ආසියාවේ වාණිජ ඉතිහාසය හැදෑරීමේදී මැටි බඳුන් මූලාශ්‍රයක් වශයෙන් යොදාගත හැකි ආකාරය.
මානවයා ශිෂ්ටාචාර ගතවීමත් සමග නිර්මිත මැටි භාණ්ඩ හා බද්ධ වූ කුඹල් කර්මාන්තය මානව ඉතිහාසයේ වර්ධනීය තාක්‍ෂණ අංගයක් ලෙස හදුනාගැනීම නිවැරදි ය. නියොලිතික යුගයේ ආරම්භයේ සිට මිනිසාගේ බුද්ධිය හා නිර්මාණශීලීත්වය මත මැටි නිෂ්පාදන මානව කටයුතු සදහා යොදා ගත්ත ද, මැටි කර්මාන්තයේ ආරම්භය හා විසරණය පිළිබදව කරුණු නිශ්චිත නැත. යුරෝපයේ මැටි බඳුන් නිෂ්පාදනය ආරම්භ වූ බව ඇතැමෙක් ප්‍රකාශ කරන අතර ලෝකය පුරා සමකාලීනව මෙය වර්ධනය වූ බව තවත් මතයකි. ආසියානු කලාපයේ පුරාණ මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබඳව පැරණිම සාධක අදින් වසර 12,000 ක් පැරණි බව විද්වත් පිළිගැනීමයි. යුරෝපය වාසය කළ ප‍්‍රාග් ඵෙතිහාසික මානවයා ආසියාතික කලාපයට විසරණය වීමත් සමග මැටි බඳුන් තාක්‍ෂණය ද සංක‍්‍රමණය වන්නට ඇත. කෙසේ වුවද ද්‍රව්‍යාත්මක සාධක මත පදනම්ව අතීතය ප‍්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ දරන පුරාවිද්‍යාඥයාට බහුලව හමුවන සහ වැදගත් සංස්කෘතික වස්තුවක් ලෙස මැටි බඳුන් සඳහන් කළ හැකි අතරම, ලෝකයේ බොහෝ පුරාවිද්‍යාඥයින් තම පර්යේෂණ අර්ථකථන සඳහා මැටිබදුන් යොදාගන්නා ආකාරය දැකගත හැකි ය.
ඊජිප්තුව, මෙසපොතේමියාව, පලස්තීනය, ඇනටෝලියාව හා සයිප‍්‍ර‍්‍රසය යුරෝපයේ මැටි බඳුන් නිර්මාණය කළ රටවල් ලෙස සදහන් කල හැකිය. මෙම රටවලින් නවශිලා අවධිය නියෝජනය කරන කෝප්ප, සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර තැටි මෙන්ම විශාල ප‍්‍රමාණයේ කේතල ද සොයාගෙන ඇත. මෙම මැටි භාණ්ඩ නිපදවීම සඳහා නයිල් නිම්නය ආශ්රිත මැටි භාවිත කළ බව පර්යේෂණවලින් සනාථ වී ඇත. මුලින්ම සකපෝරුව නිර්මාණය කිරීමේ ගෞරවය හිමි වන්නේද ඊජිප්තු වැසියන්ටය. 1880 දී ප‍්‍රංශය, ජර්මනිය, බ්‍රි‍තාන්‍ය වැනි රටවල සිදුකරන කැනීම් මගින් ද මැටි බඳුන් හමු වී තිබේ. මෙම අවධියේ දී ම පලස්තීනයේ සිදුකරන ලද කැනීම්වලින් ග්රීක රෝමානු සහ යුදෙව් මැටි භාණ්ඩ හමු විය. මේ නිසා යුරෝපය ආශ්‍රිතව මැටි කර්මාන්තය ව්‍යාප්තව පැවති බව තහවුරු වේ.
