යමහල් ක්‍රියාකාරිත්වය හා ඒ ආශ්‍රිත භූ රූප
යමහල් ක්‍රියාකාරිත්වය මඟින් පෘථිවි කබොලේ ද්‍රව්‍ය අලුත්වීම හෙවත් අලුත් පාෂාණ නිර්මාණය සිදුවේ. පෘථිවි කබොලට යටින් 50 km – 100 km පමණ දුර ගැඹුරේ සිට පැමිණෙන මැග්මා පෘථිවි මතුපිටට හෝ පාෂාණ ස්තර අතරට පැමිණ සිසිල්වීම මඟින් පාෂාණ නිර්මාණය වේ.
යමහල් ක්‍රියාවලිය පෘථිවියේ භූමි කිදා බසින හා සාගර පතුල් පුළුල්වන කලාපවල ප්‍රධාන වශයෙන් දක්නට ලැබේ. මේ කලාප යමහල් ප්‍රාන්ත 3කට බෙදිය හැක.
- සාගර මැද වැටි කලාපය
- තැටි කිදා බසින කලාපය ( නව නැමි කඳු හා දූපත් චාප දක්නට ලැබේ.)
- තැටි අභ්‍යන්තරයේ පිහිටි තාප කේන්ද්‍ර ( මේවා මහද්වීප අභ්‍යන්තරයේත් සාගර පතුලේත් දක්නට ලැබේ.)
උදා: ඇ. එ. ජ.ප යේ යෙලොස්ටෝන් ජාතික උද්‍යානය
පැසිපික් සාගරයේ හවායි දූපත්
යමහල් විදාරණය සිදුවන්නේ පෘථිවි කබොලේ තැටි මායිම් කලාප දිගේය. සාගර මැද වැටි ආශ්‍රිතව බැසෝල්ට් විදාරණය සිදුවන අතර තැටි කිදා බසින කලාප වල ඇන්ඩසයිට් ලාවා විදාරණය වේ.
යමහල් වර්ග
- අළු හා පුපුරු කේතු - යමකය ආශ්‍රිතව සිදුවන දරුණු ස්ඵෝටනය නිසා ලාවා ඉතා ඉහළට විසිවී කුඩා කැබලි වලට පිපිරී යයි. මේවා යමහල් කැබලි ලෙස හදුන්වයි. දූලි අංශු තරම් කුඩා පුපුරුවල සිට විශාල කුට්ටි දක්වා විවිධ ප්‍රමාණයේ කැබලි තිබේ. මෙම යමහල් පුපුරු නැවත පොලව මත තැම්පත්වී කේතු නිර්මාණය වේ.
- ලාවා කේතු - කවුළු වලින් නිකුත්වන ලාවා දුස්ශ්‍රාවී තත්ත්වයේ හෝ තරල තත්ත්වයේ හෝ පවතී. හවායි දූපත් වල (මවුනා ලෝ ආ, මවුන තිලෝ ඒ ආ) මද බෑවුම් සහිත යමහල් කේතු තරල තත්ත්වයේ පැවති ලාවා වලින් සෑදී ඇත. මේවා පළලින් වැඩිවන අතර උස අඩුයි. දුස්ශ්‍රාවී ද්‍රව්‍ය වලින් සැකසෙන ලාවා කේතු දළ ස්භාවය වැඩියි. 1902 මාටිනික් දූපතේ පෙලී ගිනි කන්ද විදාරණය වී මෙවැනි ලාවා කේතු ඇති විය. මේ නිසා එලෙසින් සෑදෙන ලාවා කේතු පෙලී කේතු ලෙස හදුන්වයි.
- සංයුක්ත කේතු - මාරුවෙන් මාරුවට තැම්පත් වන අළු හා ලාවා වලින් සැකසී ඇත. මෙම කේතු මුලින් පටන් ගන්නේ යමහල් වලින් පිටවන අළු තැම්පත් වී පසුව දරුණු විදාරණය නැවතී එම යමහල් කවුලු වලින් පිටවන ලාවා සෙමින් ගලාවිත් තැම්පත් වීමෙනි. එවිට පැති වලින්ද කුඩා කේතු විශාල පුමාණයක් සෑදේ. ඉතාලියේ විසූවියස් ස්ට්‍රෝම්බෝ සිසිලියේ එට්නා නිදසුන්ය.
