ක්ෂුද්‍ර ජීව විද්‍යාව 06

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් හා රෝග

• උපතේදී සාමාන්‍යයෙන් මානවයා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ගෙන් තොරය.
• එහෙත් අලුතින් උපත ලබන්නා, උපතේදී මවගේ යෝනි මාර්ගයේ සිටින ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් සමඟ ස්පර්ශ වේ.
• සාමාන්‍යයෙන් ඔවුන් Lactobacilli වේ.
• ඔවුන් ළඳරුවාගේ අන්ත්‍රයේ ඝනාවාසී වේ.

• උපතෙන් පසුව දේහය මත හා ඇතුළත අනෙක් ක්ෂුද්‍රජීවී ඝනාවාස ස්ථාපනය වීම ඇරඹේ.
• ඔවුන් මානව දේහයේ සාමාන්‍ය ක්ෂුද්‍ර ජීවී ගහනය නම් වේ. 
• නිරෝගී මානව දේහ වල අභ්‍යන්තර පටක ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ගෙන් තොරය.

• මෙම ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ගෙන් කොටසක් සම මත ඝනාවාසිකරණය වේ.
• බහුතරයක් දේහය ඇතුළත ඝනාවාසීකරණය වේ.
• දේහය ඇතුළත ඝනාවාසීකරණය වන ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ඝනාවාසීකරණය වන ස්ථාන වනුයේ,

1. නාසය
2. උගුර
3. ශ්වසන මාර්ගයේ ඉහළ ප්‍රදේශය
4. ආන්ත්‍රික මාර්ගය
5. මෞත්‍රලිංගික මාර්ගය වැනි ස්ථාන වල පෘෂ්ඨවල ආවරණයේ ය.

• සාමාන්‍යයෙන් මිනිස් දේහයේ දේහ සෛල 1*10^{13 ඇත.}
• මිනිස් දේහයේ ඇති ක්ෂුද්‍ර ජීවී සෛල සංඛ්‍යාව 1*10^{14 පමණ වේ.} 
• මෙම ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ගෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් සාමාන්‍යයෙන් හානිකර නොවන හෝ වාසිදායක වේ.

• උදා: මහාන්ත්‍රයේ වෙසෙන Escherichia coli විසින් Salmonella typhi වැනි ව්‍යාධිජනක බැක්ටීරියා ඝනාවාසීකරණය වළක්වයි.
• එසේම මහා අන්ත්‍රය තුළ වූ E.coli විසින් විටමින් කේ හා සමහර විටමින් බී වර්ග සංස්ලේෂණය කරයි.
• එම විටමින් වර්ග රුධිර ධාරාවට අවශෝෂණය කර, අනතුරුව දේහ සෛල විසින් භාවිතා කරයි.

• මානව සෞඛ්‍ය කෙරෙහි හිතකර අන්දමින් බැක්ටීරියා භාවිතය පිළිබඳව මෑතකදී අධ්‍යනය කරන ලදී.
• එම හිතකර ක්ෂුද්‍ර ජීවී රෝපණ ප්‍රෝ බයොටික්ස් නම් වේ.
• එහි අදහස වනුයේ සජීවී බැක්ටීරියා රෝපණ යන්නයි.
• නිදසුනක් ලෙස යෝගට් මඟින් එම වාසිදායක ප්‍රතිඵල ලැබේ.
• යෝගට් පරිභෝජනය මඟින් ලැක්ටික් අම්ල බැක්ටීරියා ආහාර මාර්ගයට ඇතුළු වී Salmonella enterica මඟින් ඇති කරන පාචන තත්ත්ව මෙන්ම සාන්ද්‍රගත වීම වළක්වයි.
• මානව ක්ෂුද්‍ර ජීවී සමුදායේ බහුතරයක් හානිදායක නොවූවද සමහර තත්ත්ව යටතේ ඔවුන් මිනිස් දේහය සමඟ ඇති අන්තර් ක්‍රියා වෙනස් කර ගනිමින් ආසාදන තත්ත්ව ඇති කරයි.
• ඔවුන් අවස්ථාවාදී ව්‍යාධිජනකයන් නම් වේ.