ආසියාවේ පැරණිතම මැටි බඳුන් සාධක කමිකුරයිවා (kamikuroiwa) ගුහා ක්ෂේත‍්‍රයේ 9 වන ස්තරයෙන් ලැබී ඇත. මෙම මැටි බදුන් අදින් වසර 12,000 පැරණි බව පිළිගනී. එසේම මෙය ජෝමෝන් (jarmon) සම්ප‍්‍රදායේ ආරම්භක අවස්ථාව ලෙස ද සැලකේ. ආසිියාතික කලාපයේ පැරණි මැටි බඳුන් සාධක පෙරදිග රුසියාවේ මුස්කිනොව්සා (Muskinousa) වලින් ද හමු වී ඇත. ඒවා ද අදින් වසර 12,000 ක් පැරණි බව හදුනාගත හැකි ය. දකුණු චීනයේ ස්වතන්ත‍්‍ර ප‍්‍රදේශයේ වලං කැබලි හා පූර්ණ ලෙස හමුවූ බඳුන් අදින් වසර 15,000-16,000 ක් පැරණි බව තහවුරු කරගෙන තිබේ. ආසියාතික මැටි බඳුන් අධ්‍යයනයේ දී ඉන්දියාව ද වැදගත් තැනක් ගනී. ඉන්දියාවේ මධ්‍ය ශිලා යුගය පිළිබද කාලය අදින් වසර 10,000 ත් ක්රිස්තු පූර්ව 20,000 ත් දක්වා ගමන් කරයි. මෙම යුගයට සම්බන්ධ මැටි බඳුන් බහුල වශයෙන් ලැග්නායි ප‍්‍රදේශයෙන් සොයාගෙන ඇති අතර ඒවා සම්බන්ධයෙන් වර්ගීකරණයක් ද සිදු කොට ඇත.
මෙසේ යුරෝපයෙන් හා ආසියාවෙන් පුරාතන මැටි බඳුන්හි සාධකයන් හමු වී තිබේ. ඒ අනුව කැණීම්වලින් හමු වන්නා වූ එම මැටි මෙවලම්වලට ආවේණික වූ විවිධ හැඩයන් ආදී අංග සැලකිල්ලට ගෙන ඒ ඒ යුගයන් හා සම්බන්ධ සමාජ, සංස්කෘතික මෙන් ම ආර්ථික තත්ත්වයන් පිළිබද අවබෝධයක් ලබා ගත හැකි ය. විශේෂයෙන් රටවල් පුරා විසිරී ඇති මැටි බඳුන් ආශ්‍රයෙන් තත් යුගයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් හඳුනාගැනීමේ හැකියාව ද පවතී. ආසියාවේ වාණිජ කටයුතු අධ්‍යනයේදී මූලාශ්‍රයක් වශයෙන් මැටි බඳුන්වල ඇති වටිනාකම මෙහීදී සාකච්ඡාවට ලක් වේ.
පහලොස් වන සියවසෙහි සිටි චීන ලේඛකයෙක් වන Ma Huan චීන මංග් රාජ සභාවේ වෙළද කටයුතු පිළිබඳ ප‍්‍රධානියෙකු වූ “Zheng He ‘’ කිහිප වාරයක් ම ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණ ඇති අතර ඒත් සමඟ වෙළෙඳ කණ්ඩායම් කිහිපයක්ද පැමිණ ඇතැයි සඳහන් කරයි. අතීතයේ දී ශ්‍රී ලංකාව සමඟ මෙවන් විදේශීය සබඳතා පැවැත්වීමට ලංකාවේ පිහිටීම වැදගත් විය. ශ්‍රී ලංකාව පෙරදිග ලෝකයටත් බටහිර ලෝකයටත් මධ්‍යගත පිහිටා ඇත. මේ නිසා සුළං නැව් භාවිතා කරමින් මුහුදු මාර්ග ඔස්සේ පෙර අපර දෙදිග සබඳතා පැවැත්වීමේ දී ශ්‍රී ලංකාව කලාප දෙක අතර වූ මධ්‍යස්ථානය විය. මෙය තහවුරු කරන ප්‍රබල සාධකයක් බවට චීන මැටි බඳුන් පත්ව ඇත.
ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා සන්දර්භය තුළින් සොයා ගනු ලබන දෙස් විදෙස් මැටි බදුන් අතර පුරාණ චීන මැටිබඳුන්වලට හිමි වන්නේ ප‍්‍රමුඛත්වයකි. මේවා චීන ලංකා වෙළඳ සබඳතාවල සෘජු හා වක‍්‍ර ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස මෙරට ව්‍යාප්ත වී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවෙන් හමුවන පැරණිම චීන මැටි බඳුන් ලෙස දැනට හඳුනාගෙන ඇත්තේ ක්රි.ව. 618 - 906 කාලයේ චීනයේ තංග් රාජ වංශ කාලයට අයත් මැටි බඳුන්ය. එසේම උතුරු සුංග් රාජ වංශය, දකුණු සුංග් රාජ වංශය, යු වැන් රාජවංශය, මිංග් රාජවංශය යන රාජ වංශයන්ට අයත් වකවානුවල මැටි බඳුන් ද හමු වී ඇත. එසේම චිංග් රාජවංශ සමයට අයත් යැයි සැලකිය හැකි මැටි බඳුන් ද හමු වී තිබේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන මුල් ම විදේශීය මැටි බඳුන් විශේෂය ක්රිස්තු පූර්ව යුගයට අයත් වන ඉන්දියානු මැටි බඳුන්ය. එහෙත් ක්රිස්තු වර්ෂ පස්වන සියවසෙන් පමණ පසු මූලික වශයෙන් මිශ‍්‍ර වශයෙන් හමුවන්නේ ඉස්ලාමීය රටවල මැටිබඳුන් සහ චීන මැටි බඳුන් පමණි.ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදුබඩ තීරයේ පිහිටා ඇති පුරාණ වරායන් සහ නාගරික මධ්‍යස්ථානවලින් මෙන්ම රට අභ්‍යන්තරයේ බෞද්ධ විහාරාරාම හා රජ මාළිගා අයත් ඇතුළු නගරවලින් මෙම පුරාණ චීන මැටි බඳුන් බිඳී ගිය අවශේෂ වශයෙන් මෙන් ම සම්පූූර්ණ භාජන වශයෙන් ද සොයා ගෙන ඇත. වර්තමාන මන්නාරම් දිස්ත්‍රික්කයට අයත් පැරණි මාතොට වරාය චීන මැටි බඳුන් අවශේෂ හමුවන දිවයිනේ ප‍්‍රධාන පුරාවිද්‍යා බිම්කඩක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය. අනුරාධපුර ජේතවනාරාමය, අභයගිරිය, මිහින්තලය, පොළොන්නරුව වැනි ස්ථානවලින් ද යුග කීපයකට අයත් චීන මැටි බඳුන් හමු වේ. මාතොටින් ශ්‍රී ලංකාවට ඇතුල් වූ චීන මැටි බඳුන් නැගෙනහිර වෙරළින් පැමිණෙන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි සාධක පුරාණ ගෝකණ්නතිත්ථ (වර්තමාන ත්‍රිකුණමලය) ආදී පැරණි වරායවලින් හමුවේ.
