රතු මුහුද (Red sea) ආශ්‍රිත වෙළඳ කටයුතු.
රතු මුහුද ආසියානු කලාපයේ පිහිටි වැදගත් භූගෝලීය සාධකයකි. අතීතයේ පටන්ම එය වෙළද කටයුතු සඳහා සුවිශේෂි වූ දායකත්වයක් සපයා තිබේ. වර්තමානයේ සිදු කර ඇති අධ්‍යයනයන් අනූව එහි විශාලත්වය මෙසේ දැක්විය හැකිය.
- දිග - කිලෝමීටර් 2,250 (සැතපුම් 1,400)
- පළල - කිලෝමීටර 355 (221 සැත)
- මතුපිට ප්‍රමානය - 438,000 ක් 2 (වර්ග අඩි 169,000)
- සාමාන්‍ය ගැඹුර - මීටර් 490 (අඩි 1,610)
- මුළු ගැඹුර - මීටර් 3,040 (අඩි 9,970)
- ජල පරිමාව - කිලෝමීටර් 233,000 ක් (සැතපුම් 56,000)
රතු මුහුද ආසියාව හා අප්‍රිකාව අතර පිහිටා ඇත. එය අරාබිකරයේ යේමනයෙන් ගල්ෆ් මුහුදට සම්බන්ධ වේ. මෙහි මුලින්ම ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් ආරම්භ කර ඇත්තේ ඊජිප්තුවන්ය. පාලමෝ ශිලාවේ සඳහන් වන්නේ ස්නෙෆෙරු රජු (4 වැනි රාජවංශයේ) ලෙබනන්වල සිට ඉහළ ප්‍රමිතියෙන් යුත් දේවදාර වෘක්ෂ ගෙන්වීමට නැවක් යැවූ බවයි. ඊජිප්තුවරු යළි පැමිණෙන්නේ විශාල දේවදාර වෘක්ෂද රැගෙනයි. ලෙබනනයට අයත් සාහුර්ගේ නාමය මුද්‍රා තබන ලද ආසනයක්ද හමු වී ඇත. එහි නාමය කොටා තිබුණේ තුනී රත්රන් තහඩුවකය. ඔහුගේ දේවස්ථානයේ ඇති අනෙක් දර්ශන සිරියානු වලසුන් නිරූපණය කරයි. පාලමෝ පාෂාණයේද සිනායි වෙත හා අබු සිම්බල්වලට වයඹ දිගින් පිහිටි ගල් වලවල්වල කළ චාරිකා ගැන සඳහන් වේ. මේ සියල්ල සඳහා ඔවුන් යොදාගෙන ඇත්තේ රතු මුහුදයි.
හට්ෂෙප්සට් රැජිණ ක්‍රි.පූ 1478 දී පමණ රතු මුහුද හරහා ගමන් කොට ඇත. ක්‍රි.පූ: 1950 දී පමණ III වැනි මෙන්ටුහෝටෙප්ගේ රාජ්‍යය කාලයේදී හෙන්නු නම් වූ නිලධාරියෙක් පන්ට් වෙත යාමට මුහුදු යාත්‍රා නිර්මාණය කළේය. ක්‍රි.පූ 15 වැනි ශතවර්ශයේදී සුවඳ ලාටු අත්පත් කර ගැනීමෙහි ලා හට්ෂෙප්සට් රැජිණ වෙත සුප්‍රසිද්ධ චාරිකාවක් නෙසී විසින් දියත් කරන ලදි. ඩෙයිර් එල් - බහ්රිහි පිහිටි හට්ෂෙප්සට්ගේ සොහොන් ගැබේ පිහිටෙන් එම යාත්‍රාව බේරී ඇත. ඇයගෙන් පසු පදවි ප්‍රාප්ත වූ III වැනි තට්මෝසස් ආදීන් පවා පන්ට් වෙත චාරිකා සංවිධානය කොට ඇත.
පන්ට් භූමියට යන මාර්ගය තනන ලද්දේ සාහුර් විසිනි. එහිදී මලයිට් සහ ඉලෙක්ට්‍රිම් ඔස්සේ සුවඳ ලාටු විශාල ප්‍රමාණයක් උපයා ගන්නා ලදී. 12 වැනි රාජ වංශයට අයත් පාරාවෝ රජු වන III වැනි සෙනුස්රට් විසින් නයිල් ගඟ හා රතු මුහුද සම්බන්ධ කරමින් පන්ට් සමග ඍජු ලෙස වෙළෙඳාමේ යෙදීමට හැකිවන ලෙස සූවස් ඇළ (Suez canal) තැනීය. එහි වැඩ අවසන් වී ඇත්තේ 3 වන සියවසේදීය. මෙහි විශේෂත්වය වන්නේ වැහි කාලයේදී ජලය දකුණට ගමන් කිරීමත්, ග්‍රීස්ම කාලයේ උතුරට ගමන් කිරිමත්ය. ඉන්දියාව හා ඊජිප්තුව අතර වෙළඳාමේදී බහුලව යොදාගෙන ඇත්තේ මෙම සුවස් ඇලය.
