ශ්‍රි ලංකාවේ යටත් විජිත පාලනයේ ස්භාවය
ශ්‍රි ලංකාවේ සටන් විජිත පාලනයේ ස්භාවය.....
ශ්‍රි ලංකාව අධිරාජ්‍යවාදී පාලනයන් තුන් ගොල්ලකට යටත් විය.ඒ 1505 දී පෘතුග්‍රිසින්ටත්,1658 දී ලංදේසින්ටත්,1796 දී ඉංග්‍රින්ටත් වශයෙනි.ඉංග්‍රිසින් 1796 දී මුහුදු බල ප්‍රදේශ වල බලය අල්ලාගත් අතර,මෙම ප්‍රදේශ පාලනය වුයේ බ්‍රිතාන්‍ය පෙරදිග ඉන්දීය වෙළද සමාගමේ මධ්‍යස්ථානය වු මධුරාසියෙන්ය.යුද්ධය සදහා වියදම් වු මුදල ආපසු ලබා ගැනීමට නැගෙනහිර ඉන්දීය වෙලද සමාගම ලහි ලහියේ අය බදු එකතු කරන්නට විය. බදු බරින් පීඩිත වු සිංහලයන් 1796 දෙසැම්බර් මසයේදී කොළඹට නොදුරු රයිගම් කොරලය ඉංග්‍රිසින්ට විරුද්දව කඅරලි ගැසුහ.ඉංග්‍රිසින් මෙම කැරල්ල මැඩ පවත්වා මුහුදු බඩ ප්‍රදේශ පාලනයට සුදුසු ආණ්ඩුක්‍රමයක් යෝජනා කිරිමට කර්නල් මියොරොන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් ත්‍රි පුද්ගල කොමිසමක් පත්කර එවීය.ඉන්පසු 1798 සිට ඉංග්‍රිසින්ට අයත් වු මුහුදු බඩ ප්‍රදේශය ද්විත්ව පාලයක් පැවතියේය. එ අනුව මෙම ප්‍රදේශයේ පාලනය මගින් එංගලන්තයේ කිරිටයේ නැගෙනහිර ඉංදීය වෙළද සමාගම විසින් පත් කල ආණ්ඩුකාරවරයෙකු විසින් පාලනය ගෙන යන ලදිි. මේ අනුව 1798 දී එංගලන්තය රජය විසින් ලංකාවේ ආණ්ඩුකාර දුරය සදහා පෙඩ්‍රික් නොත් පත්කර එවීය.මොහු ලංකාවේ ප්‍රථම බිත්‍රාන්‍ය ආණ්ඩුකාරවරයා විය.
මෙම පාලන ක්‍රමය එතරම් සාර්ථක නොවීය. ස්වාමිවරු දෙදෙනකුට සේවය කිරීමට ආණ්ඩුකාර වරයාට සිදු විය.එක් අතකින් බ්‍රිතානයේ රජු ද,අනිත් අතින් නැගෙනහිර ඉන්දීය වෙළද සමාගමේ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයකින් සතුටු කිරීමට ඔහුට සිදුවිය.මෙම පහසු මෙම මණ්ඩලය අතර බෙදී ගිය බලතල හා කාර්යන් පිලිබද බොහො අර්බුද ඇතිවිය . ඒ නිසා 1802 මාර්තු 25ඇති කරගත් එමියන් ගිවිසුම අනුව මුහුදු බඩ ප්‍රදේශ පාලනය කිරීමේ සම්පුර්ණ වගකීම ආණ්ඩුකාර වරයාට පැවිරුණි.
පෙඩ්‍රික් නෝත්ගේ පාලන ක්‍රමය යටතේ ආණ්ඩුකාර වරයාට උපදෙස් දීම සදහා යුද්ධ සේනාධිපති වරයා විජිත ලේඛම් වරයා අග්‍ර විනිශ්චයකාර වරයා සහ තවත් නිළධාරින් දෙදෙනකුගෙන් සමන්විත අනුශාෂක මණ්ඩලයක් පිහිටුවන ලදී.
නොත්ගේ පාලනය සමයේ මුහුදු බඩ ප්‍රදේශ පාලනයට මිනින්දෝරු දෙපාර්තමේන්තුව , තැපල් දෙපාර්තමේන්තුව ,පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව පිහිටු විය.මොහු කන්ද උඩරට අල්ලා ගැනීමේ ප්‍රයන්තයක යෙදුනද එය අසාර්ථක විය.
නොත්ගේ පාලන සමයෙන් පසුව 1805 දී තෝමස් මේට්ලගේ ලංකාවේ ආණ්ඩුකාර දූරයට පත් විය.මොහු සාමකාමීව කටයුතු කිරීමට ඉදිරිපත් වු අතර, ක්‍රියාශීලි පාලකයකු විය.මොහු විසින් 1810 දී ශ්‍රි ලංකාවේ අධිකරන සභා නිතිය පිළිබද ප්‍රතිසංස්කරනයට අහිතකර ජුරි සභා ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කලේය.1812 වර්ෂය දක්වා ලංකාව පාලනය කල මොහු කණ්ද උඩරට සමාගම් ද මිත්‍රව ක්‍රියා කළේය.
ඉන් පසු ලංකාවේ බ්‍රිතානය ආණ්ඩුකාරයා වුයේ රොබට් බ්‍රවුන්රිග්ය. මොහු 1812 - 1820 අතර කාලයේ මෙරට පාලනය යම් යම් මත බේද හේතුවෙන් උඩරට සිංහල ජන නායකයන් රොබට් බ්‍රවුන්රිග්ට එකතු විය. අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ගත් රොබට් බ්‍රවුරින්ගේ ඉතා සුක්ෂමව කන්ද උඩරට බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට යටත් කර ගත්තේය. එහි අවසන් ප්‍රථිපලය ලෙස 1815 මාර්තු 02 වන දින මහනුවර මගුල් මඩුවට රැස්ව උඩරට ගිවිසුම අත්සන් කරමින් උඩරට පාලනය ද ඉංග්‍රිසින් සතු කර ගත්තේය.
ගිවිසුමෙන් පසු උඩරට ප්‍රදේශ පාලනය සදහා ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් ජෝන් ඩොයිල් නම් බලධාරියෙකු පත් කරන ලදි.ඔහු හදුන්වන ලද්දේ රෙසිඩන්ට් නමින් වේ. ඒ අනුව ලංකාවේ උඩරට හා පහතරට ප්‍රදේශ පාලනය වෙන වෙනම සිදුවිය.
පහත රට ආණ්ඩුකාර වරයා මගින්ද පාලනය වන මෙම පාලන ක්‍රමය 1818 වෙල්ලස්ස කැරැල්ලෙන් පසුව වෙන් විය. උඩරට පාලනය කිරීමේ වගකීම ආණ්ඩුකාර වරයාට පැවැරුණු අතර රෙසිඩන්ට් ප්‍රධාන මණ්ඩලය පාලන කටයුතු වලට ආණ්ඩුකාරවරයාට සහය විය යුතු විය.