තංග් යුගයට අයත් මැටි බඳුනක් ගාල්ලේ මුහුදු පුරාවිද්‍යා කැණිම්වලදී සොයා ගෙන ඇත. ප‍්‍රමාණයෙන් විශාල භාජන වන මේවා ඝනකම් බඳක් සහිත වේ. සමතල පතුලක් සහිත මෙම භාජනයේ ඇතුළත සහ පිටත දුඹුරු හෝ කොළ වර්ණයෙන් යුත් ග්ලේස් ආලේප කිරීම් වලින් යුත්ත වේ. සමහර භාජන කෙටිව පිටතට නැමුණු බඳුන්තර වටා තිරස්ව සහ සිරස්ව යෙදූ කුඩා කොකු හයකින් යුක්ත වේ. මෙම විශාල භාජන එහා මෙහා ඔසවා තැබීමේ දී එම කොකු උපකාරි වේ. බොහෝ විට පුරාණයේ නාවික ගමන්වලදී ජලය, බීර වැනි ද්‍රව්‍ය ඇසුරුම් කිරීම සඳහා භාවිතා කොට ඇතැයි සැලකිය හැකි.
චීන සෙරමික් බඳුන් සොංග් රාජවංශ සමයට අයත්ය. මෙම චීන මැටි බඳුන් ආසියාවේ සහ යුරෝපයේ විවිධ වරායන් වෙත අපනයනය කරනු ලැබිණ. මේවායේ වෙනස් නොවන සුන්දරත්වය මෙන්ම මේවායේ අඩංගු කරන ආහාර පානයන්ට විෂ එක්කළහොත් මෙම බඳුන්වල වර්ණ නිසා ඉවත්ව යන බවට වූ විශ්වාසය හේතුවෙන්ද මෙම සෙරමික් භාණ්ඩ ඔටෝමන් සුල්තාන්වරුන් වැනි විවිධ රජවරුන් හා රාජවංශයන්ගේ ප්‍රියතම භාණ්ඩ විය.
ලෝකයේ සොයාගෙන ඇති පැරණිතම සෙරමික් නිර්මාණ චෙක් ජනරජයෙන් සොයාගනු ලැබූ වීනස් පිළිම වන අතර ඒවා මීට වසර 29000 - 25000 අතර කාළයකට පෙර යුගයට අයත් ලෙස සලකනු ලැබේ. ආසියාවේ පැරණිතම සෙරමික් භාණ්ඩ ජපානය ආශ්‍රිතව ජීවත්වූ ජනයා විසින් මීට ක්රි. පූ. 10500 දී පමණ නිර්මාණය කල මැටි බඳුන් බව සැලකේ. චීන පෝසිලේන් නිර්මාණය වන්නේ ආසියාවේ හන් යුගය (ක්රි. ව. 100 -200) රාජධානි ත්‍රිත්වයේ යුගය (ක්රි. ව. 220-280) රාජවංශ හයේ යුගය (ක්රි. ව. 220-589) සහ ටැංග් රාජවංශික යුගය (ක්රි. ව. 618-906) යන කාළයන් තුළය.
පුරාවිද්‍යා කැණීම් මගින් සුමේරියානුවන් වලං නිෂ්පාදනය කළ බවට සාධක ලැබී ඇත. තැටිවලින් සකස් කරගත් වළං පුළුස්සා තිබේ. පසුව ඒවා වර්ණාලේපිත කර නොයෙක් මෝස්තරවලින් අලංකාර කර තිබේ. එම මෝස්තර භාවාත්මක වූ අතර නිර්මාණ කලාවේ උච්චතම අවස්ථාවක් ලෙස සළකනු ලබයි. ඒ ඒ කාල වකවානුවලට අනූව වළං නිෂ්පාදනයද විවිධ ස්වරූප ගත්තේය. පසුකාලීනව වළං නිර්මාණය සදහා සකපෝරුව යොදාගෙන තිබේ. එය අතින් කරකවන හෝ පයින් කරකවන උපකරණයක් වන්නට ඇති බව සිතිය හැක. සමකාලීන ශිෂ්ටාචාරවලින් මෙම මැටි බඳුන් ලැබීමෙන් එකල සුමේරියානුවන්ගේ මැටි බඳුන් නිෂ්පාදනය ප්‍රචලිතව පැවති බව පෙනේ. එමෙන්ම ඒවා වෙළද භාණ්ඩයක් වශයෙන් ලොව පුරා පැතිරුණු බවද දැකිය හැකිය.
