය පැවතුනොත් එම දෙගුණ වීම සෑම වච 7 දෙකකටම වරක් සිදු වීමට ඉඩ ඇත .කෙසේ වුවද දත්ත වලට අනුව 2007 වන විට ලෝක ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ නාගරික ප්රදේශ වල ජිවත් වෙයි .වර්තමානය වන විට එම තත්ත්වය තව තවත් වර්ධනය වී ඇත .
එමෙන්ම නාගරික සංවර්ධන සාධක අතර දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් ලෙස නාගරික වර්ධන සංරචක පෙන්වා දිය යුතුය .එනම් නගරය තුළ දියුණු වෙමින් පවතින යටිතල පහසුකම් ය .වර්තමානය වන විට නාගරික ප්රදේශයක් තුළ ජනතාවට තම එදිනෙදා අවශ්‍යතාවන් ඉටුකර ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය සියලු පහසුකම් ඉදිවෙමින් පවතී .නිදසුනක් වශයෙන් වෙළෙඳපොළ ක්‍රියාවලිය පෙන්වා පෙන්වා දිය හැකිය.මැනින් මාකට් ,supermarket ,ආදී වූ සුවිශේෂී පහසුකම් නගරය තුළ ක්‍රියාත්මක වීම නිසා මිනිසාගේ එදිනෙදා කාර්යයන් පහසු වී ඇත .එමෙන්ම තවත් කරුණක් ලෙස නගර අලංකරණය ,උද්‍යාන බිහිකිරීම ,එමෙන්ම විධිමත් ලෙස මාර්ගය ඉදිකිරීම ,සෑම ප්‍රවාහන පහසුකමක්ම සපයාදීම ,නිතරම තාක්ෂණය සමඟ බැඳී සමාජ රටාවක් නිර්මාණය වී තිබීම ,නාගරික සංවර්ධනය තුල දැකිය හැකි ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය .එමෙන්ම නගරය තුළ ඇතිවන සංවර්ධන සාධක මැනිය හැකි තවත් ලක්ෂණයක් ලෙස විවිධ වූ රැකියා අවස්ථාවන් නිර්මාණය පෙන්වා දිය හැකිය.
නාගරීකරණය රටක සමාජ ආර්ථික සංවර්ධනයෙහි කැඩපතයි.ශ්රී ලංකාව සමාජ සංවර්ධනයෙහිලා ඉහළ ස්ථානයක පසු වුවද වාර්තාගත දත්ත වලට අනුව නාගරීකරණය ආශ්‍රීතව මන්දගාමී වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරයි.නමුත් පසුගිය දශකය අවසානයේ පමණ සිට රට තුල සිදුවෙමින් පවත්නාවු නොයෙකුත් සංවර්ධන ක්‍රියාදාම මෙන්ම ප්‍රජා විද්‍යාත්මක හා සමාජීය වෙනස්කම් නිසා 21 වන සියවස ආරම්භයේ දී ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණ රටාවේ ශීඝ්‍ර වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරයි.විදුලිය,ගමනාගමනය,සන්නිවේදනය,සෞඛ්‍ය කටයුතු හා අධ්‍යාපන ක්‍ෂේත්‍රවල වර්ධනය මෙන්ම කර්මාන්ත වෙළඳම් වැනි ක්‍ෂේත්‍ර පුළුල් වීම සමග නාගරීකරණය වේගවත් වී ඇත.විවිධ සාධකවල බලපෑම හේතුවෙන් වැඩි පහසුකම් වලින් යුත් ප්රදේශ වලින් ජනයා සංක්‍රමණය වීම නිසා මෑතකාලීනව නාගරීකරණයට ලක් වු ප්රදේශ රාශියක් රට තුල වර්ධනය විය.නමුත් සැබවින්ම රට තුල පවතින නාගරීක වර්ධනය වාර්තාගත දත්ත මගින් පිළිබිඹු නොවීමේ ගැටලුවක් ද පවතී.
ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණය පිළිබඳ අධ්‍යනය කිරීම ඉතාමත් අපහසු කාර්යයක් වී ඇත.නාගරික ප්රදේශ නිවැරදිව අර්ථ දක්වා නොමැතිවීම හා නාගරික ප්රදේශ හඳුනාගත් නිර්ණායක වරින් වර වෙනස්වීම සෘජුවම මේ සඳහා බලපෑම් කරයි. ශ්රී ලංකාවේ නගර හඳුනා ගන්නේ පරිපාලන ඵ්කක ආශ්‍රයෙනි.ඵ් අනුව වර්තමානයේ නගර සභා සහ මහනගර සභා පමණක් නාගරික තත්වයෙහිලා සලකයි.
1971 සිට 1901 දක්වා මහනගර සභා සහ නගර සභා නාගරික ප්රදේශ ලෙස සැලකූ අතර 1901 දී පිහිටුවනු ලැබූ ප්‍රාදේශීය මණ්ඩල අහෝසි කරනු ලැබූ අතර නැවත මහනගර සභා සහ නගර සභා නාගරික තත්වයෙහිලා නම් කෙරිණි. 1956 දී සුළු නගර සභා පිහිටුවා නාගරික ප්රදේශ ලෙස නම් කරන ලද අතර ඵ් අනුව 1693 හා 1971 දී මහනගර සභා,නගර සභා සහ සුළු නගර සභා නාගරික තත්වයෙහිලා සලකන ලදී. නැවත 1987 වන විට සුළුනගර සභා නාගරික තත්වයෙන් ඉවත් වීමත් සමග මහනගර සභා සහ නගර සභා පමණක් නාගරික ප්රදේශ ලෙස නම් කරන ලදී.
මෙලෙස නාගරික ප්රදේශ හඳුනා ගන්නා නිර්ණායකය කලින් කලට වෙනස්වීම හේතුවෙන් රට තුළ සිදු වු නාගරිකරණ ක්‍රියාවලිය ඇස්තමේන්තු කිරීම අපහසු වී ඇත. මේ සඳහා පරිපාලන තීරණ සෘජුවම හේතු වී තිබේ.ඵමෙන්ම අඩු ජන සංඛ්‍යාවක් සහිත ප්රදේශ නගර ලෙස නම් කිරීමෙන් හා වැඩි ජනගහනයක් සහිත ප්රදේශ ග්රාමීය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් ද නාගරීකරණය ආශ්‍රිතව යථා ස්වරූපය හඳුනා ගැනීම දුෂ්කර වී ඇත. නාගරික ප්රදේශ හඳුනා ගැනීමේ දී ප්‍රජා විද්‍යාත්මක හා සමාජීය ගති ලක්ෂණ,ජනයාගේ ඵ්කරාශි වීම, රැකියා ආදිය පිළිබඳව අවධානය යොමු කල යුතුව ඇත.
ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණය ආශ්‍රිත නාගරික සංවර්ධන සාධක
පහත ලක්ෂණ යටතේ විග්‍රහ කළ හැකිය.
- නගර සංඛ්‍යාව හා නාගරික ජන සංඛ්‍යාව
- නගරවල විශාලත්වය
- දේශගුණික කලාප වශයෙන් නාගරික මධ්‍යස්ථානවල ව්‍යාප්තිය
- කොළඹ නගරය ආශ්‍රිතව අග්‍ර නාගරික ව්‍යාප්තිය
- වේගයෙන් වර්ධනය වන කොළඹ නාගරික පරිධි කලාපය
- නාගරික සමූහයන්ගේ වර්ධනය
- නව නගර සංකල්පය හා වර්ධනය
ශ්රී ලංකාව තුළ නාගරික සංකල්පය මුලින්ම හමුවන්නේ රාජධානි සමය තුළදී ය. ඵෙතිහාසික මූලාශ්‍ර අනුව ලංකාවේ මුල්ම ප්‍රධාන නගරය අනුරාධපුරය විය. පැරණි නාගරික සංකල්පය නූතන නාගරික සංකල්පයට වඩා වෙනස් වූ ස්වරූපයක් ගනී. මුල්කාලීනව ගංගා නිම්න ආශ්‍රිතව වර්ධනය වූ ලාංකීය නගර පසුකාලීනව වැව් ජනාවාස දෙසට ද ව්‍යාප්ත විය.
