බදු - Tax

යම් පුද්ගලයෙකු හෝ ආයතනයක් විසින් අනිවාර්යයෙන්ම ගෙවිය යුතු යැයි රජය හෝ රජයේ බලාධිකාරී ආයතනයක් විසින් නියම කරනු ලබන ගෙවීමක් බද්දක් ලෙස හඳුන්වනු ලබයි.ප්‍රධාන වශයෙන් ආකාර දෙකක් ඔස්සේ බදු වර්ග කල හැක. 

1) බදු බර උසුලන පාර්ශවය අනුව

2) ආදායම අනුව

බදු බර උසුලන පාර්ශව අනුව වර්ග කිරීමේදී බදු , සෘජු බදු සහ වක්‍ර බදු යනුවෙන් කොටස් දෙකකට බෙදා දැක්වේ.

සෘජු බද්දක් යනු , ගෙවීමට නියම කරන ලද ආයතනය හෝ පුද්ගලයා විසින්ම ගෙවිය යුතු , බදු බර වෙනත් පාර්ශවයකට විතැන් කල නොහැකි බදු වර්ගයකි. පුද්ගලයන් හා ආයතන උපයන වැටුප් , බදු කුලී , ලාභාංශ ආදිය මත මෙම බදු අය කරනු ලබයි. නිදසුන් ලෙස පුද්ගල ආදායම් බද්ද , සමාගම් ලාභ බදු , වරිපනම් බදු සහ ප්‍රාග්ධන ලාභ බදු පෙන්වා දිය හැකිය.

වක්‍ර බද්දක් යනු , ⁣ගෙවීමට නියම කරන ලද ආයතනයට එම බදු බර වෙනත් පාර්ශවයකට විතැන් කල හැකි බදු විශේෂයකි. බොහෝ විට මෙම බදු භාන්ඩ හා සේවා මත පනවන අතර එම හේතුවෙන් අවසානයේදී බදු බර පාරිභෝගිකයා විසින් දරනු ලබයි. එකතු කල අගය මත බදු ( VAT ) , නිශ්පාදන බදු සහ තීරැ බදු මේ සඳහා නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකිය.

ආදායම අනුව බදු වර්ග කිරීමේදී ප්‍රධාන වර්ග තුනක් අපට හඳුනා ගත හැකිය. ඒවා පහත පරිදි වේ....

1. අනුක්‍රමික බදු 

  අනුක්‍රමික බද්දක් යනු , ආදායම වැඩිවන විට බදු ප්‍රතිශතයද වැඩිවන අයුරින් සකසන ලද බදු වර්ගයකි.මෙහිදී බද්දට යටත් වන ආදායම වැඩිවන ප්‍රමානය අනුව බදු ප්‍රතිශතයද ක්‍රමානුකූලව වැඩි වේ. මේ සඳහා නිදසුන් ලෙස පුද්ගල ආදායම් බද්ද සහ සමාගම් ලාභ බදු පෙන්වා දිය හැකිය.

2. ප්‍රතික්‍රමික බදු

  ආදායම වැඩිවන ප්‍රමානය අනුව බදු අනුපාතය ක්‍රමයෙන් අඩුවන ලෙස සැකසූ බදු විශේෂයකි.මෙහිදී බද්දට යටත් වන ආදායම් ප්‍රමානය කුඩානම් වැඩි බදු බරක්ද , ආදායම් ප්‍රමානය වැඩිනම් අඩු බදු බරක් දැරීමටද සිදුවේ. මේ සඳහා නිදසුන් ලෙස නිශ්පාදන බදු ( දුම්කොල/මත්පැන්/ඛනිජ තෙල් ) පෙන්වා දිය හැකිය.

3. සමානුපාතික බදු

   ආදායම වැඩි වුවද , අඩු වුවද එක හා සමාන බදු අනුපාතිකයක් අය කරනු ලබන බදු විශේෂයකි. එනම් බද්දට යටත් වන ආදායම් ප්‍රමානය කුඩා වුවද , විශාල වුවද එකම බදු අනුපාතයක් මෙම බදු ක්‍රමයේදී අය කරනු ලබයි.මේ සඳහා නිදසුන් ලෙස එකතු කල අගය මත බදු ( VAT ) , ආර්ථික සේවා ගාස්තු , ආනයන තීරැ බදු සහ සමාජ වගකීම් බදු යනාදිය පෙන්වා දිය හැකිය.

රජය ව්‍යාපාර වලින් අයකරනු ලබන ප්‍රධාන බදු වර්ග

1.එකතු කල අගය මත බදු ( VAT )

2.සමාගම් බදු

3.රේගු බදු 

4.නිශ්පාදන බදු

5.ප්‍රාග්ධන ලාභ බදු

6.පුද්ගල ආදායම් බදු

7.හර බදු

8.ජාතිය ගොඩනැගීමේ බදු

9.සමාජ වගකීම් බදු

10.සෙස් බදු

11.ආර්ථික සේවා ගාස්තු

12.වරිපනම් බදු

බදු අයකරනු ලබන ආයතන

1) දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුව 

අයකරනු ලබන බදු 

*පුද්ගල ආදායම් බද්ද

*එකතු කල අගය මත බදු ( VAT )

2)සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව 

අයකරනු ලබන බදු

*සිගරට් බද්ද

*දුම්කොල බද්ද

*සුරා බදු

3)පළාත් පාලන ආයතන

අයකරනු ලබන බදු

*වරිපනම් බදු

*විනෝද බද්ද

4)ශ්‍රී ලංකා රේගු අධිකාරිය 

අයකරනු ලබන බදු

*තීරැ බදු

 රජය විසින් මෙසේ බදු එකතු කරනු ලබන්නේ රජයේ බදු ප්‍රතිපත්තියට අනුකූලවය.රාජ්‍ය වියදම් පියවා ගැනීම උදෙසා ගනු ලබන ප්‍රධානතම පියවරයක් ලෙස මෙම බදු අයකිරීම දැක්විය හැකිය. බදු එක්රැස් කිරීම තුලින් රාජ්‍ය ආදායම තර කර ගැනීමත් , එමගින් රාජ්‍ය වියදම් පියවා ගැනීමත් හා ඒ ඔස්සේ පිස්කල් ප්‍රතිපත්තියේ අරමුණ වන සාර්ව ආර්ථික ස්ථායීතාවය ආරක්ෂා කර ගැනීමටත් මනා පිටුවහලක් ලැබේ.