මෙම යුගයේ වෙළදාමද වැදගත් තැනක් ගත්තේය. සුමේරියානුවන් අසල්වැසි රාජ්‍යය සමග වෙළදාම් කටයුතු සිදු කර තිබේ. ගංගාවල යාත්‍රා කරන කුඩා නැව්වලින් වෙළදාම් කිරීමට සුමේරියානු වැසියෝ දක්ෂ වූහ. කෑම බීම ඇදුම් පැළදුම් ධාන්‍යය වර්ග ආදි දේ මේ නැව්වල ගෙන යන ලදි ක්‍රීට දූපත්, කැස්පියන් දූපත් ආදිය සමග වෙළද කටයුතුවල යෙදෙන්නට ඇති බව අනුමාන කළ හැකිය. ගොඩබිම හරහා වෙළදාම සිදු වූ අතර වෙළද භාණ්ඩ බූරුවන්ගේ පිට මත පටවාගෙන වෙළදාමේ යාමට ඔවුන් කටයුතු කර ඇත. එසේම කරත්තද ඒ සදහා යොදා ගැණුනි. ඈත ප්‍රදේශවල වෙළද කටයුතු සදහා නියෝජිතයින් පත් කර සිටි බවද පෙනේ. වෙළද කටයුතුවලදී බිල් ලියා තිබේ. මේ සියල්ල ලියා ඇත්තේ මැටි පුවරුවලය. ඒවා අධ්‍යයනයෙන් ඉහත ඉතිහාසය ගොඩ නඟා ගැනීමට හැකියාව ලැබී ඇත.
පුරාණ ග්‍රීසියේද මැටි බඳුන් නිෂ්පාදනය ප්‍රචලිතව පැවතී ඇත. දැනට වර්ණ ආලේපිත මැටි බදුන් 100000 කට අධික සඛ්‍යාවක් හමු වී තිබේ. ග්රීක වැසියන් එදිනෙදා ජීවිතයේ දී මැටි බඳුන් බහුලව භාවිත කර ඇති බව පෙනේ. දිනපාත තම පරිභෝජන කටයුතු සදහා දේශීය වශයෙන් නිපදවා ගත් මැටි බදුන් මෙන්ම අටිකාය වැනි විදේශයන්ගෙන් ආනයනය කරන ලද වර්ණ ආලේපිත මැටි බදුන් සොයා ගෙන ඇත. එටිර්රාස්කන්ස් හා දකුණු ඉතාලියෙන් නිපදවන් ලද මැටි බදුන්ද ඒ අතර වෙයි. විවිධ ස්ථානවලින් විවිධ වර්ග හා හැඩැති භාජන ග්‍රීසියට ආනයනය කර තිබේ. මෙම සියලුම මැටි බදුන් භාවිතයට නොගත් අතර සමහරක් මැටි බදුන් අලංකාර සදහා භාවිතා කර ඇත. මේ අතර ඇම්ෆෝරා නම් බදුන් වර්ගයද හමු වෙයි.එ්වා බොහෝ විට වයින් කප්පාදු කිරීම සදහා යොදා ගෙන ඇති බවට විස්වාස කරයි.
ග්‍රීසියේ තවත් සුවිශේෂි මැටි බඳුන් රාශියක් නිර්මාණය වී තිබේ. මැලියම් දැමූ මැටි බඳුන, සැහැල්ලු කහ, රතු පැහැයට හුරු දුඹුරු, ෂැම්පෝක් හෝ සැහැල්ලු කොළ බඳුන් ආදයයි. මින් වඩාත්ම ජනප්‍රිය වූයේ කහ, දුඹුරු සහ කොළ යන ඒවාය. සත්ව රූපවලින් ඒවා විචිත්‍රවත් කර ඇත. මේවා කලාපයේ බොහෝ විදේශිකයන් විසින් ප්‍රිය කරන ලද අතර මෙම ග්ලාස්ටික් මැටි භාණ්ඩ ලොව පුරා ප්‍රවාහනය කර ඇත.