ලංකාවේ නූතන නගර හා බැඳුණු වානිජ කාර්ය මත පදනම් වු නගර බිහි වීම ආරම්භ වන්නේ යටත් විජිත සමය වන පෘතුගීසි හා ලන්දේසි පාලන සමය තුළදී ය. ඵකල කොළඹ, යාපනය, මන්නාරම, මඩකලපුව හා ගාල්ල නාගරික මධ්‍යස්ථාන වශයෙන් වර්ධනයක් පෙන්නුම් කල අතර මේ නගර මුහුදු බඩ වරාය නගර වීම විශේෂත්වයකි. බ්‍රිතාන්‍ය පාලන සමයේදී වැවිලි කෘෂිකර්මන්තය සංවර්ධනයෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රවාහන මාර්ග කොළඹ සමග සම්බන්ධ වීම නිසා කොළඹ නගරය දිවයිනේ ප්‍රධාන ආර්ථික නාගරික මධ්‍යස්ථානය බවට පත් විය.
මීට අමතරව ගොවිජනපදකරණය ආශ්‍රයෙන් බිහිවු නාගරික පද්ධතියක් වියලි කලාපීය ප්රදේශ ආශ්‍රිතව දකින්න විය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු ප්‍රධාන වරාය නගර වල වර්ධනය ක්‍රමයෙන් අඩු වු අතර ඵහෙත් රට අභ්‍යන්තරයේ මහාමාර්ග හා දුම්රිය මාර්ග සමග බද්ධ වු නගර වල ජනසංඛ්‍යාව ක්‍රමයෙන් වර්ධනය විය. ශ්රී ලංකාවේ නාගරීකරණය ආශ්‍රිත මූලිකම ලක්ෂණයක් වන්නේ ඵ්කාකාර වර්ධන රටාවක් නොදැක්වීමයි. ඵය අඩු වැඩි වෙමින් යන සිද්ධියක් බවට පත්ව ඇත.
13 වන ආණ්ඩුක්‍රම සංශෝධනයත් සමගම ඵ් දක්වා පැවති සුළුනගර සභා නාගරික තත්වයෙන් ප්‍රාදේශීය සභා බවට පරිවර්තනය වීමත් සමග ලංකාවේ මුළු නගර සංඛ්‍යාව 55 දක්වා අඩු විය. මේ නාගරික ප්රදේශ 55 අතරින් 2001 සංගණනය මඟින් දත්ත රැස් කරනු ලැබුයේ නාගරික ප්රදේශ 51 ක පමණි.අයහපත් දේශපාලන වාතාවරණය නිසා යාපනය දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රධාන නාගරික මධ්‍යස්ථාන හතර වන යාපනය මහනගර සභාව, චාවකචිචේරි,පේදුරුතුඩුව සහ වැලිවැටිතුරේ යන ප්රදේශ 2001 සංගණනය මගින් ආවරණය නොවීය. ඵ් සමග 1981 දී 12ක් ව තිබූ මහනගර සභා සංඛ්‍යාව 2001 සංගණනයේදී 18 ක් දක්වා වර්ධනය විය.නගරසභා සංඛ්‍යාව 37ක් බවට පත් විය.
ජන සංඛ්‍යාව පාදක කොටගෙන ශ්රී ලංකාවේ නගර පද්ධතිය ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් 3 කට වර්ග කල හැකිය.
- විශාල නගර (ජනසංඛ්‍යාව 50000 ට වැඩි)
- මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ නගර (ජනසංඛ්‍යාව 10000-49999)
- කුඩා නගර (ජන සංඛ්‍යාව 10000 ට අඩු)
1981 දී ශ්රී ලංකාවේ සමස්ත නාගරික ජනසංඛ්‍යාවෙන් 44.2% ක් විශාල නගරවල ඵ්කරාශි වී සිටි අතර 2001 වන විට ඵය 59.7 % ක් දක්වා වර්ධනය විය. 1981 දී ජනසංඛ්‍යාව 100,000 ඉක්මවන නගර සංඛ්‍යාව 6 ක් විය. ඵහි 2001 වන විට ද කැපී පෙනෙන වෙනසක් නොතිබිනි. 2001 සංගණන දත්ත අනුව ලංකාවෙහි මුළු ජනසංඛ්‍යාවෙන් 9.6 % ක් විශාල නගරවල වාසය කරනු ලබයි. ලංකාවේ විශාල නගර වර්ධනයට සාපේක්ෂව මධ්‍යම හා කුඩා නගර සීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වීම දක්නට ලැබෙන ප්‍රමුඛ ලක්ෂණයකි.නාගරික ජනතාව ක්‍රමයෙන් විශාල නගර වලින් ඈත්වන අතර මධ්‍යම හා කුඩානගර වලට සංකේන්ද්‍රණය වේ.