• උදා: මහාන්ත්‍රයේ වෙසෙන E.coli සාමාන්‍යයෙන් හානිදායක නොවූවද අනෙකුත් දේහ කොටස් වලට ඇතුළු වුවහොත් ආසාදන ඇති කරයි.
•  (මුත්‍රාශය-මුත්‍ර මාර්ගය ආසාදනය)
•  (පෙණහලු-පුප්පුශීය ආසාදනය)

ආසාදන රෝගවලට අදාල යෙදුම්

1. ව්‍යාධිජනකයා-රෝගයක් හට ගැන්වීමට හැකි ක්ෂුද්‍ර ජීවියකු හෝ ජීවී නොවන(ප්‍රියෝන, වයිරස්) ආකාර
2. ධාරකයා-ආසාදිත ව්‍යාධිජනකයාට තම දේහය මත හෝ තුළ ජීවත් වීමට හා ගුණනය වීමට පහසුකම් සපයන ජීවියා.
3. ව්‍යාධිජනකතාව-ධාරකයා සතු ආරක්ෂණ යාන්ත්‍රණ මැඩ පවත්වා, ධාරකයා තුළ රෝගයක් හට ගැන්වීමට, ව්‍යාධිජනකයා සතු හැකියාව.
4. පරපෝෂිතයා-වෙනත් ජීව්‍ය ජීවියකු මත හෝ තුළ ජීවත් වෙමින්, පෝවක හා අනෙකුත් සම්පත් ධාරකයාගෙන් ලබා ගන්නා ජීවියකු හෝ ජීවී නොවන ආකාරය.

ව්‍යාධිජනක ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ගේ ලාක්ෂණික

1. ධාරක දේහයේ තත්ත්වයන්ට අනුරූපව ප්‍රශස්ත වර්ධන තත්ත්වයක් පැවතීම. (උදා:උෂ්ණත්වය)
2. ධාරක ආරක්ෂක යාන්ත්‍රණ වලට විරුද්ධව ආරක්ෂා වීම සඳහා හා ධාරක සෛලවලට ඇලී සිටීම සඳහා ව්‍යුහයන් සහිත වීම.(උදා:කෝෂ්ඨ හා පිලයි)
   ධූලක නිපදවීම.(අන්තඃධූලක හා බහිස්ධූලක)
   අක්‍රමණතාව සඳහා එන්සයිම දැරීම.(පොස්පොලයිපේස්,ලෙසිතිනේස්,හයලුරොනිඩේස්)
3. ධාරකයාගේ පරිවෘත්තිය ක්‍රියා වෙනස් කිරීමට සමත් DNase වැනි එන්සයිම දැරීම.

ප්‍රචණ්ඩතාව හා ප්‍රචණ්ඩතා සාධක

• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් විසින් ව්‍යාධිජනකතාව ප්‍රකාශ කරනුයේ ප්‍රචණ්ඩතාව මඟිනි.
• ප්‍රචණ්ඩත්වය යනු ව්‍යාධිජනකයාගේ ව්‍යාධිජනකත්වයේ ප්‍රමාණයයි.
• ව්‍යාධිජනකයන්,

1. අධික ප්‍රචණ්ඩකාරී-පැපොල වයිරසය
2. අඩු ප්‍රචණ්ඩකාරී
3. ප්‍රචණ්ඩ නොවන ආකාර වේ.

ප්‍රචණ්ඩතා සාධක යනු,

ධාරකයා ආසාදනය කර රෝග ඇති කිරීමේ හැකියාව ව්‍යාධිජනකයාට ලබා දෙන, ව්‍යාධිජනකයකු සතු සුලු ජාන සංඛ්‍යාවකින් ප්‍රකාශ කරන සාධකයි.

• ධාරකයා හා ව්‍යාධිජනකයා අතර ඇති සම්බන්ධතාව ගතිකය; එනම් වෙනස් වන සුළුය.
• එනම් එකෙක් අනෙකාගේ කෘත්‍යයන් හා ක්‍රියාකාරීත්වයන් වෙනස් කරයි.
• මෙවැනි සම්බන්ධතා වල අන්තඵලය රඳා පවතිනුයේ,

1. ප්‍රචණ්ඩත්වය
2. ධාරක ආරක්ෂක යාන්ත්‍රණ වල කාර්‍යක්ෂමතාව මතයි.