ක්‍රි.පූ 4 වන සියවසේදී ඇලෙක්සැන්ඩර් අධිරාජයා ඉන්දියානු සාගරයේ සිටි ග්‍රීකවරු රතු මුහුද ගැන තොරතුරු සෙවීමට යවා ඇත. ක්‍රි. ව 1 වන සියවසේ පෙරිප්ලස් නම් ග්‍රීක ලේඛකයා විසින් ලියන ලද Periples of the Erythraean sea නම් ග්‍රන්ථයේ රතු මුහුද ගැනත් එහි තොටුපලවල් ගැනත් රතු මුහුද ආශ්‍රිත වෙළඳ මාර්ග පිළිබඳවත් ලියා තිබේ. රෝමවරුන්ද ඉන්දියාව සමඟ වෙළඳාම් කිරීමේදී රතු මුහුදට වැඩි කැමැත්තක් දක්වා තිබේ. රතු මුහුදේ බලය රෝමය අත්පත් කරගන්නේ ද මේ නිසාය. ඉන්දියන් චීන භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය ද, රෝම චීන වෙළඳ සම්බන්ධතා ද රතු මුහුද හරහා සිදු වී ඇත. ක්‍රි. ව 3 වන සියවසේ අස්සුමයිස් විසින් රතු මුහුද ආශ්‍රිත වෙළඳ මාර්ග විනාශ කරන තෙක්ම මෙම පිළවෙල පැවතුණි.
චීනයේ පෙරදිග හැන් රාජවංශය බලයේ පැවති කාලයේ දී වර්තමාන හැනෝයි හි රතු ග‍ඟේ මෝයේ සිට මලක්කා සමුද්‍ර සන්ධිය ඔස්සේ ගිණිකොණ දිග ආසියාවට, ශ්‍රී ලංකාවට හා ඉන්දියාවට හා එතැනින් පර්සියානු මුහුදු බොක්කට හා රතු මුහුදට මුහුදු මාර්ග විවෘත වී තිබිණි. ඇලෙක්සැන්ඩර් අධිරාජයාගේ පදවි ප්‍රාප්තියෙන් පසු ක්‍රි.පු. 323 දි ඊජිප්තුව ටොලමිවරුන්ගේ පාලනයට නතුවුණි. ඔවුන් ඉන්දියාව, මෙසපොතේනියාව සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාව සමග රතු මුහුදේ පිහිටි වරායන් දියුණු කළහ. ඔවුහු අතරමැදිකරුවන්ට අනුග්‍රහය දැක්වු අතර නැබටින්ස් සහ අරබිවරුන්ට විශේෂයක් දැක්වූහ. රතු මුහුදේ තොටුපළවල්වල සිට භාණ්ඩ නයිල් ප්‍රදේශයට හා එතැන් සිට ගොඩබිමින් ඇලෙක්‍සැන්ඩ්‍රියාවට ද ප්‍රවාහනය කරන ලදී. මෙම මුහුදු මාර්ගවල තවත් ශාඛා නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරය දිගේ විහිදුනේය. ග්‍රීක්වරු හා රෝමාන්වරු විසින් “අසානියා” ලෙස ද චීන්නු විසින් “සීසන්” ලෙස ද හඳුන්වන ලද්දේ මෙම වෙරළ තීරයයි. මෙලෙස රතු මුහුද උපයෝගි කරගනිමින් වර්තමාන තස්මේනියාවේ රුෆිජි ග‍ඟේ ඩෙල්ටාවේ පිහිටා තිබු, රෝමන්වරු විසින් රප්ටා ලෙස හඳුන්වන ලද තොටුපළ දක්වා වත් වෙළඳාම් කටයුතු සිදු කරන්නට ඇති බව සිතිය හැක.
අග්නි දිග ආසියාව, ලංකාව, චීනය, මැදපෙරදිග, අප්‍රිකාව සහ යුරෝපය සමඟ රෝම අධිරාජ්‍යය පවත්වා ගෙන ගිය වෙළෙඳ කටයුතුවල විශාල පිබිදීමක් ඊජිප්තුව යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව ඇතිවිය. යුද ජයග්‍රහණයේ උද්දාමයත් සමඟ සේද මාවත හරහා ගමන් කිරීම නැවත නැවතත් අවහිර කරමින් රෝමය පර්සියාව සමඟ වරින්වර යුද්ධ කළේය. එයට හේතු වූයේ මුහුදු ප්‍රදේශයේ සිට සේද මාවත දිගේ ඉතා දුර නැගෙනහිරට සිදු කරන වෙළඳාමේදී අතරමැදියෙක් අඩුකිරීමයි. මේ නිසා ගොඩබිම් හා මුහුදු මාර්ග අතර සම්බන්ධය ත්‍රිව්‍රර වූ අතර නව නිපැයුම්, තාක්ෂණය සහ අදහස් යුරෝපය, ආසියාව සහ අප්‍රිකාව හරහා ශ්‍රීඝ්‍රෙයන් පැතිරෙන්නට විය. අන්තර් මහාද්වීපික වෙළෙඳාම විධිමත්, සංවිධානාත්මක සහ රාජ්‍ය ආරක්ෂාව සහිත අංශයක් බවට පත් විය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සේද මාවත් උපයෝගි කර ගනිමින් රෝම අධිරාජ්‍යය හා චීනය අතර සේද වෙළෙඳාම පාර්තියන්වරු හරහා හොඳින් සිදුවිණි.