ගොවි ජනපදකරණය වැනි රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිසාවෙන් මුල්කාලීනව වියලි කලාපීය නාගරික ජන සංඛ්‍යා වර්ධනය තෙත් කලාපීය නාගරික ජනසංඛ්‍යා වර්ධනයට වඩා ඉතා ඉහළ අගයක් ගනු ලැබීය. 1953-1963 අවධිය තුල වියලි කලාපීය නාගරික ජනසංඛ්‍යා වර්ධන වේගය තෙත් කලාපීය නාගරික ජනසංඛ්‍යා වර්ධන වේගයට වඩා දෙගුණයකින් වර්ධනය වී ඇත.ඵහෙත් ඵය ක්‍රමයෙන් අඩු වී ඇත.
කොළඹ නගරය නාගරික පද්ධතිය තුළ සුවිශේෂ ස්ථානයක් හිමිකර ගෙන තිබීම මින් අදහස් වේ. අනෙක් නගර අභිබවා අනෙක් නගර සූරාකමින් මේ නගරය වර්ධනය වූ බව පෙනී යයි. යටත් විජිතයක් වීම හා ඵ් තුලින් නිර්මාණය වු ආයාත-නිර්යාත රටාව හා ඵ්හා බද්ධව වර්ධනය වූ කොළඹ දිශාමුඛ මාර්ග ජාලය මේ අග්‍ර නාගරික ව්‍යාප්තියට හේතු වී ඇත.
විශාලතම නගරය වු කොළඹ නගරයේ ප්‍රමුඛත්වය හා ප්‍රබලත්වය ක්‍රමයෙන් හීන වන බවක් පෙනී යයි. 1981 සිට 2001 දක්වා කොළඹ නගරයේ ජනසංඛ්‍යාව වර්ධනය වී ඇත්තේ 10.1 %ක් පමණි.නමුත් දෙවන නගරය වන දෙහිවල-ගල්කිස්ස 21.3 %ක් ද මොරටුව නගරය 31.7 % ක් ද වර්ධනය වී ඇත.මෙලෙස අගනගරය මන්දගාමීව වර්ධනය වීමත් සමග උපනාගරිකරණ ක්‍රියාවලියේ වර්ධනය වේගවත් වීමේ රටාවක් හදුනාගත හැකිය. ඵ් අනුව මොරටුව, දෙහිවල, කෝටිටේ, කොලොන්නාව, පෑලියගොඩ, වත්තල-මාබෝල, හැඳල, වැලිසර, රාගම, කඳාන, ජා ඇල වැනි උපනාගරික කලාපවලත් මහරගම, බත්තරමුල්ල, කොටිකාවත්ත, මුල්ලේරියාව, කැළණිය,දළුගම වැනි උපනාගරික කලාපවලත් නාගරික ජනසංඛ්‍යාවේ සීඝ්‍ර වර්ධනයක් සිදුවන බව පෙනී යයි.
නාගරික සංකීර්ණ ශ්‍රි ලංකාවේ නාගරීකරණය ආශ්‍රිතව මෑතකාලීනව හඳුනාගැනීමට හැකි මූලික ලක්ෂණයකි. ජනසංඛ්‍යාව 150,000 ට වඩා වැඩිවීම හා ජනඝනත්වය ව.කි.මී. 300 ට වඩා වැඩි වීම යන සාධකවලට අනුකූලව ලංකාවේ ප්‍රධාන නාගරික සංකීර්ණ 4 ක් හඳුනාගත හැකිය.
