රජයේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය
රජයක් ආර්ථිකය කෙරෙහි බලපෑම් ඇතිකිරීම සඳහා ප්‍රධාන ප්‍රතිපත්තීන් දෙකක් උපයෝගී කරගනු ලබයි. එනම් පිස්කල් ප්‍රතිපත්තිය සහ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය යි. මේ අතුරින් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය පිලිබඳ විමසා බලමු.
ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම කෙරෙහි බලපෑම් ඇති කිරීම උදෙසා රජය අනුගමනය කරන්නා වූ ප්‍රතිපත්තිය රජයේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියයි. රජය වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව මෙම මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාවට නංවනු ලබයි. දේශීය ආර්ථිකය තුල මිල ස්ථායීතාවය පවත්වාගෙන යාම මෙම ප්‍රතිපත්තියේ මූලික අරමුන වී ඇත. ( මිල ස්ථායීතාවය යනු , දීර්ඝ කාලයක් පුරාවට භාන්ඩ හා සේවා වල මිල මට්ටම ස්ථාවරව එකම මට්ටමක පවත්වාගෙන යාමයි. )
මීට අමතරව මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කරවන්නා වූ මහ බැංකුවේද ප්‍රධාන අරමුණු දෙකක් ඇත.... එනම් ,
1)ආර්ථික හා මිල ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීම.
2)මූල්‍ය ක්‍රමයේ ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීමයි.
මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කිරීමට මහ බැංකුව යොදාගන්නා උපකරණ
1)පොලී අනුපාතික නියම කිරීම.
මෙය ප්‍රතිපත්තිමය පොලී අනුපාතික නියම කිරීම ලෙසද හැඳින්වේ. මෙම ප්‍රතිපත්තිමය පොලී අනුපාත ප්‍රධාන වර්ග තුනකි.
1.නිත්‍ය තැම්පතු පහසුකම් අනුපාත.
2.නිත්‍ය ණය පහසුකම් අනුපාත.
3.බැංකු පොලී අනුපාත.
*නිත්‍ය තැම්පතු පහසුකම් අනුපාතය යනු , වානිජ බැංකු සහ ප්‍රාථමික වෙලඳුන් සතුව ඇති අතිරික්ත අරමුදල් මහ බැංකුවේ ඇති රජයේ සුරැකුම්පත් වල ආයෝජනය කිරීම උදෙසා ගෙවනු ලබන පොලී අනුපාතිකයයි.මෙය 2014 වසරේ ජනවාරි දෙවැනිදාට පෙර ප්‍රති මිලදී ගැනුම් අනුපාතය ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය.
*නිත්‍ය ණය පහසුකම් අනුපාතය යනු , වානිජ බැංකු සහ ප්‍රාථමික වෙලඳුන් රජයේ සුරැකුම්පත් ඇපයට තබා මහ බැංකුවෙන් අරමුදල් ලබාගැනීමේදී ඒ සඳහා අයකරනු ලබන පොලී අනුපාතිකයයි. මෙම නිත්‍ය ණය පහසුකම් අනුපාතය 2014 වසරේ ජනවාරි දෙවැනිදාට පෙර ප්‍රති විකුණුම් අනුපාතය ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය.
*බැංකු පොලී අනුපාත යනු , ද්‍රවශීලතා ගැටලුවලට මුහුණ දෙන වානිජ බැංකු සඳහා ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් අවසාන ණය දෙන්නා වශයෙන් සපයනු ලබන ණය සඳහා අය කරනු ලබන පොලී අනුපාතයයි. ( මෙය තරමක් ඉහල පොලී අනුපාතයකි )
මෙහිදී සඳහන් වූ රජයේ සුරැකුම්පත් පිලිබඳ මදක් අවධානය යොමු කරමු.
රජයේ සුරැකුම්පත් වර්ග කිහිපයක්ම පවතී.
1.භාන්ඩාගාර බිල්පත්
2.භාන්ඩාගාර බැඳුම්කර
3.ජාතිය ගොඩනැගීමේ බැඳුම්කර
4.සංවර්ධන බැඳුම්කර
5.රැපියල් ණය
මින් වඩාත් වැදගත් සහ ජනප්‍රිය වන්නේ භාන්ඩාගාර බිල්පත් හා භාන්ඩාගාර බැඳුම්කර ය.
*භාන්ඩාගාර බිල්පතක් ( Treasury Bill ) යනු , රජයට අවශ්‍ය කෙටිකාලීන අරමුදල් සම්පාදනය සඳහා මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කරනු ලබන සුරැකුම්පත් විශේෂයකි. මේවා දින 91 , දින 181 , දින 364 යනාදී වශයෙන් කල් පිරෙන අයුරින් නිකුත් කරනු ලබයි. විශේෂ ලක්ෂණය වනුයේ වසරකට අඩු කාලයක් තුලදී කල් පිරීමයි.
*භාන්ඩාගාර බැඳුම්කරයක් ( Treasury Bond ) යනු , රජයට අවශ්‍ය දිගු හා මධ්‍යකාලීන අරමුදල් සම්පාදනය කරගැනීම උදෙසා මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කරනු ලබන සුරැකුම්පත් විශෙශ්ෂයකි. මේවා වර්ශ 2 , වර්ශ 5 යනාදී වශයෙන් කල්පිරෙන අයුරින් නිකුත් කරනු ලබන අතර මාස හයකට වතාවක් ගැනුම්කරැවන්ට පොලී ගෙවනු ලබයි.
