මූල්‍ය පද්ධතිය - ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළ
දිගුකාලීන ප්‍රාග්ධන අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා සංවිධානය වූ වෙළඳපොළ ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළ යි. මෙහි වර්ෂයකට වඩා වැඩි කාලයකින් පරිණත වන මූල්‍ය උපකරණ ගනුදෙනු වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොලේ උප වෙළඳපොළ වර්ග
- කොටස් වෙළඳපොළ
- සාංගමික ණයකර ( බැදුම්කර) වෙළඳපොළ
- භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වෙළඳපොළ
- වාණිජ බැංකු හා බලපත්‍රලාභී විශේෂිත බැංකු දිගු කාලීන ණය වෙළඳපොළ
- බැංකු නොවන මූල්‍ය ආයතන දිගු කාලීන ණය වෙළඳපොළ
- ඒ්කකභාර වෙළඳපොළ
කොටස් වෙළඳපොළ
ලැයිස්තුගත පොදු සමාගම් විසින් නිකුත් කරන සුරැකුම්පත් මිළඳී ගැනීම හා විකිණීම සම්බන්ධ ගනුදෙනු සිදුවන වෙළඳපොළ කොටස් වෙළඳපොළ වේ.
සාංගමික ණයකර (බැඳුම්කර ) වෙළඳපොළ
රාජ්‍ය සංස්ථා හා සමාගම් විසින් මධ්‍ය දිගුකාලීන ණය මුදල් සපයා ගැනීම සඳහා නිකුත් කරන ණයකර මිළඳී ගැනීම හා විකිණීම සිදුවන වෙළඳපොළයි.
මෙහි විවිධ ණයකර වර්ග ගණුදෙනු වේ. මෙම වෙළඳපොළේ ද ප්‍රාථමික හා ද්විතීයික වෙළඳපොළක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ සාංගමික බැඳුම්කර ලෙස දැනට භාවිතා වන්නේ,
1. ඇප සහිත ණයකර ( Secured Debentures)
2. ඇප රහිත ණයකර ( Unsecured Debentures)
භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වෙළඳපොළ
භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර, රජයට අවශ්‍ය මධ්‍යකාලීන හා දිගුකාලීන ණය සපයා ගැනීම සඳහා රජය වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව නිකුත් කරන නිර්ලේඛන සුරැකුම්පත් විශේෂයකි. මේවා හුවමාරු වන වෙළඳපොළඳ ප්‍රාථමික හා ද්විතියික වෙළඳපොළ වශයෙන් දෙයාකාරයකින් ක්‍රියාත්මක වේ.
භාණ්ඩාගාර බිල්පත්, භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර, ශ්‍රී ලංකා සංවර්ධන බැඳුම්කර, රුපියල් ණය හා වෙනත් රජයේ සුරැකුම්පත් යනාදී මූල්‍ය උපකරණ ගනුදෙනු වන සමස්ත වෙළඳපොළ රජයේ සුරැකුම්පත් වෙළඳපොළ ලෙස හඳුන්වා දිය හැකිය.
ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළ තුළ ක්‍රියාත්මක වන ආයතන
- සීමාසහිත කොළඹ ව්‍යාපාර වස්තු හුවමාරු (ඇපයෙන් සීමිත) සමාගම
- ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව
- බලපත්‍රලාභී වාණිජ බැංකුව
- බලපත්‍රලාභී විශේෂිත බැංකුව
- වණික් බැංකු
- ලියාපදිංචි කල් බඳු සමාගම්
- ලියාපදිංචි මූල්‍ය සමාගම්
- ව්‍යවසාය ප්‍රාග්ධන සමාගම්
- එ්කක භාර
- රක්ෂණ සමාගම්
- සේවක අර්ථසාධක අරමුදල
- නිල ලැයිස්තුගත සමාගම්
ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළේ ගනුදෙනු වන මූල්‍ය උපකරණ
- සාංගමික බැඳුම්කර/ ණයකර
- රුපියල් සුරැකුම්පත් / රජයේ ණය සුරැකුම්පත්
- ශ්‍රී ලංකා සංවර්ධන බැඳුම්කර
- සම්මිශ්‍රණ
- භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර / පිළිනපත්
- ඒකක
- සාමාන්‍ය කොටස්
- වරණීය කොටස්
- කොටස් බලපත්‍ර
සාංගමික බැඳුම්කර
සමාගමකට ණය ප්‍රාග්ධනය ලබා ගැනීම සඳහා සමාගමක් විසින් නිකුත් කරනු ලබන සුරැකුම්පත් විශේෂයකි. ලැයිස්තුගත සමාගම් විසින් නිකුත් කරන ලැයිස්තුගත ණයකර කොටස් වෙළඳපොළේ හුවමාරු කළ හැක. ණයකරවල ආයොජකයන්ට නිශ්චිත පොළී ප්‍රතිශතයක් හිමි වේ.