• ප්‍රචණ්ඩතා සාධක මඟින් ව්‍යාධිජනකතාව වැඩි දියුණු කරයි.
• එමඟින් ව්‍යාධිජනකයන්ට, ධාරක පටක ආක්‍රමණය කර, ඝනාවාසීකරණය වී සාමාන්‍ය දේහ ක්‍රියාකාරීත්වයට හානි පැමිණවීමට ඉඩ සලසයි.

• ව්‍යාධිජනකයින්, ව්‍යාධිජනකතාව ඇති කිරීමට ප්‍රධාන යාන්ත්‍රණ 2ක්  දරයි.

1.ආක්‍රමණතාව

 ආක්‍රමණතාව යනු

ධාරකයාගේ ආරක්ෂක යාන්ත්‍රණ අභිබවා යමින් ධාරක පටක ආක්‍රමණය කිරීමේ හා ඝනාවාසීකරණය සඳහා ගුණනය වීමේ හැකියාවයි.

• මේ සඳහා ව්‍යාධිජනකයන් විසින් නිපදවනු ලබන බහිඃසෛලීය එන්සයිම ගණනාවක් දායක වේ.

1. පොස්පොලයිපේස්-සත්ත්ව සෛල පටල විනාශ කරර්‍යි.
2. ලෙසිතිනේස්-සත්ත්ව සෛල පටලයේ ලිපිඩ වල ලෙසිතීන් සංරචකය ජල විච්ඡේදනය කරයි.
3. හයලුරොනිඩේස්-සෛල සම්බන්ධ කරන බදාම ද්‍රව්‍ය වන හයලුරොනික් අම්ලය බිඳ දමමින් දේහ පටක විනාශ කරයි.

• ව්‍යාධිජනක ක්ෂුද්‍රජීවීන් අක්‍රීයව ධාරකයා තුළට ඇතුළු වේ.
• ඒ සඳහා,

1. හමෙහි ඇතු තුවාල
2. ශ්වසන
3. ආමාශ ආන්ත්‍රික
4. මෞත්‍රලිංගික මාර්ග වැනි ස්වාභාවික විවර හෝ විවිධ ප්‍රවේශන මාර්ග භාවිතා කරයි.

2.ධූලකජනකතාව

ධූලකජනකතාව යනු,

සෛල වල සාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා පමුණුවන ධූලක නම් ජෛව රසායනික ද්‍රව්‍ය නිපදවීමට ඇති හැකියාවයි.

• මේවා ධාරකයා කෙරෙහි විෂ්ර්ර්ශ හානියක් සිදු කරන අතරම ජෛව විෂ ලෙසින් හැඳින් වේ.
• ආකාර දෙකකි. 

1.අන්තඃධූලක

• ලිපොපොලිසැකරයිඩ වේ.
• ක්ෂුද්‍ර ජීවී සෛල වල කොටස් වේ.
• තාප්ස්ථායී ධූලක වේ.
• බැක්ටීරියාවන් මිය ගොස් බිත්ති බිඳී වෙන් වූ පසෙ මේ ධූලක නිදහස් වේ.
• ග්‍රෑම් ඍණ බැක්ටීරියාවන් විසින් පමණක් නිපදවයි.
• ව්‍යාධිජනක විශේෂය කුමක් වුවත් සියලුම අන්තඃධූලක එකම රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි.
• එම රෝග ලක්ෂණ වනුයේ,

