ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තියේ කාර්යක්ෂමතාවය
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තියේ කාර්යක්ෂමතාවය පිළිබද රූපසටහන් ඇසුරින් විමර්ශනය කරන්න.
මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය යන්නෙන් අදහස් වනුයේ මුදල් සැපයුම,ණය සැපයුම හා පොලී අනුපාතිකය ආර්ථිකයට උචිත අයුරින් පවත්වා ගැනීමයි.මහ බැංකුව දේශීය ආර්ථිකය තුල මිල ස්ථායිතාවය ඇති කිරීමේ අරමුණින් මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය මෙහෙයවයි.මහ බැංකුව මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය මෙහෙයවීමෙන් බලාපොරොත්තු වනුයේ මුදල් වෙළදපලේ පොළී අනුපාතිකයට බලපෑම් කර එමගින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීමටයි.ඒ අනුව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට මුදල් සැපයුම පාලනය කල හැකිද යන්න සාකච්චාවට බදුන් කල යුතු වේ.එම තත්වය පහත සමීකරණය මගින් පෙන්නුම් කල හැකි වේ.
මෙම සමිකරණයේ දකුණු පස පවතින ඕනෑම විචල්‍යයක් පාලනය කිරීමේ හැකියාව මහ බැංකුව සතු නම් ΔM පාලනය කිරීමේ හැකියාවද පවතී.මුලින්ම ΔR සැලකිල්ලට ගනිමු. ΔR යනු මුල්‍ය පදනම වේ.එනම් අධි බලති මුදල් එසේත් නැත්නම් පදනම් මුදල් වේ.පදනම් මුදල් සැදී තිබෙනුයේ,
- මහජනතාව සතු ව්‍යවහාර මුදල්
- වාණිජ බැංකු සතු ව්‍යවහාර මුදල්
- වාණිජ බැංකු මහ බැංකුවේ පවත්වාගෙන යන සංචිත යනාදියෙනි.
එමෙන්ම අධි බලති මුදල් සදහා බලපාන සාධක කිහිපයක් ඇත.
- මහ බැංකුව සතු ශුද්ධ විදේශ වත්කම්
- මහ බැංකුව සතු අනෙකුත් ශුද්ධ වත්කම් යනාදිය වේ.
ඒ අනුව මහ බැංකුවට නීතිමය සංචිත අනුපාත ප්‍රතිපත්තිය, බැංකු පොලි ප්‍රතිපත්තිය, හා විවෘත වෙළදපලේ ප්‍රතිපත්තිය යනාදී ප්‍රතිපත්ති මගින් මහ බැංකුවේ දේශීය හා විදේශීය වත්කම් පාලනය කල හැකිය.එනම් මහ බැංකුවට මුල්‍ය පදනම පාලනය කිරීම මගින් මුදල් සැපයුම ΔM පාලනය කල හැකිය.
මීලගට r සහ b විචල්‍යයන් දෙක සැලකිල්ලට ගනිමු.r තුලින් ඉල්ලුම් තැන්පතු සදහා නීතිමය සංචිත අනුපාතයත් b වලින් ඉතුරුම් හා කාලින තැන්පත් සදහා නීතිමය සංචිත අනුපාතයත් පෙන්නුම් කරයි.මෙම නීතිමය සංචිත අනුපාත මහ බැංකුව මගින් තීරණය කරනු ලබන නිසා මහ බැංකුවට r සහ b පාලනය කල හැකිය.මේ නිසා මහ බැංකුවට ΔM ද පාලනය කල හැකිය.නිදසුන් ලෙස වාණිජ බැංකුවකට රු.1000 ක් ඉල්ලුම් තැන්පතුවක් ලැබේ යයි සලකන්න.එහිදී නීතිමය සංචිත අනුපාතය 5% යැයිද සලකන්න.ඒ අනුව වාණිජ බැංකුවේ ශේෂ පත්‍රය වනුයේ,
| වත්කම් | වගකීම් |
| ණය = රු.950 | ඉල්ලුම් තැන්පතු = රු.1000 |
| සංචිත = රු.50 | |
| = රු.1000 | = රු.1000 |
මහ බැංකුව ඉල්ලුම් ඉල්ලුම් තැන්පතු සදහා නීතිමය සංචිත අනුපාතය 5% සිට 10% දක්වා වැඩි කරන ලද යැයි සැලකන්න.
