සෝල්බරි ආණ්ඩුකම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නාමික විධායකයේ තත්ත්වය හා බලතල
1948 සිට ක්‍රියාත්මක වූ සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ලංකාවේ නාමික විධායකය වූයේ බ්‍රිතාන්‍ය රැජින ය. එහෙත් ඇය මෙරට නොසිටි නිසාත් ලංකාව හා බ්‍රිතාන්‍ය අතර පවතින දුර ප්‍රමාණය අනුවත් ලංකාවේ නාමික විධායකය වශයෙන් ඇයට හිමි බලතල හා කාර්යයන් රැසක් ක්‍රියාවට නංවන ලද්දේ ඇය විසින් පත්කළ අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසිනි. අග්‍රාණ්ඩුකරු යනු කිරීටයේ නියෝජිත පදවියකි. එබැවින් අග්‍රාණ්ඩුකරු තම කටයුතු මෙහෙයවිය යුතු වූයේ සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවේ විධීවිධානවලට අනුවත්, බ්‍රිතාන්‍යය නාමික විධායකය අනුගමනය කරන සම්ප්‍රදායන්ට අනුකූලවත් ය. අග්‍රාණ්ඩුකරු පත් කළේ ලංකාවේ අගමැතිගේ උපදෙස් මත බ්‍රිතාන්‍ය රැජින විසිනි. මේ තනතුරට නිශ්චිත නිල කාලයක් නොවී ය.
ධූරය දරමින් සිටි පුද්ගලයා ම නැවත එම ධූරයට පත් කරනවාද නැත්නම් වෙනත් කෙනෙකු පත් කරනවද යන්න වසර 5න් 5 ට සලකා බැලීමේ පුරුද්දක් එකල පැවතුණි. අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයාගේ බලතල හා කාර්යයන් සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාව නමැති මූලික නීති ලේඛනයෙහි සදහන් කෙරිණි. මොහුගේ බලතල බ්‍රිතාන්‍ය රැජින විසින් භුක්ති විඳින බලතලවලට වඩා පටු ක්ෂේත්‍රයකට සිමා කරන ලද ඒවා විය. ව්‍යවස්ථාව මගින් ලංකාවේ නාමික විධායකය වෙත පවරා දෙන ලද කාර්යයන් අතුරින් ඇතැම් කාර්යයන් බ්‍රිතාන්‍ය රැජින හෝ ලංකාවේ අග්‍රාණ්ඩුකරු යන දෙදෙනාගෙන් කවර කෙනෙකුට වුව ද ක්‍රියාවට නැංවීමට හැකි වුව ද අනෙක් කාර්යයන් ක්‍රියාවට නැංවීමට හැකි වූයේ ශ්‍රී ලංකාවේ අග්‍රාමාත්‍ය වරයාගේ උපදෙස් මත ය. අග්‍රාණ්ඩුකරු වෙත පවරා දී තිබුණු කාර්යයන් ඔහු විසින් ක්‍රියාවට නැංවිය යුතු වූයේ බ්‍රිතාන්‍ය රැජින විසින් එක්සත් රාජධානිය තුළ මීට සමාන බලතල හා කාර්යයන් ක්‍රියාවට නැංවීමේ දී අදාළකරගත් ව්‍යවස්ථානුකූල සම්ප්‍රදායන් සමඟ හැකිතාක් දුරට අනුගත වන අයුරිනි.
මින් අදහස් වන්නේ අග්‍රාණ්ඩුකරු ක්‍රියාත්මක විය යුත්තේ අගමැතිගේ උපදෙස් මත වන බව ය. අග්‍රාණ්ඩුකරු වෙත පැවරී තිබූ බලතල විධායක, ව්‍යවස්ථාධායක, අධිකරණ හා පරිපාලන යන අංශ සමග සම්බන්ධ විය. ඒ අනුව අගමැති පත් කිරීම ආණ්ඩුකරුට අයත් කාර්යයක් විය. ඒ සම්බන්ධයෙන් ඔහු ක්‍රියාකලයුතු වූයේ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුක්‍රම සම්ප්‍රදායන්ට අනුකූලවයි. එහි අදහස වන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර පක්ෂයේ නායකයා අගමැති වශයෙන් පත් කිරීමට ක්‍රියාකළ යුතු බවයි. අගමැති පත් කිරීමට අමතර ව කැබිනට් ඇමතිවරු සහ පාර්ලි‌‌මේන්තු ලේකම්වරු පත්කිරීම ද ආණ්ඩුකරුට අයත් කාර්යයක් විය. මෙහි දී අග්‍රාණ්ඩුකරු විසින් අගමැති පත්කළ අතර, අගමැති විසින් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සෙසු සාමාජිකයන් සහ පාර්ලි‌‌මේන්තු ලේකම්වරු නම් කරනු ලැබිණි. අගමැතිගේ උපදෙස් මත කැබිනට් ඇමතිවරු සහ පාර්ලි‌‌මේන්තු ලේකම්වරු, විගණකාධිපති වැනි විශේෂිත ගණයේ රජයේ නිලධාරීන් පත් කිරීම ආණ්ඩුකරුට කළ හැකි වුවත් එය අනිවාර්ය අවශ්‍යතාවයක් වූයේ නැත. රැජින ලංකාවට පැමිණි විටෙක ඒ කටයුතු පෞද්ගලික වශයෙන් ක්‍රියාවට නැංවීමේ හැකියාව ඇයට තිබුණි. මින් පැහැදිළි වන්නේ විධායක කටයුතුවල දී අග්‍රාණ්ඩුකරුට ස්වාධීන පුද්ගලයකු වශයෙන් ක්‍රියාකිරීමේ හැකියාව නොතිබූ බවයි.
රැජින විසින් නිකුත් කරනු ලබන නියෝගයකින් අග්‍රාණ්ඩුකරුගේ අහිලාෂයන් යටපත් කිරීමේ හැකියාව තිබුණි. මේ අනුව අග්‍රාණ්ඩුකරු යනු රැජිනගේ හුදු නියෝජිතයා පමණක් ම විය. සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවේ සදහන්වන අන්දමට එක්සත් රාජධානියේ පවතින සම්ප්‍රදායන් බිද හෙලුවේ ය යන චෝදනාව මත දිවයිනේ කිසිදු අධිකරණයක දී ඔහුගෙන් ප්‍රශ්න කළ නොහැක. අග්‍රාණ්ඩුකරු අගමැතිගේ උපදෙස් මත ක්‍රියාකල යුතු යයි ව්‍යවස්ථාවේ සදහන් වුව ද භාවිතයේ දී එම තත්වය ඒ ලෙසින් ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත. අවස්ථා ගණනාවක දී ම අග්‍රාණ්ඩුකාරවරුන් ඔවුන්ට ව්‍යවස්ථාවෙන් ලබා දී තිබුණු බලතල ඉක්මවා ක්‍රියා කළේ යයි චෝදනා එල්ල වී ඇත. මේ ආකාරයෙන් ගැඹුරින් කරුණු අධ්‍යයනය කිරීමේ දී නාමික විධායකයේ තත්වය හා බලතල පිළිබද පුළුල් දැනුමක් ලබාගත හැකි ය.
Nethu Nethmi
අශාන් ගමගේ