භාන්ඩාගාර බිල්පත් හා භාන්ඩාගාර බැඳුම්කර නිර්ලේඛන සුරැකුම්පත් ගනයට අයත්වන අතර ඒ සම්බන්ධ ගනුදෙනු උදෙසා නිර්ලේඛන සුරැකුම්පත් ගෙවීම් පියැවීම් පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක වේ. මෙය Lanka Secure නමින් හැඳින්වේ.
2)විචල්‍ය සංචිත අනුපාතය නියම කිරීම
මෙය ව්‍යවස්ථාපිත සංචිත අනුපාතය යනුවෙන්ද හැඳින්වේ. වානිජ බැංකු විසින් තමන් සතු තැම්පතු ප්‍රමාණයට අදාලව මහ බැංකුවේ තැම්පත් කල යුතු මුදල් ප්‍රමාණය මෙනමින් හැඳින්වේ. මෙම සංචිත ප්‍රමාන වෙනස් කිරීම තුලින් ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම පාලනය කරනු ලබයි. ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම වැඩිකිරීමට අවශ්‍ය වූ විට මහ බැංකුව සතු සංචිත වලින් කොටසක් වානිජ බැංකු වෙත මුදා හරිනු ලබයි. වානිජ බැංකු සතු මුදල් ප්‍රමානය වැඩි වීමෙන් ජනතාවට ලබා දෙන ණය ප්‍රමානය වැඩි කරනු ලබයි. එමගින් ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම වැඩි වේ. මුදල් සැපයුම අඩු කිරීමට අවශ්‍ය විටෙක මහ බැංකුව විචල්‍ය සංචිත අනුපාතය වැඩිකරනු ලබයි. එමගින් වානිජ බැංකු සතු මුදල් මහ බැංකුවට ගලා එන අතර මුදල් අඩු වීමෙන් ජනතාව වෙත සපයන ණය ප්‍රමානය අඩු කරනු ලබයි.
3)විවට වෙලඳපල කටයුතු සඳහා සහය දීම.
මහ බැංකුව විසින් රජයේ සුරැකුම්පත් නොහොත් භාන්ඩාගාර බිල්පත් හා භාන්ඩාගාර බැඳුම්කර මිලට ගැනීම හා විකිනීම මෙමගින් හැඳින්වේ.
මෙහිදී රජයේ සුරැකුම්පත් වානිජ බැංකු වලට විකිනීම තුලින් බැංකු සතු මුදල් සංචිත අඩු කිරීම තුලින් ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම අඩු කිරීමද , රජයේ සුරැකුම්පත් වානිජ බැංකු වලින් මිලට ගැනීම තුලින් බැංකුවල ඇති මුදල් සංචිත තරකොට ආර්ථිකයේ මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමද සිදුවේ.
4)වට්ටම් අනුපාතික වෙනස් කිරීම.
මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කරන ලද සුරැකුම්පත් මිලදීගත් පාර්ශව ඒවා කල් පිරීමට පෙර වානිජ බැංකු වලට ඉදිරිපත් කර ඒවා මුදල් කරවා ගැනීමේදී අයකරන වට්ටම් අනුපාතික වෙනස් කිරීම තුලින් මුුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මෙමගින් සිදුවේ.
5)ණය සීමා පැනැවීම.
මෙය ප්‍රධාන ආකාර දෙකක් ඔස්සේ සිදුවේ.
1.ප්‍රමාණාත්මක / සංඛ්‍යාත්මක ණය සීමා.
2.ගුනාත්මක ණය සීමා.
*ප්‍රමාණාත්මක ණය සීමාවක් යනු , වානිජ බැංකු විසින් මහජනයා සහ ව්‍යාපාරිකයන් උදෙසා ලබා දෙන ණය ප්‍රමාණයන් සඳහා සහ එම ණය ගෙවීම සඳහා ලබා දෙන කාල සීමාවන් සඳහා යම් යම් සීමාවන් පැනවීමයි.මීට අමතරව වානිජ බැංකුවල වත්කම් හා ප්‍රාග්ධනය අතර අවම අනුපාත නියම කිරීම හා ණය නිකුතුව නතර කරවීමද සිදුවේ.
*ගුනාත්මක ණය සීමාවක් යනු , ණය ලබා දිය යුතු ක්ෂේත්‍ර තීරණය කිරීමයි. නිදසුන් ලෙස ග්‍රාමීය කර්මාන්ත නගා සිටුවීම උදෙසා ණය යෝජනා ක්‍රම ඇරඹීම පෙන්වා දිය හැකිය.
6)යහ පෙලඹවීම.
මෙය ශිෂ්ඨ ප්‍රයෝග යනුවෙන්ද හැඳින්වේ. වානිජ බැංකුවල පොලී අනුපාතික , ණය ලබා දිය යුතු පාර්ශව පිලිබඳ වානිජ බැංකු සමඟ සාකච්චා කොට උපදෙස් ලබා දීම මින් සිදු වේ.
7)ප්‍රතිමූල්‍යනය
ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ණය ලබාදෙන පාර්ශවයන්ගෙන් මහ බැංකුව වෙත ණය ලබාගෙන ඒවා විවිධ ණය යෝජනා ක්‍රම ක්‍රියාත්මක කිරීම උදෙසා වානිජ බැංකු වෙත ලබා දීම මින් සිදු වේ.
රජයේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කරවීම උදෙසා මෙම උපකරණ බෙහෙවින් ඉවහල් වන අතර මේවා ක්‍රියාත්මක කරවීම තුලින් රටේ ආර්ථිකයේ සහ මිල ස්ථායීතාවය බලාපොරොත්තු වේ.
