ප්‍රංශ විධායකය හා ව්‍යවස්ථාදායකය අතර සබදතාවය
ප්‍රංශයේ පැවති ඒකාධිපති රාජාණ්ඩු පාලනය 1789 ප්‍රංශ විප්ලවයෙන් පෙරලා දැමූ පසු මෙතෙක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා 5 ක් බිහි වී ඇත. 4 වන සමූහාණ්ඩුවේ අවසාන අගමැති වූ චාල්ස් ඩිගෝල් 5 වන සමූහාණ්ඩුවේ ප්‍රථම ජනාධිපති විය. එය 1958 බිහි වූ අතර ව්‍යවස්ථාව සකසන ලද්දේ පහත සදහන් මූලධර්ම පදනම් කරගෙන ය.
1. ආණ්ඩුවේ සෑම පාලන ආයතනයක ම බල උල්පත ජනතාව යන මහජන ස්වාධිපත්‍යය
2. ව්‍යවස්ථාදායක හා විධායක බලතල එකිනෙක වෙන් කිරීම නමුත් ආණ්ඩුව ව්‍යවස්ථාදායකයට වගකිව යුතු ය.
3. මූලික අයිතිවාසිකම් සුරැකීමට ස්වධීන අධිකරණයක් පවත්වාගෙන යාම
මෙම පස්වන සමුහාණ්ඩු ක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දේශපාලන විධායකය ජනාධිපති සහ කැබිනට් මණ්ඩලය යි. ජනාධිපති ව්‍යවස්ථාදායකයේ සාමාජිකයෙක් නොවන අතර ජනාධිපති පත් වන්නේ වෙන ම ඡන්දයකිනි. ප්‍රංශ ආණ්ඩු ක්‍රමය අනුව ජනාධිපති තනි විධායකයක් නොවන අතර කැබිනට් මණ්ඩලය ද විධායකයේ එක් අංශයකි. ප්‍රංශ ආණ්ඩු ක්‍රමයේ ව්‍යවස්ථාදායකය පාර්ලිමේන්තුව නමින් හැදින්වේ. මෙය මණ්ඩල දෙකකින් සමන්විත වන අතර මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලය හෙවත් පහළ මණ්ඩලය හදුන්වනු ලබන්නේ ජාතික සභාව වශයෙනි. දෙවන මණ්ඩලය හෙවත් ඉහළ මණ්ඩලය හදුන්වනු ලබන්නේ සෙනෙට් මණ්ඩලය යනුවෙනි. ප්‍රංශ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ව්‍යවස්ථාදායකය හා විධායකය අතර නිශ්චිත සම්බන්ධතාවයක් ගොඩ නැගී තිබේ. එය පහත දැක්වෙන අයුරින් විස්තර කළ හැක.
- ජාතික සභාව විසුරුවා හැරීමේ බලය ජනාධිපති සතුවේ. ව්‍යවස්ථාවේ 12 වන වගන්තිය යටතේ සිය අභිමතනුසාරී බලය ක්‍රයාවට නංවමින් ඕනෑම කරුණක් මත ඕනෑම අවස්ථාවක ජාතික සභාව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිට පුලුවන. එහෙත් ව්‍යවස්ථාවට අනුව මෙම බලය ක්‍රියාවට නැංවිය හැක්කේ වර්ෂයකට එක් වතාවක් පමණි. එමෙන් ම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ජාතික සභාව විසුරුවා හැරීමට ප්‍රථමයෙන් අගමැතිවරයාගෙන් සහ ව්‍යවස්ථාදයකයෙහි මණ්ඩල දෙකෙහි සභාපති වරුන්ගෙන් විමසිය යුතු ය. එසේ වුව ද ඔවුන්ගේ මතය පිළිගැනීමට ජනාදිපතිවරයා බැදී නැත.
- පාර්ලිමේන්තුව සම්මත කරන පනත් ක්‍රයාවට නැගීමේ බලය. පාර්ලිමේන්තුව සම්මත කරන අණපනත් අවසාන වශයෙන් ක්‍රියාවට නැංවීමේ බලය ව්‍යවස්ථාව මගින් පවරා ඇත්තේ ජනාධිපතිවරයාට ය. එහි දී ඕනෑම පනතක් නැවත සළකා බැලීම සදහා පාර්ලිමේන්තුව වෙත ආපසු යැවීමේ බලය ජනාධිපතිට හිමි ය.
- පාර්ලිමේන්තුව ඇමතීමට හා පණිවුඩ යැවීමට ඇති බලය, ජනාධිපතිවරයා පාර්ලි‌‌මේන්තුවට ඉදිරිපත් කරන පණිවුඩ විවාදයට ලක්කළ යුතු නොවේ.
- පාර්ලිමේන්තුව පනවන නීති ප්‍රකාශයට පත් කිරීමේ බලය, පාර්ලිමේන්තුව පනවන නීති ජනාධිපතිවරයා වෙත ඉදිරිපත් කොට දින 15 ක් ගතවීමට ප්‍රථමයෙන් ප්‍රකාශයට පත්කළ යුතු ය.
- වසරකට පාර්ලිමේන්තු වාර පැවැත්විය හැක්කේ දෙවතාවක් පමණි. ජාතික සභාවේ සාමාජිකයන් බහුතරයකගේ කැමැත්ත මත අතිරේක සභාවාර කැදවන මෙන් ඔවුන්ට ඉල්ලා සිටිය හැකි වුවත් ඒ සදහා ඉඩ දිය යුතු ද නැද්ද යන්න තීරණය කරනු ලබන්නේ ජනාධිපති විසිනි.
- කැබිනට් මණ්ඩයට පාර්ලි‌‌මේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු ඇතුලත් කර ගැනීම. ජනාධිපතිගේ නායකත්වයෙන් ක්‍රියාත්මක වන කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් පත්කිරීමේ බලය යටතේ අගමැති සහ ඇමතිවරුන් ජනාධිපති විසින් පාර්ලිමේන්තුව තුලින් තෝරාගනු ලැබේ. එහෙත් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සියලු සාමාජිකයින් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් නොවන අතර, ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පත්වන අය ද ජනාධිපතිතුමාගේ කැමැත්ත මත කැබිනට් මණ්ඩලයට පත්කර ගත හැක. එසේ ම ජනාධිපති විසින් අගමැති ධූරයට පත් කරනු ලබන්නේ ජාතික සභාවේ බහුතර කණ්ඩායමේ නායකයා ය. මෙසේ පත් කරනු ලබන ඇමතිවරුන් සහ අගමැති අදාළ තනතුරු වලින් නෙරපා හැරීමේ බලය ද ජනාධිපති සතු ය.
මේ ආකාරයෙන් ප්‍රංශ ආණ්ඩුක්‍රමයෙහි ව්‍යවස්ථාදායකය හා විධායකය අතර සම්බන්ධතාවය ගොඩනගා තිබෙන්නේ ව්‍යවස්ථාදායකයට විධායක ජනාධිපති ධූරය කෙරෙහි කිසිදු ප්‍රබල බලපෑමක් සිදුකළ නොහැකි ආකාරයෙනි. අනෙක් අතින් ජනාධිපතිගේ බලයට ව්‍යවස්ථාදායකය යටපත් වන ආකාරයෙනි.
