ඩොනමොර් ආණ්ඩු ක්‍රමය
ඩොනමෝර් ආණ්ඩු කමය
රී ලංකාවේ බ්රිතාන්ය පාලනය තුළ ඇති වූ වැදගත් ආණ්ඩුක්රම ඩොෝර් ආණ්ඩු ක්‍රමය ඒත් දැන් මම තිස්සේ කේසිට එතැනම 46 දක්වා ක්‍රියාත්මක වූ මෙම ආණ්ඩු කමය බිහි වීමට ප්‍රධාන කරුණු කිහිපයක් බලපෑවේය.මේවා අධ්‍යනයේ පහසුවට කොටස් දෙකකට යටතෙ වර්ග කල හැක .
01.ජාතික සාධක
02.ජාත්‍යන්තර සාධක
ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමයේ බිහිවීමට බලපෑ තීරණාත්මක සාධකය වූයේ ජාතික සාධකයයි .එනම් ලංකාව තුළ ඇතිවූ තත්ත්වයන් ඩොනමෝර් ගෑනු මෝල් බිහිවීමට එතනම් 1924 මැනිං ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්රම දැඩි සේ බල පෑවේය. මෙම ආණ්ඩුක්‍රමය ශ්‍රී ලංකා ජාතික ඡාතික නායකයන්ගේ විවේචනයට ලක් විය.20 වන සියවසේ ආරම්භයේ සිටම ශ්‍රී ලංකා ජාතික නායකයන් තමන්ට පාලන බලතල ලබා දෙන්නයි බ්‍රිතාන්‍යයන් ගෙන් ඉල්ලා සිටින ලදී .ආණ්ඩුක්රම ප්‍රතිසංස්කරණ ලබා ගැනීමේ අරමුණින් ලංකා ජාතික නායකයන් 1919 දී ශ්‍රී ලංකා ජාතික සංගමය පිහිටුවා කරන ලදී .එසේ පිහිටුවා ගනිමින් සාමකාමී උද්ඝෝෂණ ව්‍යාපාරයක් ගෙන ගියහ. 1920 ආණ්ඩුක්රම ඇතිවද එමඟින් ලාංකිකයන් ගේ ඉල්ලීම ඉටු නොවීය .මේ නිසා 20 ආණ්ඩුක්රම ව්‍යවස්ථා දායක මන්ත්‍රීන් සභාව වර්ජනය කිරීමට ජාතික නායකයා තීරණය කළේය .පසුව ආණ්ඩු කරුගේ මැදිහත් වීමෙන් පසුව ආණ්ඩුක්රම ප්‍රතිසංස්කරණයක් ලබා දීමේ පොරොන්දුව මත ඉහත වර්ජනය අත් හළේය .නමුත් 1924 ප්‍රතිසංස්කරණයෙන්ද ලාංකිකයන්ගේ ඉල්ලීම ඉටු වුවත් ...තවදුරටත් ලංකා පාලනයේ බලවතා ආණ්ඩුකරු විය .නමුත් ප්‍රථම වරට ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ විශාල මන්ත්‍රීන් රැසක් නිර්මාණය කළේය .මන්ත්‍රීන් 49 දක්වා වැඩි වුනි. එහි නිල නොලත් පිරිස 37ක් විය. එය ලංකා නායකයන්ගේ සතුටට හේතුවක් වුවත් මෙම ආණ්ඩුක්‍රමයෙන්ද තමන්ට පාලන බලතල නොදීම ඔවුන්ගේ කනස්සල්ලට හේතු විය. ලංකා නායකයන්ගේ මුල සිටම බ්‍රිතාන්‍යයන් සමග හවුල් පාලනයට කැමති විය. නිරතුරුවම තමාද පාලනයට සම්බන්ධ කරගන්නයි ඉල්ලා සිටියහ.එසේ ඉල්ලා සිටිමින් උත්ඝෝශන දියත් කළේය.1925 රැස් වු ලංකා ජාතික සංගමය ලංකාවට ස්වයං පාලනයක් දෙන්නැයි බ්‍රිතාන්‍යගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. එහිදි ස්වයං පාලනය ලෙස අදහස් කලේ ලංකාවේ අභ්‍යන්තර පාලන බලයයි. මෙම අරමුණ ඉටු කර ගැනීමට ලංකාව තුලින් බ්රිතාන්ය තුලත් ලංකා නායකයන්ගේ සාමකමෙි උත්ඝෝෂණ සිදු කරයි.
