ලංකා ඉතිහාසයේ මූලාශ්‍ර 2
ලංකා ඉතිහාසයේ මූලාශ්‍ර 2 .
මුලික වශයෙන් මෙය බුදු දහමේ ඉතිහාසය විය හැකිය. එය අට්ඨ කථා මහා වංශය නමින් හැදින් වේ. එසේ පටන් ගත් මුල් කොටස මහින්ද පරිනිර්වානය දක්වා ඇතුළත් විය. පසු කාලයේ ඉන්පසු ශාසන ඉතිහාසය ද එක්කර එය පුළුල් කරන ලදී. භික්ෂුන් වහන්සේ ලා ශාසනයේ ඉතිහාසය දිවයිනේ ඉතිහාසය සමග ඉතා සමීප ලෙස සම්බන්ධ කොට දැක්ව්මට උන්දු වුහ. දිවයිනේ ඉතිහාසයට මතක ඇති කාලයේ සිට දේවානම් පියතිස්ස රජු දක්වා තොරතුරු එකතු කරන ලදී. ඒ සදහා එකල පැවති ඡනප්‍රවාදයන් ගෙන් කරුණු රැස් කරන ලදි. දේවානම් පියතිස්ස රජුට පෙර ලංකාවේ ඓතිහාසික තොරතුරු මුඛ පරපුරෙන් ගෙන එමට භික්ෂුන් වහන්සේලා බොහෝ දුරට නො සිටි නිසා මෙකල විස්තර ඡනප්‍රවාද මත සකස් කල ඒවා බවට කිව හැක.ඡාතක කථා හා වෙනත් එවැනි මුලාශ්‍ර වලින් ගත් කරුනු ඊට ඇතුළත් විය. එසේ සැකසු ඉතිහාසයට දේවානම් පියතිස්ස රජුගේ සිට රඡවරුන්ගේ ඉතිහාසය ඇතුළත් කරන ලදී. ඒ ඉතිහාසයයේ ඒ රජවරුන්ට රාඡ්‍ය උරුම වු ආකාරය, භික්ෂුන් වහන්සේලාට කල පුද පුඡා හා අනෙක් සේවාවන් කළ ආකාරය ඒ කාලයේ සිදුවු වැදගත් සිදුවීම් වැනි කරුනු ඇතුලත් විය. ඇතැම් විට ඡනප්‍රවාද හා ජනයා අතර ප්‍රචලිත වු නොයෙක් විස්තර ඊට ඇතුළත් කරන ලදී. දුටු ගැමුණු රජුගේ ඡිව්තය හා ක්‍රියා කලාපය ගැන ජනයා අතර ප්‍රචලිතව තිබු නොයෙක් විස්තර ඊට ඇතුළත් කරන ලදී. ඒවාට ආගමික මුහුනුවර දී සකස් කොට ඊට ප්‍රධාන තැනක් දෙන ලදී. මෙසේ එක් බීඡයක් වටා ගෙතුන ඓතිහාසික කතාන්තර රාශිය විහාර වල මුඛ පරම්පරා ගතව පවත්වා ගෙන එන ලදී. වලගම්බා රාඡ්‍ය සමයේ ත්‍රිපිඨකය සමග ඉහත කරුණු ග්‍රන්ථාරුඩ වුවත් නව කතන්තර හා ඡනප්‍රවාද මෙන්ම නොයෙක් සිද්ධ් පිළිබදව ව්ස්තර ඇතුළත් කීරිම නො නැවතුනි. මෙසේ එකතු කරගත් ඓතිහාසික සම්ප්‍රධායේ පළමු වාර්ථාව දීපවංශය යි. ක්‍රි: ව 4 වන සියවසේ අග භාගයේ සම්පුර්ණ වු මෙම කෘතියෙහි කතෘ අවිනිෂ්චිත ය. මෙම කෘතියේ භාෂාව හා රචනා ශෛලිය දුර්වල නිසා එහි සාහිත්‍යාත්මක අගය අඩු වුවත් ඓතිහාසික වැදගත් කම විශාලය. දීපවංශය මුල්කරගත් අට්ඨකථා මහාවංශයට සමාන ආකාරයටම මෙය රචනා කර ඇත. දීපවංශයේ බොහෝ අවස්ථා වල භික්ෂුණින් වහන්සේලා ගැන සදහන් වන නිසා එය මහා විහාරයට අයත් හත්ථාල්හන විහාරයේ භික්ෂුණින් ගේ කෘතියක් වන්නට ඇතැයි ඇතමුන් සැක කරති. මහාවංශයේ කාල සීමාව වටා ලියැවුනු මෙහි කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමත්, ඇතැම් ගාථා ත් ඊටම සමාන නිසාත්, දීපවංශයත් මහා වංශයත් එකම මුලාශ්‍රයක් පදනම් කරගත් බව පෙනේ. දීපවංශයේ ඇතැම් කොටස් එකිනෙකට සම්බන්ද නැත. ඇතැම් විට එකම අවස්ථාව පිළිබදව දෙයාකාරව විස්තර දක්නට ලැබේ. උදා-: තුන්වන ධර්ම සඡ්ඡායනාව ගැන විස්තර දෙකක් ඇතුළත්ව තිබිම, රුවන්වැලි සෑය ගොඩනැගිම ගැන දෙයාකාරයකින් සදහන් කර තිබීම දැක්විය හැක. දීපවංශය මහා වංශයට වඩා කුඩා වුවත් මහා වංශයේ වාර්ථා නොවුන ඇතැම් කරුණු දීපවංශයේ ඇතුළත්ව ඇත. එසේම දීපවංශයේ ඉදීරිපත් නොවුනු විස්තර රාශියක් මහාවංශ කතු වරයාට ලැබී ඇත. ඊට හේතුව දීපවංශය ලියන සමයේ ඓතිහාසික පුරාවෘත එතරම් ප්‍රචලිත නොවීමයි. ඉහත කි පුරාවෘතයටම පදනම් කරගත් කෘතියක් නම් බුද්ධඝෝශ හිමියන් විසින් අටුවා ග්‍රන්තයක්වු සමන්ත පාසාදිකාවට ලියවුන ඓතිහාසික හැදින්විමයි. මෙය ලියවුනේ මහානාම හිමියන්ගේ කාලයේදී ය. මෙහි සදහන් වන්නේ ශාසනික ඉතිහාසය පමණි. මහින්ද පරිනිර්වානය තෙක් ශාසනයේ ඉතිහාසය ඇතුළත් මෙහි දිවයිනේ ඉතිහාසය පිළිබද තොරතුරු ඉතා අල්ප බව අපට දක්නට ලැබේ.