1. සීතල
2. උණ
3. දුර්වලභාවය
4. සාමාන්‍ය කැක්කුම්

උදා:Salmonella typhi ගේ සෛල බිත්ති වල ලිපොපොලිසැකරයිඩ

2.බහිෂ්ධූලක

• බැක්ටීරියා සෛලවල වර්ධනයේ හා පරිවෘත්තියේ කොටසක් ලෙස සෛල තුළ නිපද වේ.
• සෛල ඊරණයෙන් පසු ඒවා බාහිර පරිසරයට ස්‍රාවය හෝ නිදහස් වීම සිදු වේ.
• ප්‍රෝටීන වේ.
• වැඩි ප්‍රමානයක් එන්සයිම වේ.
• ඒවායේ උත්ප්‍රේරක ස්වභාවය අනුව ඉතා සුළු ප්‍රමාණයක් වුවද අතිශයින් හානිකරය.
• තාප අස්ථායී වේ.
• ජලයේ තැම්බීමෙන් අක්‍රිය වේ.
• බහුතරය ග්‍රෑම් ධන බැක්ටීරියා මඟින් ද සුළු ප්‍රමාණයක් ග්‍රෑම් ඍණ බැක්ටීරියා මඟින් ද නිපදවේ.
• ආකාර 3 කි.

1.නියුරොටොක්සින්-සාමාන්‍ය ස්නායු ආවේග සන්නයනට බාධා කරයි.

උදා:Clostridium tetani මතින් නිපදවන විෂ.

2.එන්ටරොටොක්සින්-ආමාශ ආන්ත්‍රික මාර්ගයේ සෛල අසාමාන්‍ය ආකාරයට උත්තේජනය කරයි.

උදා: Vibrio cholerae මඟින් නිපදවන ධූලක.

3.සයිටොටොක්සින්-එන්සයිම මඟින් පහර දී ධාරක සෛල විනාශ කරයි.

උදා:Corynebacterium diptheriae නිපදවන ධූලක

මිනිසාට ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මඟින් වැලඳෙන රෝග පාලන ක්‍රම

ප්‍රතිනාශක හා ව්‍යාසාධක භාවිතය

• ආසාදන වැළැක්වීම සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මරා දමන හෝ ක්ෂුද්‍රජීවී ගහනය අඩු කිරීමට භාවිතා කරනු ලබන රසායනික ද්‍රව්‍ය වේ.
• සාමාන්‍යයෙන් දියර ලෙස ඇත.
• මේවායේ සඵලතාවය රඳා පවතින සාධක වනුයේ,

1. ඒවාට විවෘත වන කාලය
2. උෂ්ණත්වය
3. සාන්ද්‍රණය
4. කාබනික ද්‍රව්‍ය වල පැවතීම

• සමහර ක්ෂුද්‍රජීවීන් සඳහා ඵලදායී නොවේ.
• ඒ සඳහා නිදසුන් වනුයේ,

1. පෝලියෝ වයිරසය
2. ක්ෂයරෝග බැක්ටීරියාව
3. බැක්ටීරි බීජාණු
4. දිලීර

ප්‍රතිනාශක

• මිනිස් දේහයට ආරක්ෂාකාරීව ඍජුවම යෙදිය හැක.
• උදා:

1. එතිල් මධ්‍යසාරය
2. අයිසොප්‍රොපනෝල්
3. ක්ලෝරසයිලනෝල්

ව්‍යාසාධක

• ශල්‍යගාර, දෙවුම් බේසම්, මුළුතැංඑයි මතුපිටවල්, කානු වැනි අජීවී පෘෂ්ඨ විෂබීජ නාශනයට භාවිතා කරයි.
• උදා:

1. ෆීනෝල
2. හයිපොක්ලෝරයිට්

ප්‍රතිජීවක භාවිතය

• ඇතම් විට ආසාදනයකින් දේහය ආරක්ෂා කර ගැනීමට හෝ රෝගය මැඩ පවත්වා ගැනීමට දේහ ආරක්ෂණ යාන්ත්‍රණ අපොහොසත් වේ.
• එවිට ප්‍රතික්ෂුද්‍රජීවී ඖෂධ අඩංගු රසායනික චිකිත්සක වලින් ප්‍රතිකාර කරයි.
• ප්‍රතික්ෂුද්‍රජීවී ද්‍රව මඟින් ධාරක සෛල වලට හානි සිදු නොකරමින් ක්ෂුද්‍රජීවීන් මරා දැමීම හෝ වර්ධනයට බාධා පැමිනවීම සිදු කරයි.
• බැක්ටීරියාවන්ට එරෙහිව ක්‍රියා කරන ඵලදායී ප්‍රතික්ෂුද්‍රජීවී ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිජීවක නම් වේ.
• පුළුල් පරාසයක බැක්ටීරි විශේෂ වලට එරෙහිව ක්‍රියා කරන ඒවා පුළුල් පරාස ප්‍රතිජීවක නම් වේ.
• සුවිශේෂ බැක්ටීරි කාණ්ඩයක් මත පමණක් ක්‍රියා කරන ඒවා පටු පරාස ප්‍රතිජීවක නම් වේ.
• ප්‍රතිජීවක විවිධාකාර ක්‍රියාකාරීත්වයන් පෙන්නුම් කරයි.

1. සෛල බිත්ති සංස්ලේෂණය නිශේධනය-පෙනිසිලින්
2. ප්‍රෝටීන් සඃස්ලේෂණය නිශේධනය-එරිත්‍රොමයිසින් හා ටෙට්‍රාසයික්ලින්
3. ප්ලාස්ම පටල කඩා බිඳ දැමීම-ඩැප්ටොමයිසින්
4. DNA/RNA සංස්ලේෂණය නිශේධනය-රිෆැම්පින්

ප්‍රරතිශක්තිකරණය:එන්නත්

එන්නතක් යනු,

ප්‍රතිශක්තිය ප්‍රේරණයට භාවිතා කරන

දුර්වල කරන ලද ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් හෝ

ඉතා කුඩා ක්ෂුද්‍ර ජීවී කොටස් අඩංගු

අවලම්බනයකි.

• වයිරස මඟින් ඇති කරනු ලබන රෝග පාලනයට වෙනත් ක්‍රම නැති නිසා එන්නත් නිතර භාවිතා කරයි.
• එන්නත් ආකාර කීපයක් ඇත.

1.අඩපණ කරන ලද ජීවී එන්නත්

• ඉතා පරීක්ෂාකාරීව ව්‍යාධිජනකතාව පාලනය කරන ලද ජීවය ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් අඩංගු වේ.
• සැබෑ ආසාදනය අනුකරණය කරයි.
• ධාරකයා තුළ ව්‍යාධිජනකයා සක්‍රියව පවතී.
• එම නිසා ජීවිතාන්තය දක්වා පවතින ප්‍රතිශක්තියක් සපයයි.
• බොහෝ විට ද්විතීයික ප්‍රතිශක්තිකරණයක් අවශ්‍ය නොවේ.
• උදා:

1. සරම්ප
2. කම්මුල්ගාය
3. රුබෙල්ලා
4. පැපොල 

2.අක්‍රිය කරන ලද එන්නත්

• අක්‍රිය කරන ලද හෝ මරණ ලද ව්‍යාධිජනක ක්ෂුද්‍රජීවීන් අඩංගු වේ.
• ද්විතීයික මාත්‍රාවන් නැවත නැවත ලබා ගත යුතුය.
• උදා:

1. ජලභීතිකාව
2. ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා
3. පෝලියෝ
4. කොලෙරාව

3.උප ඒකක එන්නත්

• ප්‍රතිග්‍රාහකයාගේ ප්‍රතිශක්තිය ප්‍රේරණය කළ හැකි ප්‍රතිදේහජනක ඛණ්ඩ පමණක් අඩංගු වේ.
• ටොක්සොයිඩ් එන්නත් මේ සඳහා නිදසුනකි.
• ව්‍යාධිජනකයාගෙන් මූලාරම්භ වූ අක්‍රිය කරන ලද ධූලකාභ අඩංගු වේ.
• ධූලකාභ එන්නත් භාවිතා කරනු ලබන රොග වනුයේ ගලපටලය, පිටගැස්ම ආදියයි.
• ජාන ඉංජිනේරු විද්‍යාව මඟින් නිපදවනු ලබන උප ඒකක එන්නතක් වනුයේ හෙපටයිටිස් බී එන්නතයි.
• ද්විතීයික මාත්‍රා ලබා ගත යුතුය.