සෛල ව්‍යුහය හා සෛල ඉන්ද්‍රියිකා 02
සෛල ඉන්ද්‍රියිකා හා සෛල ගත ව්‍යුහ
සෛලය තුල පවතින හා සුවිශේෂී කෘතය ඉටු කරන කුඩා ව්‍යුහ ඉන්ද්‍රියිකා නමින් හැඳින්වේ.
(උදාහරණ - න්‍යශ්ටිය, මයිටකොන්ඩ්‍රියා
අන්තඃ ප්ලාස්මීය ජාලිකා, ගොල්ගිදේහ, හරිතලව)
සෛල බිත්තය (cell wall)
ශාක සෛල වල පමණක් දැකිය හැකිය. සෛලයේ බාහිර ආවරණය ලෙස ප්ලාස්ම පටලයට පිටතින් පිහිටා ඇත. සෛල බිතිය අජීවි ව්‍යුහයකි. එය සෑදි ඇති ප්‍රධාන සංඝටකය සෙලියුලෝස්‍ ය. ඊට අමතරව හෙමිසෙලියුලෝස් හා පෙක්ටීන් ඇත.
සෛල බිත්තියේ කෘත්‍ය,
*සෛලයට ආරක්ෂාව සැපයීම
*සෛලයේ හැඩය පවත්වා ගැනීම
*සෛලයට සන්ධාරණය සැපයීම
ප්ලාස්ම පටලය (plasma membrane)
සත්ත්ව සෛලයට ආවරණය ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ ප්ලාස්ම පටලයයි. ශාක සෛල වල එය සෛල බිත්තියට ඇතුලතින් පිහිටා ඇත. පොස්පොලිපිඩ හා ප්‍රෝටීන වලින් ප්ලාස්ම පටලය නිර්මාණය වී ඇති අතර එය අර්ධ පාරගම්‍ය පටලයකි.
ප්ලාස්ම පටලයේ කෘත්‍ය,
*සෛලය වටා ආවරණයක් ලෙස ක්‍රියා කිරීම මගින් සෛලය ආරක්ෂා කිරීම
*සමහර කාබනික අණු, අයන වර්ග හා ජලය සෛලය තුලට ඇතුලුවීම පාලනය කිරීම
*සෛලය තුල පවතින අපද්‍රව්‍ය සෛලයෙන් බැහැර කිරීම
*සෛල අතර තොරතුරු හුවමාරු කර ගැනීම
සෛල ප්ලාස්මය (cytoplasm )
සෛල ඉන්ද්‍රියිකා හැරුණු විට සෛලය තුල අඩංගු අර්ධ තරලමය කොටස සෛල ප්ලාස්මය ලෙස හඳුන්වයි. මෙය සෛලයෙන් තරමක වැඩි ඉඩකඩක් අත්කර ගනී. එහි ප්‍රධාන සංඝටකය ජලය වන අතර විවිධ කාබනික හා අකාබනික ද්‍රව්‍ය අඩංගු වේ. සෛල ඉන්ද්‍රියිකා සෛල ප්ලාස්මය තුල ගිලී පවතී.
සෛල ප්ලාස්මයේ කෘත්‍ය,
*සෛල ඉන්ද්‍රියිකා දරා සිටීම
*සෛලයට හැඩයක් ලබා දීම
*විවිධ පරිවෘත්තිය ක්‍රියා සිදු කිරීම
න්‍යශ්ටිය (Nucleus)
සෛලයේ පාලන මධස්තානයයි. මෙය සෛලීය ක්‍රියා සම්භන්ධ මොළය ලෙසද හඳුන්වනු ලබයි. සෛලය තුල පවතින වඩාත් කැපී පෙනෙන ව්‍යුහයයි. සාමන්‍යයෙන් හැඩයෙන් ගෝලාකාර වන මෙය, පටලයකින් ආවරණය වී ඇත. එම පටලය න්‍යශ්ටි පටලය නමින් හඳුන්වයි. න්‍යශ්ටිය තුල න්‍යෂ්ටිකාව හා වර්ණදේහ ද්‍රව්‍ය අඩංගු වේ.
වර්ණදේහ මගින් ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ගබඩා කර ගැනීමත්, පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට එම ද්‍රව්‍ය උරුම කිරීමත් සිදු කරයි. ජීවී විශේශයෙන් විශේශයට, න්‍යශ්ටිය තුල අඩංගු වන වර්ණදේහ සංඛ්‍යාව වෙනස් වේ.
