ඉබ්බන්කටුව පුරාවිද්යා කේෂත්රය ආශ්රිතව දැකිය හැකි මුල් ඓතිහාසික සාධක
මෙම ස්ථානය ආශ්රිත සිදු කළ පුරාවිදයාත්මක කැණීම් හා ගවේෂණ මඟින් මධ්ය ශිලා යුගයේ සුසානයන් සහිත ප්රෝටෝ ඓතිහාසික වැනි තත්වයන් හඳුනා ගැනීමට බඳුන් කර ඇත. වර්තමානයේ මෙම මධ්ය ශිලා යුගයේ සුසානයන් සහිත වූ ප්රදේශයන් හී දකුණු කොටස යම් ලෙසකට ග්රාමීය ජනතාව පදිංචි වී ඇති බවක් දක්නට ලැබේ. විශේෂයෙන් අතීතයේ සිට වර්තමානය දක්වාම මෙම ප්රදේශය ආශ්රිතව බහුල වශයෙන් විවිධ ජන කොටස් සුසාන භාවිතයන් සිදු කිරීම තුළින් ගම්ය වනුයේ මහ ශිලා සංස්කෘතියේ එක් සන්ධිස්ථානයක් වශයෙන් තත් ස්ථානය දැකිය හැකි බවකි. දැනට සිදු කර ඇති පුරාවිද්යා ගවේෂණ හා කැණීම් මඟින් ශ්රී ලංකාව පුරා විහිදී ඇති මධ්ය ශිලා යුගයේ සුසාන ස්ථානයන් පිළිබඳ සඳහන් කරනු ලැබේ. මෙහිදී තත් කේෂත්රය ආශ්රිතව මහා ශිලා සංස්කෘතියට අයත්වන විශාල වූ සාධක ප්රමාණයක් හමුවී ඇති බවක් දක්නට ලැබේ. එලෙස හමුවන පුරා සාධක අතර පහත සාධක මූලික වූ ස්ථානයක් ගනු ලැබේ.
උක්ත සාධක ඇසුරෙන් පෙන්වාදීමේදී මූලික වශයෙන් ම මෙම සාධක මුල් ඓතිහාසික කාලයට අයත් මහා ශිලා සංස්කෘතියට අයත් වන සාධක සහිත වූ ස්ථානයක් වශායෙන් දක්වන්නට හැකි වනුයේය.
ඉබ්බන්කටුව පුරාවිද්යා කේෂත්රය ආශ්රිතව හමුව සුසාන හා භාවිත අමුද්රව්ය
ක්රි.ව. 1920 දී පමණ බි්රතානය පුරාවිද්යාඥයකු වූ හෝකාටර් මහතා විසින් ලංකාවේ පළමුවෙන්ම ප්රෝටෝ ඓතිහාසික ස්ථානයක් වශයෙන් මන්නාරම පොම්පරිප්පුව සුසානය හඳුනා ගැනීමට බඳුන් විය. ඒ ආකාරයෙන් හඳුනා ගැනීමට හැකි වූ විවිධ ප්රෝටෝ ඓතිහාසික සාධක සහිත ස්ථාන අතරින් ඉබ්බන්කටුව සුසාන භූමිය ද වැදගත් වූ බවකින් යුක්ත වේ. මෙහිදී දැනට සිදු කර ඇති පුරාවිද්යාත්මක ගවේෂණ හා කැණීම් මඟින් මහා ශිලා සංස්කෘතියට අයත් වන සුසාන වර්ග කිහිපයක් වර්ගීකරණයන් යටතේ දක්වා ඇත. එහිදී ප්රමුඛ වශයෙන්
ආදී ප්රමුඛ සුසාන ක්රමවේද 4 ට අමතරව තවත් සුසාන ක්රම වේදයන් 12 කට ආසනන් සංඛාවක් වාර්තා වී ඇත. මෙහීදී ඉබ්බන්කටුව සුසානය තුළින් ශිලා මංජුසා සුසාන (Cist Burial) හා බරණි සුසාන (Urn Burial) හඳුනා ගැනීමට හැකි විය. තත් සුසානයන් පිළිබඳ විශාල වශයෙන් 1988- 90 දශකයේ සිදු වූ පුරාවිද්යාත්මක කැනීම හා ගවේෂණ මඟින් අනාවරණයට පත් වූ අතර මෑත කාලීනව සිදු කළ පර්යේෂ මඟින් බහුල වශයෙන් තත් සුසාන පිළිබඳ පර්යේෂණයට බඳුන් විය.
ඉබ්බන්කටුව හමුව ඇති සුසාන අතර කොටස් හෙවත් කුටීර දෙකක් හෝ එයට වැඩි ගණනිකින් යුක්ත වූ සුසාන ගෙවල් දැකිය හැකි වන්නේය. මෙයින් විශාල වූ සුුසානයයන් තත් සමාජයේ ඉහළ යැයි සම්මත වූ පිරිස් සඳහා යොදා ගන්නට ඇති බවක් ගම්ය වේ. එසේම එක පේළියට පොකුරු වශයෙන් දැකිය හැකි සුසානයන් සමාජයේ පහළ පිරිස් සඳහා භාවිතා වී ඇති බවක් ගම්ය වේ. සෘජුකෝණාකාර හරස් ගල් පතුරු භාවිතා කරමින් මීටර් 1 සිට මීටර් 3 දක්වා දික් හා පළලිකින් යුක්ත සුසාන දක්නට ලැබෙන අතර කුඩා සුසානයේ සිට විශාල සුසානය දක්වා වූ ක්රමික වූ විකාශන තත්වයක්ද දක්නට හැකි වුනයේය. මේ අකාරයෙන් නිර්මාණය කරන ලද සුසානයේ මිනිස් ශරීර 300 කට අධික වූ සංඛා්යාවක් තත් කේෂත්රය ආශ්රිතව දක්නට ලැබේ. මෙහිදී බහුල වශයෙන් නයිස්, ග්රැනයිට් නයිස්, ගානට් බයෝටයිට් නයිස් පාෂාණ භාවිතයන් සිදු කරමින් තත් සුසාන නිර්මාණය කර ඇති අතර සුසාන නිර්මාණය කිරීමේදී ඉතා ආසන්නව ලඟින් ලඟට නිර්මාණ සිදු කර ඇති බවක් දක්නට හැකිය. කුඩා බරණි සුසාන සහඳහා මැටි බඳුන් භාවිත කිරීමක් මැනවින් දැකිය හැකි අතර එහිදී සුසාන ක්රම වේදයට අදාළ වූ මැටි බ\ුන් නිර්මාණයන් සිදු කර ඇති බවක් හමුව ඇති මැටි බඳුන් තුළින් ගම්ය වේ. විශේෂයෙන් විශාල ප්රමාණයේ ජාස් වැනි මැටි බඳුන් භාවිත කරමින් තත් සුසාන වැළලීම් සිදු කර ඇති බවක් ගම්ය වේ.