- කොළඹ- කළුතර නාගරික සංකීර්ණය
- යාපනය නාගරික සංකීර්ණය
- ගාල්ල නාගරික සංකීර්ණය
- නුවර නාගරික සංකීර්ණය
විශාලම නාගරික සංකීර්ණය කොළඹ-කළුතර නාගරික සංකීර්ණය යි.කොළඹ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය ලෙස මෙය හඳුන්වයි. මහනුවර රට අභ්‍යන්තරයේ වර්ධනය වූ ඵකම නාගරික සංකීර්ණය ලෙස අතිශය වැදගත් වේ.
ලංකාව තුල විවිධ අරමුණු මත නව නගර නිර්මාණයට යොමු වී ඇත. නගර තුල සිදුවන ක්‍රියාවලි නිසා දිනෙන් දින භූමිය අධික තදබදයකට හා සංකීර්ණත්වයකට පත් වන බැවින් මේ නිසාම අලුතින් නව නාගරික ප්රදේශ බිහිවීමේ ප්‍රවණතාව ඉහළ මට්ටමක පවතී. කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හා මුහුදුකරයේ භූමි ප්රදේශ ද තෙත් හා වගුරු බිම් ගොඩකරමින් ද නව නාගරික ප්රදේශ ඉඳිවෙමින් පවතී. ශ්‍රි ලංකාවේ නාගරික ධූරාවලිය තුළ නවනගර සඳහා විශේෂ ස්ථානයක් හෝ වෙන්කර හඳුනා ගැනීමක් සිදුකර නැත. බොහෝ විට මහනගර සභා හෝ නගර සභාවේම කොටසක් ලෙස නව නගර වර්ධනය වේ. මේ දක්වා ලංකාව තුල නවනගර 31 ක් ඉදිකර ඇත. වැඩිම නව නගර ප්‍රමාණයක් ඉදිකර ඇත්තේ අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේය. ගල්නෑව, මිගලෑව,අනුරාධපුරය,මිහින්තලේ හා තඹුත්තේගම වශයෙනි. පොලොන්නරුව දිස්ත්‍රික්කයේ නවනගර 4 ක් පිහිටුවා ඇත. ගම්පහ දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටා ඇති සීදුව, කටාන හා කටුනායක යන නවනගර අපනයන අර්ථක්‍රමය මුල්කරගත් නගර වේ.
විවිධ කාර්යයන් ඒකරාශී වූ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස නගරය සැලකීමේදී එහි පැවති කාර්යයන්ගේ ව්‍යාප්තිය දී කිසියම් වූ රටාවක් හඳුනා ගත හැකිය .ඒ අනුව සෑම නගරයකම පාහේ දැකිය හැකි සංකීර්ණ රටාව ශ්රී ලංකාවේ අග නගරය වන කොළඹ නගරය ආශ්‍රිතව ද ද දැකගත හැකිය .වැදගත් ආර්ථික මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස කොළඹ ප්‍රචලිත වූයේ ඉන්දියානු නගරයේ නගරය හා ඒ අවට ප්‍රදේශයන්හි අරාබින්ගේ වෙළඳ කටයුතු වර්ධනය වීමත් සමඟ ය .දාහතර වන ශතවර්ෂය ආරම්භයේ දී පවා කොළඹ වැදගත් නගරයක් ලෙසින් ප්‍රචලිතව තිබූ බව ඉබන් බතූතාගේ විස්තර වලින් සනාථ වී ඇත .ලක්දිව සෙසු පළාත් හා සසඳන විට පුරාණ කොළොම්තොට ද ඓතිහාසික වශයෙන් වැදගත් වූ භූමි භාගයක් බව කිව හැකිය .ශ්රී ලංකාවේ ප්‍රධානතම නගරය ලෙස කොළඹ වර්ධනය වීමට බලපෑ ප්‍රධානතම හේතුව අවට පිහිටි සාරවත් භූමි භාගයයි .