උදාහරණ - මිනිසාට වර්ණදේහ 46ක් ඇති අතර වී ශාකයට වර්ණදේහ 24කි.
න්‍යශ්ටියේ කෘත්‍ය,
*සෛලයේ ප්‍රධාන ජීව ක්‍රියා පාලනය කිරීම
මයිටකොන්ඩ්‍රියම (mitochondrion)
දණ්ඩාකාර හෝ අණ්ඩාකාර හැඩති (සොසේජ් හැඩති) පටලයකින් ආවරණය වූ ඉන්ද්‍රියිකාවකි. ස්වායු ශ්වසනය සිදු කරමින් ශක්තිය නිදහස් කරන බැවින් එය සෛලයේ 'ජවපොළ' ලෙස හඳුන්වයි. මෙසේ නිපදවන ශක්තිය සෛලයේ සිදුවන පරිවෘත්තිය ක්‍රියා සඳහා යොදාගනී. 
මයිටකොන්ඩ්‍රියා වල කෘත්‍ය,
*ස්වායු ශ්වසනය සිදුකරමින් සෛලීය ක්‍රියා වලට අවශ්‍ය ශක්තිය නිපදවීම
ගොල්ගි සංකීර්ණය (golgi complex)
ප්ලාස්මය තුල වූ පැතලි එකමත එක පිහිටි තැටි රාශියකි. ගොල්ගිදේහ පටලයකින් ආවරණය වී ඇති අතර එය කුහරමය ව්‍යුහයකි. සෛලයක් තුල ගොල්ගිදේහ එකක් හෝ කිහිපයක් තිබිය හැකිය. ඒ සියල්ල එක්ව ගත්කල ගොල්ගි සංකීර්ණයක් සෑදේ. ගොල්ගිදේහයන්හි කෙලවර ප්‍රසාරණය වී ඇති අතර ඒවා අවට ස්‍රාවී ආශයිකා රාශියක්ද පිහිටා ඇත.
ගොල්ගිදේහ වල කෘත්‍ය
*සෛල තුල නිපදවන අණු (ස්‍රාවීය ද්‍රව්‍ය) රැස් කිරීම, ඇහිරීම, බෙදාහැරීම සිදු කරයි.
*සෛලය තුල ආශයිකා පරිවහනය
රයිබසෝම (Ribosome)
පටලයක් නොදරන කුඩා අංශු විශේශයකි. සෑම සජීවී සෛලයකම දැකිය හැකි අතර එක් සෛලයක රයිබසෝම රාශියක් පවතී. ඒවා සෛල ප්ලාස්මයේ නිදහසේ හෝ රළු අන්තඃප්ලාස්මීය ජාලිකාවන්ට සම්භන්ද වී පවතී. රයිබසෝමය නිර්මාණය වී ඇත්තේ උප ඒකක දෙකකින් වන අතර එක් උප ඒකකයක් විශාල වන අතර අනෙක කුඩාය.
රයිබසෝම වල කෘත්‍ය
*සෛලයක් තුල ප්‍රෝටීන සංස්ලේෂණය කිරීමට ස්තාන සැපයීම.
අන්ත්ඃප්ලාස්මීය ජාලිකා (Endoplasmic Reticulum)
සෛල ප්ලාස්මයේ පවතින පැතලි හෝ නාළාකාර හෝ මඩිවලින් යුක්ත අන්තර් සම්භන්ධිත කෝෂ පද්ධතියකි. පටලයකින් ආවරණය වී ඇති අතර ප්ලාස්මය පුරා අක්‍රමවත් ව්‍යාප්තියක් දක්වයි. අන්තඃප්ලාස්මීය ජාලිකා ආකාර දෙකකි.
01. රළු අන්තඃප්ලාස්මීය ජාලිකා
මේවයේ පිටත පෘශ්ඨයට සම්බන්ද වූ රයිබසෝම නිසා රළු බවකින් යුක්තය.
කෘත්‍ය
*ප්‍රෝටීන පරිවහනය කිරීම
*ප්‍රෝටීන පරිවහනය කිරීමට ආශයිකා නිපදවීම
02. සිනිදු අන්තඃප්ලාස්මීය ජාලිකා
රයිබසෝම රහිත නාලාකාර මඩි ජාලයකි. එම නිසා මතුපිට පෘශ්ඨය සුමටය.
කෘත්‍ය
*පටලවලට සම්බන්ද එන්සයිම මගින් ලිපිඩ හා ස්ටටොයිඩ හෝමෝන නිපදවා පරිවහනය කරයි.