| වත්කම් | වගකීම් |
| ණය = රු.900 | ඉල්ලුම් තැන්පතු = රු.1000 |
| සංචිත = රු.100 | |
| = රු.1000 | = රු.1000 |
මෙහිදී වාණිජ බැංකු තම ඉල්ලුම් තැන්පතු සදහා පෙරට වඩා නීතිමය සංචිත අනුපාතයත් පවත්වා ගත යුතු වේ.මේ නිසා ඔවුන්ට ණය එසේත් නැත්නම් තැන්පතු මැවීමට ඇති හැකියාව අඩු වේ.5% දී ණය ප්‍රමාණය රු.950 කි.10% දී ණය ප්‍රමාණය රු.900 කි.
මීලගට c හා n යන විචල්‍යයන් දෙක ගැන අවධානය යොමු කිරීමේදී c යනු සල්ලි ගලා යාමේ අනුපාතයත්,n යනු තැන්පත් අනුපාතයත් වේ.මෙම අනුපාතයන් දෙක මහ බැංකුවට කෙටි කාලයේදී පාලනය කල නොහැකිය.නමුත් දිගු කාලිනව මහ බැංකුවට බැංකු පොලී අනුපාතිකය යටතේ පොලි අනුපාත පාලනය කිරීමක් මගින් c හා n යන විචල්‍යයන් දෙක ද පාලනය කල හැකිය.මෙහිදී බැංකු පොළී අනුපාතිකය යනු ද්‍රවශීලතා හිගයන්ට මුහුණ දී ඇති වාණිජ බැංකු වලට අවසාන ණය දෙන්නා වශයෙන් ණය ලබා දීමේදී අයකරන පොලිය වේ.මෙහිදී මහ බැංකුව තම බැංකු පොලී අනුපාතිකය වැඩි කළහොත් වාණිජ බැංකු වල ණය පිරිවැයද වැඩි වේ.මේ නිසා ඔවුහු පාරිභෝගිකයන්ට ණය ලබා දීමේදී අය කරනු ලබන පොලිය ද ඉහල නංවයි.මෙම නිසා මිනිසුන්ගේ ණය ඉල්ලුම අඩු වේ.එමගින් අදහස් වනුයේ මිනිසුන් අතට පත්වන මුදල් ප්‍රමාණය අඩු වන බවයි.එම නිසා මුදල් සැපයුම සැදී තිබෙන එක් සාධකයක් වන මහජනතාව සතු ව්‍යවහාර මුදල් ප්‍රමාණය අඩු වේ.මේ හේතුව නිසා මහ බැංකුවට ΔM ද පාලනය කල හැකිය.
ඉහත කරුණු අනුව මහ බැංකුවට මුදල් සැපයුම පාලනය කල හැකිය.එබැවින් මුදල් වෙළදපලේ පොලි අනුපාතිකය ද පාලනය කල හැකිය.
පොලි අනුපාතිකය හා මුදල් සැපයුම අතර ඇත්තේ ප්‍රතිලෝම සබදතාවයකි.ඉහල පොලියක් ඇති විට මිනිසුන් මුදල්, මුදල් ශේෂ වශයෙන් ලග තබා ගැනීමට මැලිකමක් දක්වයි.ඔවුහු ඒවා පොලි ආදායමක් ලබා ගත හැකි වත්කම් වල ආයෝජනය සිදු කරයි.මේ නිසා මහජනතාව සතු ව්‍යවහාර මුදල් ප්‍රමාණය අඩු වේ.එම නිසා ඉහල පොලියක් ඇති විට මුදල් සැපයුම ද අඩු වේ.