ප්‍රමාණවත් බලතල නොලැබීම නිසා 1924 ප්‍රතිසංස්කරණයට එරෙහිව ලංකා ජාතික නායකයන් උත්ඝෝසන සිදු කරද්දි එම ආණඩු ක්‍රමය පිළිබදව ලංකාව පාලනය කල ඇතැම් බ්රිතාන්ය නිලධාරින්ද තම නොසතුට ප්‍රකාශ කලේය. එසේ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතුව වුයේ ව්‍යවස්දායක මන්ත්‍රණ සභාව තුල ඔවුන්ගේ ප්‍රමාණවත් මන්ත්‍රි පිරිසක් නොසිටීමයි. ලංකා පාලනයේ බලවතා වුයේ බ්‍රිතාන්‍යයට යටත්ව ආණ්ඩුකාරවරයාය. නමුත් ආණ්ඩුකාරවරයා එදිනෙදා සාමාන්‍ය පාලනය ගෙන යා යුතු වුයේ ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ සහය ඇති විය.ව්‍යස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ 49 දෙනාගෙන් 37 නිල නොලත් මන්ත්‍රි වරු විය. ආණ්ඩුකරුගේ පක්ෂ දුර්වල වන අතර,ලාංකිකයන් සමග සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කිරීමට සිදු විය.මෙය ලාංකිකයන්ට යටත් වීමත් ලෙසත් තමන්ගේ තත්වයට නොගැලපෙන දෙයක් ලෙසත් ඇතැම් බ්‍රිතානය පාලකයන් කල්පනා කලේය. මේ තත්වය සෘජුවම මතු කල නියුකල්ෆඩ් ආණ්ඩුකාර වරයා 1927 දී ආණ්ඩුකාර ධුරයෙන් ඉවත් වේ. මේ අනුව ඩොනමෝර් අාණ්ඩුක්‍රමය සදහා මේ රටේ පාලනය කල අැතැම් ආණ්ඩුකාරවරුන්ට පැවැති පාලනය පිළිබද තිබු අකැමැත්ත හේතු වී තිබේ.
1924 ආණ්ඩුක්‍රමය පිලිබද ලංකා නායකයන් හා ඇතැම් බ්රිතාන්ය පාලකයන් විවේවන ඉදිරිපත් කරද්දි මේ යුගය තුල ලංකා කම්කරු පන්තිය තුලින් අධිරාජ්‍ය විරෝධි හඩක් ඉදිරියට පැමිණියේය.
මේකල කම්කරු පන්තියේ නායකයා ලෙස කුියා කළේ ඊ.ඒ ගුණසිංහ,නඩේෂන් වැනි නායකයන්ය, ගුණසිංහ මහතා නාගරික කම්කරු පන්තියේ නායකයා විය. ඔවුන්ගේ නායකත්වය යටතේ අධිරාජ්‍ය වාදයට එරෙහිව කම්කරුවන් නැගි සිට්යහ.වතු කම්කරුවන්ට නායකත්වය දෙන ලද්දේ නඩේෂන්ය. බ්රිතාන්ය අධිරාජ්‍ය වාදීන් ලංකාවෙන් පිටමන් විය යුතු බවත් ලංකාවට කිදහස දිය යුතු බවත්, මොවුන් අවධාරණය කලේය.
ඉමාශා කරුනානායක