එසේම ඈත අතීතයේ සිටම ශ්රී ලංකාව අනර්ඝ මුතු මැණික් ,කුරුඳු සඳහා ඉමහත් ප්‍රසිද්ධියක් පැවැති බැවින් කොළඹ වරාය සංවර්ධනය කිරීම ද අවධානය යොමු වී ඇත .එමෙන්ම මේ වන විට කොළඹ නගරය කේන්ද්‍ර කරගනිමින් සැලකියයුතු වෙළඳ ප්‍රජාවක් ද බිහි වී තිබීම බැවින් කොළඹ වාණිජ නගරයක් ලෙස පෙර අපර දෙදිග තුළම ප්‍රසිද්ධ වෙමින් පැවතිණි කොළඹ නගරය යනු අතීතයේ පටන් විවිධ ජනවර්ග නිරන්තරයෙන් සැරිසැරූ භූමියකි .කොළඹ ආශ්‍රිතව අතීතය සිට පැවති ජන සංඛ්‍යාව පිළිබඳ නිරීක්ෂණය කරන විට 1804 දී පනස් දහසකට අධික ජන සංඛ්‍යාවක් සිටි බව පෙනී යයි .නගර වශයෙන් කොළඹ වර්ධනය වූ ආකාරය සාකච්ඡා කිරීමේදී නාගරික ව්‍යුහය සමාජ ආර්ථික හා මානව සාධක වල සංකල්පය ඉතා හොඳින් ගම්‍ය වන නමුදු මෙලෙස ශ්‍රීඝ්‍ර ලෙස ජනසංඛ්‍යා වර්ධනය වීම නාගරීකරණයට බලපෑ ප්‍රධානතම සාධකය විය .එසේම සිය අවශ්‍යතා අනුව වාසභූමි ඔවුන් විසින්ම තීරණය කල බැවින් කොළඹ නගරය නගරයේ උප නාගරික කලාප වල දී ජනසංඛ්‍යා එක්රොක් වී ඇත .කොළඹ නගරය වර්තමාන භූමි ප්රමාණය වන හෙක්ටයාර් 3.729 ක ප්රමාණය ශ්රී ලංකා සමස්ත භූමි ප්රමාණය 0.06% වන අතර කොළඹ දිස්ත්‍රික්කයට අයත් භූමි ප්‍රමාණයෙන් 5.4 %කි.භූමි පරිභෝග රටාව ,ජන සංඛ්‍යාව ,ප්‍රවාහනය,ආර්ථිකය වැනි විවිධ කාර්යයන් සම්බන්ධයෙන් සැලකීමේ දී කොළඹ නගරයේ අනෙකුත් නගර වලට සාපේක්ෂව හිමි කළ ඇත්තේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි .ශ්රී ලංකාවේ නාගරික සංවර්ධනය ගත් කල ගත්කල අග්‍ර නාගරික ව්‍යාප්තියක් දැකිය හැකිය.එනම් ප්‍රධානතම නගරයේ ලෙස කොළඹට ලැබී ඇති ප්‍රමුඛතාව ලැබී ඇත්තේ ශ්රී ලංකාවෙන් යුරෝපීය විජිතවාදීන්ගේ පාලන ,යුද්ධ හා වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ඉතිහාසගත අයුරින් පැවති නිසාය .එමෙන්ම නගර සංවර්ධනය සඳහා බලපාන තවත් ප්‍රමුඛ සාධකයක් බවට පත්ව ඇත්තේ නගර ආශ්‍රිතව ස්ථානගත කර තිබෙන කර්මාන්ත ශාලා හා අනෙකුත් රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික ආයතන නිසා බිහිවෙන රැකියා ඉල්ලුම හේතු වී ඇත .මේ නිසා ග්රාමීය නාගරික සංක්‍රමණ ඉහළ ගොස් ඇති බව පැහැදිලිය .එසේම රටේ ප්‍රධාන නගර තුළ පරිපාලන කටයුතු ආර්ථික කටයුතු හා වාණිජ කටයුතු කේන්ද්‍රගත වීම නිසා අධ්‍යාපනය ,සෞඛ්‍ය හා ප්‍රවාහන යන සේවා අංශ වල සිදුවන වර්ධනයන් හේතුවෙන් මේ ප්රදේශ කරා ජනතා සංක්‍රමණය තවත් වේගවත් වීම සිදුවේ