- කල්දේරා - ලාවා කේතු කඩා වැටීමෙන් හෝ ස්ඵෝටණය නිසා පුපුරා යාමෙන් කල්දේරා සකස්වේ. මේවා විලක් ලෙස පසුව නිර්මාණය වේ. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ඔරිගන් රාජ්‍යයයේ ක්රේටර් විල උදාහරණයකි. මේ විලෙහි ද්විතීක යමහල් බිත්ති මෙන් සැකසී ඇත. ඒඩන් නගරය පිහිටා ඇත්තේ කල්දේරාවකය. 1898 සිදුවූ ස්ඵොටණයක් නිසා නිර්මාණය වූ ක්‍රකටෝවා කල්දේරායද නිදසුනකි. මෙය සුන්ඩා සමුද්‍ර සන්ධිය ආසන්නයේ පිහිටා ඇත.
- ලාවා සානු - ජීද්‍ර විදාරණයකින් ඇතිවන ලාවා විශාල ප්‍රදේශයක ගලා ගොස් තැම්පත් වීමෙන් සානු නිර්මාණය වේ. උදාහරණ ඉන්දියාවේ ඩෙකාන් සානුව. මේ දෙපසින් ඝාට්ස් කඳු පිහිටා තිබේ. කොලොම්බියාවේ ස්නේක් ගංඟාවේ ලාවා ලානුවක් තිබේ. ඕස්ට්‍රේලියාවේ කිම් බර්ලි, දකුණු ඇමරිකාවේ පරානා සහ පැටගෝනියානු සානුව, අයිස්ලන්තයේ සානු, මොන්ගෝලියානු සානුව තවත් උදාහරණ කීපයකි.
- ගීසර සහ උණු දිය උල්පත් - උණු දිය උල්පත් හා ගීසර එකම ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබේ. එහෙත් සියලු උණු දිය උල්පත් යමහල් නිසා බිහිවූ ඒවා නොවේ. හුණුගල් පාෂාණ ස්තර මතද උණු දිය උල්පත් පිහිටයි. ඕස්ට්‍රේලියා මහද්වීපයේ හැර අනෙක් සියලු මහද්වීපයකම උණු දිය උල්පත් පිහිටා තිබේ.
ගීසරයක් යනු හුමාලය හා එක්ව වේගයෙන් ඉහළට විදින උණුසුම් දිය උල්පතකි. විශාලම ගීසර පිහිටා ඇත්තේ අයිස්ලන්තයේය. සෑම ගීසරයක්මත් යමහල් නිසාම ඇතිවූ ඒවා නොවේ. ඉතාලිය, ජාවා දූපත්, නවසීලන්තය, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය යන රටවලද ගීසර දක්නට ලැබේ.
ගීසර නලයේ ජලය සම්පූර්ණයෙන්ම උණුවීමට පටන් ගත්විට හුමාලය එක් රැස් වේ. එවිට ප්‍රසාරණ බලය වැඩිවී ඒවා පිටතට ගලා යයි. ගීසර මගින් ජලය ඉතා ඉහළට ගෙන යයි. ගීසර නලය තුල ඇති ජලය සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත්වන තුරුම ගීසරය ක්‍රියාත්මක වේ. පසුව නැවතත් ඒ තුලට ක්‍රමයෙන් ජලය එක්රැස් වේ. ගීසරය වරින් වර ක්‍රියාත්මක වන්නකි.
පෘෂ්ඨය යට යමහල් ක්‍රියාවලිය සිදුවන ආකාරය මෙහිදී විස්තර වූ අතර පෘෂ්ඨය මතුපිටද යමහල් ක්‍රියාවලිය නිසා භූ රූප සැකසේ. ලැකොලිත, පාකොලිත, නැබ, ඩයික, ආස්තර මේ මගින් ඇතිවන භූ රූප කීපයකි.
- ඒවා පසුව සාකච්ඡා කෙරේ.