රෝම මැටි බඳුන්ද මෙම මාතෘකාවෙහිලා සුවිශේෂි වේ. රෝම මැටි බඳුන් ගබඩා කටයුතු සදහා භාවිතා කරණු ලැබූ මැටි බදුන්, ප්‍රවාහනය සදහා යොදා ගනු ලැබූ විශාල මැටි බදුන්, හා ආහාර පාන කටයුතු සදහා යොදා ගනු ලැබූ මැටි බදුන් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. මෙම මැටි බදුන් අතර දේශීය වශයෙන් නිපදවා වෙළදාම් කල මැටි බදුන්වල ඉතා ඉහළ ප්‍රමිතියක් හා නිමාවක් දක්නට හැකිය.එසේම දේශීය වශයෙන් මෙන්ම විදේශීය වශයෙන් වෙළදාම් කරනු ලැබූ මැටි බදුන්ද මෙහි නිපදවා ඇති බව අපට පෙනේ. එයින් අපනයනික කේෂ්ත්‍රය ඉතා දියුණු තත්වයෙන් පැවැති බවපැහැදිලි වේ. එසේම මෙහි මැටි බදුන් විශාල වශයෙන් හමු වීම නිසා එය ඉතා දියුණු තත්වයෙන් පැවැති ඇති බවට ද නිගමනය කළ හැකිය.රෝම මැටි බදුන් අතර විශාල කවාකාර ඒවා විශාල ප්‍රමාණයක් දැකිය හැකිය. පැරණි රෝම ලේඛනවලද තත් යුගයේ ඉතා දියුණු මැටි කර්මාන්තයක් පැවති ඇති බවත්, වෙළදාමේදී මැටි බඳුන් ඉහළ මිලකට අලෙවි වූ බවත් සඳහන් වේ.
ක්රි.පු 4300-2300 දක්වා පැවති කැල්කොශිලා කාලපරිච්ඡේදයේ (තඹ යුගය) දී ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරයේ පැවති පිඟන් කර්මාන්තය ඉතා දියුණු වූවකි. එය දකුණු මර්ත්මෙනිස්තාන හා ඉරාන පිඟන් කර්මාන්තයට සමානකමක් දක්වයි. මේ නිසා මෙම රාජ්‍ය අතර ගමන් බිමන් හා වෙළෙඳ සබඳතා පැවති බව පැහැදිලි වේ. මුල් හරප්පන් යුගයට (ක්රි.පු 3200-2600) අයත් මැටි බඳුන්, මුර්ති හා විසිතුරු භාණ්ඩ අතර එකිනෙකට ලැබෙන සමානකම් හේතුවෙන් ඉන්දු නිම්න වැසියන් මධ්‍යම ආසියාව හා ඉරානය සමඟ ගැල් මඟින් හා ගොඩබිමින් වෙළෙඳාම සිදු කළ බව තහවුරු වේ. ඉන්දියාවේ පැරණි කලා කෘතිවල ව්‍යාප්තිය සැලකූවිට මෙම වෙළෙද ජාලයෙන් ඇෆ්ගනිස්ථානයට අයත් ප්‍රදේශයත්, පර්සියාවේ මුහුදු බඩ ප්‍රදේශත්, උතුරු හා බටහිර ඉන්දියාව හා මෙසපොතේමියාවට අයත් විශාල ප්‍රදේශයකුත් ආර්ථික වශයෙන් බැඳි පැවති බව සිතිය හැකිය. හරප්පාව හා මෙසෙපොතේමියාව අතර මධ්‍යම හරප්පා යුගයේ සිට මුහුදු මාර්ගය ඔස්සේ වෙළෙඳ ගනුදෙනු සිදු වූ අතර මෙම වාණිජ කටයුතුවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සිදුවුයේ ඩිල්මුන් (වර්තමාන පර්සියන් බොක්කේ පිහිටි බහරේන් හා ෆයිලාතා) හි අතරමැදි වෙළෙඳුන් හරහාය.