සාරාංශය
කෘෂිකාර්මික නොවන ආර්ථීක කටයුතු සදහා ඒකරාශී වු පුද්ගලයන් සමුහයක් වාසය කරන ප්රදේශයක් නාගරික ප්රදේශයක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය. නාගරික යැයි නිර්වචනය කළ ප්රදේශ වල ජන සංඛ්‍යා ප්‍රතිශතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වීම නාගරීකරණය ලෙස හැදින්විය හැකිය. නාගරීකරණය යනු ලෝකය පුරා විශාල ලෙස පැතිරී ඇති සමාජමය විපර්යාසයන් අතර ප්‍රධාන එකකි.ලෝක ජනවිද්‍යාත්මක වෙනස්වීම් පැහැදිලි ලෙස පෙන්විය හැකි දර්ශකයක් වුව ද නාගරීකරණය සෑම තැනකම සමාකාරව වර්ධනය වූ ක්‍රියාවලියක් නොවේ.එමෙන්ම "නගර" යන්න සඳහා පැහැදිලි ඍජු නිර්වචනයක් සපයා ගැනීම ද දුෂ්කර වූවකි.නගරයක් යනු වාණිජ,කාර්මික, මූල්‍ය, අධ්‍යාපන, සෞඛ්‍ය ,පරිපාලන, නේවාසික යනාදී විවිධ වූ කාර්යයන් සංකේන්ද්‍රණය වූ ජනාවාසයකි.එබැවින් කඩසාප්පු, කර්මාන්තශාලා, බැංකු, පාසල්, රෝහල් ,රාජ්‍ය ආයතනයන්, නිවාස වැනි විවිධ කාර්යයන් සඳහා වෙන්වූ ගොඩනැඟිලි නගරය තුළ පවතී.නගරයක් තුළ වගාබිම්, වනාන්තර වැනි භූමි පරිභෝජනයන්ට වඩා ඉදිකළ බිම් සාපේක්ෂව කැපී පෙනෙයි.මෙවැනි ලක්ෂණ සහිත ප්රදේශ නාගරික ප්රදේශ ලෙස හඳුන්වනු ලබයි.
මේ අනුව නාගරික ප්රදේශ ග්රාමීය ප්රදේශ වලින් වෙන්ව හඳුනාගත හැකිය .ජනතාවම සංක්‍රමණය වූයේ ග්රාමීය ප්රදේශ වලිනි .මෙලෙස ග්රාමීය ජනතාව නාගරික ප්රදේශයක් කන් කරා සංක්‍රමණය වීමට බලපාන ලද මූලික ම හේතුව වූයේ නාගරික ප්‍රදේශයන් ආශ්‍රයෙන් දැකගත හැකි වූ ආකර්ෂණයයි.කර්මාන්ත පුරවර,පරිපාලන කේන්ද්‍රස්ථාන,රැකියා පහසුකම්,අධ්‍යාපන හා සෞඛ්‍ය පහසුකම් ,පුළුල් වෙළෙඳපොළ පහසුකම්,දියුණු ප්‍රවාහන පහසුකම් ,ඉහළ වැටුප් ,ආරක්ෂිත මූල්‍ය හා රක්ෂණ කටයුතු යනාදිය නිදසුන් කිහිපයක් වශයෙන් පෙන්වා පෙන්වා දිය හැකිය .මේ අනුව නාගරික සමාජය සැබැවින්ම ග්රාමීය සමාජයට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් වෙයි .විශේෂයෙන්ම නාගරික සමාජය තුල දැකිය හැකි ප්‍රධාන ලක්ෂණ දෙකක් ලෙස සමාජ හා ආර්ථික ලක්ෂණ පෙන්වාදිය හැකිය.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
සිල්වා,ඉන්ද්‍රලාල්(2004),ජනගහන අධ්‍යයනය,ශ්රී ලංකාව ඇසුරින්ශකූර්.
ඉන්ද්‍රාණි මල්ලිකා,(2005)නාගරීකරණය සහ මානව සෞඛ්‍ය ගැටලුරස්නායක.
සුසන්ත,ගලගමගේ.ප්‍රභාත්,(2017)දකුණු ආසියාව පිළිබද සමාජ විද්‍යාව