රුපියල් සුරැකුම්පත්
රජයට අවශ්‍ය මධ්‍ය හා දිගුකාලීන ණය ලබා ගැනීම සඳහා සුරැකුම්පත් නිකුත් කෙරේ. ණය මුදලේ ප්‍රමාණය මුහුණත වටිනාකමට සමාන වන අතර ණය මුදල ආපසු ගෙවනු ලබන දිනයත් ඊට අදාළ පොළී අනුපාතයත් සහතික පත්‍රෙය් සඳහන් වේ. රුපියල් ණය සුරැකුම්පත් නිකුත් කරන්නේ ලේඛන සහතික පත්‍රයක් ලෙසය. වසර 2-15 දක්වා පරිණත කාලයන්ගෙන් යුක්ත වේ.
ශ්‍රී ලංකා සංවර්ධන බැඳුම්කර
රජයට අවශ්‍ය ණය විදේශ මුදලින් ලබා ගැනීම සඳහා රජය වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ඇමරිකානු ඩොලර්වලින් නිකුත් කරනු ලබන සුරැකුම්පත් විශේෂයි. පරිණත කාළය වසර දෙක හෝ තුනකි.
සම්මිශ්‍රණ
සම්මිශ්‍රණ යනු කොටස් හා ණය සුරැකුම් වල සංයොජනයකි.
නිද: පරිවර්තන ණයකර
කිසියම් කාලයකින් පසු කොටස්වලට පරිවර්තනය කෙරෙන ණයකර පරිවර්තන ණයකර ලෙස හඳුන්වයි.
භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර
රජයට අවශ්‍ය මධ්‍ය කාලීන හා දිගු කාලීන මූල්‍ය අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීම සඳහා රජය වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කරන නිර්ලේඛන සුරැකුම්පත් විශේෂයි. භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර කොටස් දෙකකි.
- සාම්ප්‍රදායික බැඳුම්කර
- උද්ධමනයෙන් ඇදුනු බැඳුම්කර
භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර අතර ඇති සමානකම් හා අසමානකම්
සමානකම්
- රජය වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව දේශීය මුදලින් ණය ලබා ගැනීම සඳහා නිකුත් කරයි
- ප්‍රාථමික නිකුතුව බලයලත් අලෙවිකරුවන්ට සීමා වීම.
- වට්ටමකට යටත්ව ප්‍රාථමික නිකුතුව සිදු කිරීම
- අවදානම් රහිත ණය උපකරණයක් වීම
- ද්විතීයික වෙළඳපොළක් ක්‍රියාත්මක වීම/ ගනුදෙනු කළ හැකි මූල්‍ය උපකරණයක් වීම
- නිර්ලේඛන සුරැකුම්පත් වීම
අසාමානකම්
| භාණ්ඩාගාර බිල්පත් | භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර |
| කෙටිකාලීනවේ | මධ්‍ය හා දිගුකාලීන වේ |
| පොලී නොලැබේ | මාස 6 කට වරක් පොලී හිමි වේ |
| වට්ටම්හා ප්‍රතිවට්ටම් වෙළඳපොළක්ක්‍රියාත්මකවේ | එවැනි වෙළඳපොළක් ක්‍රියාත්මක නොවේ |
| සෑම සතියකට වරක් නිකුත් කිරීම සිදු කරයි | අවස්ථාව අනුව නිකුත් කරයි |