බටහිර ආසියානු ප්‍රදේශයන්හි බහුලව දැකගත හැකි භාජන විශේෂයක් ලෝතාල්වලින් හමු වී තිබේ. රතු පැහැයක් ගත් මෙම භාජන වාණිජ කටයුතු ව්‍යාප්ත වී ඇති අන්දම කියා පායි. මෙහි තිබී සොයාගත් බඳුන් හා විවිධ මූද්‍රා බටහිර ආසියාවේ සබදතා පැහැදිලි කරයි. නිල් පැහැති ශිලාමය මූද්‍රාවක උඩපැත්තේ සතුන් දෙදෙනකුගේ රූප දැකගන්නට පුළුවන. එම සතුන් දෙදෙනා ඔලු දෙකේ මකරකු වශයෙන් හදුනාගෙන ඇත. මකරුන් සංකේතයක් ලෙස යොදාගනු ලබන්නේ චීනයයි. මේ අනූව චීන ශිෂ්ටාචාරය සමග පැවති වෙළදාම පිළිබදවද හෝඩුවාවක් සපයාගත හැකිය.
උතුරු ඉන්දිය කාශ්මීර මිටියාවත ආශ්රිත බුරුෂාහෝම්හි පළමු වැනි කැණීම් ස්තරය නවශිලා යුගයේ මුල් අවධිය නියෝජනය කරන අතර එම ස්තරයේ මැටියෙන් කරන ලද ඝණකමින් වැඩි නොදියුණු තත්ත්වයෙන් පදම් කරන ලද පිලිස්සූ වලං හමු වී ඇත. උතුරු ඉන්දියාවේ උත්තර ප‍්‍රදේශය දිල්ලිය, පටේලා ආදී ප‍්‍රදේශවලට අයත් ස්ථාන 30 කින් පමණ වර්ණාලේපිත මැටි බඳුන් හමු වේ. අළු පැහැති වර්ණාලේපිත බඳුන් ලෙස හඳුන්වා ඇති මේවා මෝස්තර බහුල වශයෙන් කළු පැහැයෙන් හෝ රතු පැහැයෙන් ඇඳ ඇත. ඩෙකෑන් ප‍්‍රදේශයේ බ‍්‍රහ්මගිරි කැනීමෙන් වර්ණාලේපිත මැටි බදුන් සහිත සංස්කෘතික අවධි දෙකක් සොයාගෙන ඇත. මෙහි දී බ‍්‍රහ්මගිරි සංස්කෘතික අවධියට අයත් බඳුන්වල (ක්රි.පූ. 1,000-200) තද ගුරු චොක්ලට් කළු සහ දුඹුරුවන් දම්පැහැ වර්ණකවලින් තිරස් සහ ඇල රේඛා ඇද තිබේ. ආන්ද්‍රා සංස්කෘතික අවධියට අයත් බඳුන්වල (ක්රි.ව. 50-300) අළු පැහැ සහ කළු රතු බඳුන්වල කහ වර්ණක ආලේපකර ඇත.
ඊට අමතරව මෙම තත්වයෙන් දියුණු කාළ වර්ණ හා රක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් අවශේෂ බ‍්‍රහ්මගිරි හි දෙ වැනි ස්තරයෙන් ද ලැබේ. ඉන්දිය නාල් (Nal) ප‍්‍රදේශයෙන්ද ශාක සත්ත්ව හා ජ්‍යාමිතික රටා සහිත මැටි බඳුන් සාධක ද සොයා ගැනීමට සමත් විය.