ඒ අනුව මහ බැංකුවට පොලි අනුපාතිකය පාලනය කල හැකි නිසා ආයෝජන ද පාලනය කල හැකිය.
පොලී අනුපාතිකයත් ආයෝජනත් පාලනය කල හැකි නිසා සමස්ත ඉල්ලුම ද වෙනස් කිරීමට මහ බැංකුවට හැකියාව පවතී.
ඒ අනුව මහ බැංකුවට සමස්ත ඉල්ලුම වෙනස් කර ආදායම,මිල මට්ටම වැනි සාර්ව ආර්ථික විචල්‍යයන් පාලනය කිරීම මගින් ආර්ථික ස්තායිතාවයක් ද ඇති කිරීමේ හැකියාව පවතී.
ඉහත සාධක අනුව පෙනී යනුයේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය කාර්යක්ෂ ප්‍රතිපත්තියක් බවයි.
- නමුත් මහ බැංකු මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තියේ කාර්යක්ෂමතාවය සෑම අවස්ථාවකදීම කාර්යක්ෂම නොවේ.මෙය අකාර්යක්ෂම වීමට එක හේතුවක් වනුයේ ආයෝජනයට ඇති පොලී නම්‍යතාවය අඩු වීමයි.එනම් පොලී අනුපාතිකය වෙනස් වනවාට වඩා අඩු ප්‍රතිශතයකින් ආයෝජන වෙනස් වේ.එනම් ආයෝජන කෙරෙහි පොලී අනුපාත එතරම් බලපෑමක් සිදු නොකරන අවස්ථාවලදී ව්‍යාපාරික අපේක්ෂාවන් / ලාභ අපේක්ෂාවන් බිද වැටේ.
පොලී අනුපාතිකය ඉතා ඉහල මට්ටමක පවතින විට ව්‍යාපාරික අවස්ථාවන් වාසිදායක නම් ව්‍යාපාරිකයා තම ආයෝජන වැඩි කරයි.එසේම පොලී අනුපාතික ඉතා අඩු මට්ටමක පැවතුන ද ව්‍යාපාරික අවස්ථා අවාසිදායක නම් අයෝජනය වැඩි නොකරයි.මෙවැනි අවස්ථා වලදී ආයෝජනයට ඇති පොලි නම්‍යතාවය අඩුය.
මෙවැනි අවස්ථාවක ආයෝජනය මෙන්ම සමස්ත ඉල්ලුම ද සුළු ප්‍රමාණයකින් වෙනස් වේ.එම නිසා නිමැවුම හා සේවා නියුක්තිය ද ඉතා සුළු ප්‍රමාණයකින් වෙනස් වේ.එනම් ආයෝජනයට ඇති පොලී නම්‍යතාවය අඩු වන විට මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය අකාර්යක්ෂම වේ.
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය සම්පුර්ණයෙන්ම අකාර්යක්ෂමතාවයට පත්වන අවස්ථාවක් ලෙස මුදල් වෙළදපලේ ද්‍රවශීලතා පාථයක් පැවතීම පෙන්වා දිය හැකිය.
ඒ අනුව මෙවැනි අවස්ථා වල මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය යටතේ මුදල් සැපයුම වැඩි කලද පොලී අනුපාතිකයේ වෙනසක් ඇති නොවේ.එම නිසා ආයෝජනයේ වෙනසක් හෝ නිමැවුම හා සේවා නියුක්තියේ වෙනසක් ද සිදු නොවේ.මේ නිසා මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය සම්පුර්ණයෙන්ම අකාර්යක්ෂමතාවයට පත් වේ.
ඉහත අවස්ථා දෙකෙහීදි හැර අන් සියලුම අවස්ථාවලදී මහ බැංකුවේ මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය කාර්යක්ෂම වේ.
