දෝලන හා තරංග
දෝලන හා තරංග
සරල අනුවර්තීය චලිතය
යම් අංශුවක් යම් ලක්ෂයක් වටා දෙපසට චලිත වේනම් එය අනුවර්තීය චලිතයක් නම් වේ. අංශුවකට මේ ආකාරයෙන් අනුවර්තීය චලිතයක් සිදු කිරීමටනම් එම මධ්‍යස්ථ පිහිටුම දෙසට යොමු වූ බලයක් දිගටම ක්‍රියාත්මක විය යුතුය.
මෙහිදී මෙම වස්තුව මත ක්‍රියාත්මක වන බලය වස්තුව සිදුකරන විස්ථාපනයට අනුලෝමව සමානුපාතිකනම් එවැනි බලයක් ආවර්තීය බලයක් ලෙස හදුන්වයි.
යම් වස්තුවක් යම් ලක්ෂයක් වටා ආවර්තීය බලයකට යටත්ව චලිත වන්නේනම් එය සරල අනුවර්තීය චලිතයක් නම් වේ. මේ අනුව දුන්නකට ගැට ගසන ලද ස්කන්ධයක් තිරස් තලයක තබා ඇද අත හරින අවස්ථාවක් සලකමු.
මෙහිදී දුන්න මගින් ස්කන්ධය මත ඇති කරන බලය මධ්‍යස්ථ පිහිටුමේ සිට ලබන විස්ථාපනය සමග වැඩිවන නිසා මෙය සරල අනුවර්තීය චලිතයක් වේ. මේ අනුව මෙම සරල අනුවර්තීය චලිතය උපයෝගී කරගෙන සාධාරණ සමීකරණයක් ලබා ගනියි.
මේ අනුව යම් වස්තුවක් සරල අනුවර්තීය චලිතයේ යෙදේ නම් එය ඉහත සමීකරණය පිලිපැදිය යුතුය. තවද යම් වස්තුවක් සරල අනුවර්තීය චලිතයේ යෙදෙන බව පෙන්වීමටනම් එය ඉහත සමීකරණය පිලිපදින බව ඔප්පු කල යුතුය. උදාහරණයක් ලෙස ජලය මත පාවෙන සරල ද්‍රවමානයක් සරල අනුවර්තීය චලිතයේ යෙදෙන බව පහත ආකාරයට පෙන්විය හැක.
සරල අනුවර්තීය චලිතයේ ලක්ෂණ
ඉහත ආකාරයේ එක් චලිතයක් දෝලනයක් නම් වේ. මෙහිදී අංශුව එක් පසකට සිදු කරන උපරිම විස්තාපනය විස්තාරය ලෙස හදුන්වයි. එසේම මෙම දෝලනයකට ගතවන කාලය දෝලන කාලාවර්තය නම් වේ. තත්පර එකක කාලයක් තුලදී සිදු කරන මෙවැනි දෝලන සංඛයාව දෝලන සංඛයාතය ලෙස හදුන්වයි.
කම්පනය සහ ඊට අදාල සංසිද්ධින්
යම් වස්තුවක් ස්වකීය ශක්තිය කම්පන චාලක ශක්තිය ලෙස මුදා හරිමින් කම්පනය වන්නේ නම් එය ස්වභාවික කම්පනයක් නම් වේ. එහිදී අදාල වස්තුව කම්පනය වන සංඛ්‍යාතය ස්වභාවික සංඛ්‍යාතය නම් වේ. මෙම සංඛ්‍යාතය එම වස්තුවෙහි මාන මත රදා පවතියි.
ඕනෑම වස්තුවක් කම්පනය වන විටදී එහි ශක්තිය හානි වන නිසා එහි විස්තාරය ක්‍රමයෙන් අඩුවේ. මෙය පරිමන්ධිත කම්පනයක් නම්වේ.
බොහෝ වස්තූන්හි කම්පන ස්වභාවික කම්පන නොවේ. වස්තුන් බොහෝමයක් කම්පනය වනුයේ වෙනත් කම්පනය වස්තුවක ශක්තිය උකහා ගැනීමෙනි. මේවාට උදාහරණ ලෙස,
1. භූමි කම්පාවකදී ගොඩනැගිලි කම්පනය වීම
2. සුළගට ගස් සෙලවීම
3. අකුණකදී ජනෙල් කම්පනය වීම
හැදින්විය හැකිය. මෙවැනි කම්පනයන් කෘත කම්පනයන් ලෙස හැදින්වේ. මෙහිදී වස්තුවට ශක්තිය ගලා එනුයේ ආවර්තීය ලෙසය. එනම් නැවති නැවති ශක්තිය ගලාගෙන එයි. කෘත කම්පනයේ යෙදෙන වස්තුව කම්පනය වනුයේ එම කෘත කම්පනයට ශක්තිය උකහාගන්නා වස්තුවේ සංඛ්‍යාතයෙනි.
තරංග
එක් ස්ථානයක පවතින ශක්තියක් තවත් ස්ථානයකට ගෙන යාමේ ක්‍රමයක් ලෙස තරංග හැදින්විය හැකිය. මෙම තරංග ප්‍රධාන කොටස් දෙකකි. යාන්ත්‍රික තරංග හා විද්‍යුත් චුම්භක තරංග එම කොටස් දෙකයි.
යාන්ත්‍රික තරංග
යම් කම්පනයක් නිසා මාධ්‍යක අධාරයෙන් ශක්තිය ගලා යන්නේනම් ඒවා යාන්ත්‍රික තරංග වේ.
විද්‍යුත් චුම්භක තරංග
විද්‍යුත් හා චුම්භක ක්ෂේත්‍රයක ආධාරයෙන් මාධ්‍යක සහභාගීත්වයෙන් තොරව යම් තරංගයක් සම්ප්‍රේෂණය වේ නම් ඒවා විද්‍යුත් චුම්භක තරංග ලෙස හැදින්වේ. විද්්‍යුත් චුම්භක තරංග වලට උදාහරණ ලෙස ආලෝක කිරණ, අධෝරක්ත කිරණ සැලකිය හැක. මෙම විද්‍යුත් චුම්භක තරංග සංඛයාතය අනුපිලිවෙලට සකස් කල විට එය විද්‍යුත් චුම්භක වර්ණාවලිය යැයි කියනු ලැබේ.
ආන්තරීක්ෂ කිරණ, ගැමා කිරණ, එක්ස් කිරණ, පාරජම්බූල කිරණ, ආලෝක කිරණ, අධෝරක්ත කිරණ, සූක්ෂම කිරණ එම වර්ණාවලියෙහි පහත පරිදි අඩංගු වේ.
දෝලන හා තරංග දෙවෙනි ලිපිය ලගදීම බලාපොරොත්තු වන්න.
ඉන්ද්‍රජිත් පනාවැන්න