දකුණු ආසියාවේ මැටි බඳුන් වර්ණාලේප කිරීමේ ආරම්භය ද ප‍්‍රාග් හරප්පා යුගයට අයත්ය. නාල්, කුල්ලි, මේහි, කොත්දිිජි, සුර්කොත්දා, සෝමනාත් මොහොන්ජෝදාරෝ රාත්ග්පූර් ආදී ස්ථානවල ද ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරයට අයත් වර්ණාලේපිත මැටිබඳුන් සොයාගෙන ඇත. ඉන්දියාවේ පශ්වාත් හරප්පා සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ සහිත ස්ථාන කිහිපයකින් ද වර්ණාලේපිත මැටිබඳුන් සොයාගෙන තිබේ. මෙම අවධියටම අයත් හරප්පාවේ සොහොන් භූමියේ දක්නට ලැබෙන විශාල මුට්ටිවල කළු පැහැ විවිධ මෝස්තර හා සත්ව රූප ඇද ඇත. බටහිර ඉන්දියාවේ රාජස්ථාන් ප‍්‍රදේශයේ බනාස් සංස්කෘතියට අයත් (ක්රි.පූ. 2,000-1,000) කළු රතු මැටි බදුන්වල සුදු වර්ණයෙන් මෝස්තර ඇද ඇත. මෙම කරුණු නිසා හරප්පාව පුරාම අභ්‍යන්තර වශයෙන් වෙළදාම සිදු වූ බව තහවුරු කරගත හැකිය.
ඉහත දැක්වූ පරිදි ලොව පුරා විසිරි ඇති මැටි බඳුන් සෑම විටම විවිධ චිත්‍ර මගින් අලංකාර කර ඇත. එම මැටි බදුන් තුළ චිත්‍රයට නගා ඇත්තේ ඒ වන විට පුරාණ යුගයේ පැවැති සමාජ ක්‍රමය හා සබැදී සිතුවම් වීම නිශ්චිතය . ඔවුන් දුටු සමාජ වාතාවරණය තම සිතේ ඇදි ආකාරයට මැටි බදුන් තුල වර්ණවත් කර තිබේ. ඒ නිසා ලේඛනයක් හෝ වෙනත් යමකින් ලබා දෙන තොරතුරුවලට වඩා අපට ඉතා පැහැදිළි අදහසක් ඒ තුළින් ලබා ගැනීමට හැකියාව ලැබේ. එලෙස පැහැදිළි අදහසක් අපට ලබා ගැනීමට හැකියාව ලැබෙන්නේ සජීවී ආකාරයට සමාන ලෙසකින් අපට එවා පිළිබදව විමර්ශනය කළ හැකි නිසාය. ඉහත ආකාරයට පැරණි යුගයේ මිනිසුන් වෙළදාම් සිදු කළ ප්‍රදේශ, ඒ සඳහා භාවිත කළ වරායවල් හා මාර්ග පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් මැටි බඳුන් මඟින් ලබාගත හැකිය. ඒ මැටි බඳුන් අයත් කාලය හා පැතිරී ඇති ප්‍රදේශ අනූවය. මැටි බඳුන් හා අනිකුත් භාණ්ඩ අපනයනය හා ආනයනය සිදු කල ශිෂ්ටාචාරයන් පිළිබඳවද මෙමඟින් තොරතුරු ලැබේ. මැටි බඳුන් නිපදවීමට ප්‍රසිද්ධ රටවල් මෙන්ම වෙනත් රටවල්වලින් එවැනි මැටි බඳුන් සඳහා වූ ඉල්ලුමද පැහැදිලිව හඳුනාගත හැකිය. මේ ආකාරයට ලොව පුරා වරායවල් ආශ්‍රිතව හා පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකම් ඇති ස්ථානවලින් ලැබී ඇති මැටි බඳුන් ආසියාවේ වාණිජ ඉතිහාසය හැදෑරීමට ප්‍රබල රුකුලක් ලබා දෙයි.
