පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජතුමා
16 වන ශත වර්ෂයේ දී ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය සලකා බැලීමේදී මෙරට සිටි ශ්‍රේෂ්ඨ රජ කෙනෙකු වශයෙන් පළමු වන විමලධර්මසූරිය රජතුමා හඳුන්වා දීමට හැකිය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1592 ත් 1604ත් අතර කාලයේදී මෙතුමා උඩරට රාජ්‍යයේ රාජ්‍යයේ පාලකයා බවට පත්වී සිටියේය.
ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1591 දී සෙංකඩගල දී උපත ලබන ඔහුගේ මුල් නාමය බවට පත් වූයේ කොනප්පු බණ්ඩාර ය. මෙතුමා ගේ පියා වීරසුන්දර බණ්ඩාර නම් විය. ඔහු පළමුවන රාජසිංහ රජුගේ රාජ්‍යයට එරෙහිව කැරලි ගැසුවේ යයි කියා බොරු වලක දමා මරවනු ලැබීය. තමාගේ පියාව මැරූ සීතාවක රාජසිංහ රජුගෙන් පළිගැනීමේ අධිෂ්ඨානය ඇතුව කොනප්පු බණ්ඩාර එවකට ශ්‍රී ලංකාවේ සිටි පෘතුගීසීන් වෙතට පලා ගියේය.
පෘතුගීසින් වෙතට පලා යාමෙන් අනතුරුව හෙතෙම කතෝලික ආගම වැලදගෙන බෞතීස්ම ලැබීය. සීතාවක පළමුවන රාජසිංහ රජුට එරෙහි ව සටනට පෘතුගීසීන්ට අනගි සහයක් ලබා දීමට කොනප්පු බණ්ඩාර ක්‍රියා කළේ ය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1591 දී ගනේතැන්න සටන රට ඔහු නායකත්වය ලබා දුන්නේ ය. ඒ සටනින් සීතාවක රාජසිංහ රජුගේ හමුදාව පරාජයට පත් විය. මේ සටනට පෘතුගීසීන්ට උදව් දුන් දොන් පිලිප් හෙවත් යමසිංහ බණ්ඩාර නම් කුමාරයෙකු පෘතුගීසීන් විසින් උඩරට පාලකයා බවට පත් කළේ ය. උඩරට පාලනය බලාපොරොත්තුවෙන් සිටි කොනප්පු බණ්ඩාර මෙයින් පෘතුගීසින්ට එරෙහි ව කටයුතු කිරීමට යොමු විය.
එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පෘතුගීසින්ට ගැතිව කටයුතු කරමින් උඩරට මුල් පුටුව ලබාගත් යමසිංහ බණ්ඩාර හෙවත් දොන් පිලිප් කුමාරයාව වස දී හෙතෙම මරා දැමුවේ ය. ඉන් අනතුරු ව 1592 දී මහනුවර දී පළමු වන විමලධර්මසූරිය නමින් කොනප්පු බණ්ඩාර උඩරට රාජ්‍යත්වයට පත් වූයේ ය. හෙතෙම ක්‍රිස්තියානි ආගම අතහැර බුදු දහම වැළද ගත්තේය.
මේ සම්බන්ධයෙන් පෘතුගීසින් විදේශ ආධාර ද ඇතිව සේනා සංවිධානය කරමින් පළමු වන විමලධර්මසූරිය රජතුමා පරාජය කිරීමට සලසුම් සකස් කරන්නට විය. ඒ අනුව 1594 දී දන්තුරේ සටන ආරම්භ විය. ඊට නායකත්වය ලබා දුන්නේ පේරෝ ලෝපේස් ද සූසා නම් සෙනෙවියෙකි. දන්තුරේ සටනේදී පෘතුගීසි හමුදාවම සමූල ඝාතනය කරන්නට උඩරට හමුදාවට හැකි විය. දන්තුරේ සටන සෙංකඩගල රාජධානිය තුළ උපක්‍රමශීලීත්වය සහ උඩරට රාජධානියේ අණසක පෙන්වූ ඓතිහාසික සටනකි.
තමාගේ පියා දක්ෂ එඩිතර පාලකයෙක් වුණත් තමාට උඩරට කිරුළ දැරීමට එය ප්‍රමාණවත් නැති බවට වටහාගත් පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජතුමා දෝන කතිරිනා හෙවත් කුසුමාසන දේවියව විවාහ කර ගත්තේ ය. ඇයව විවාහ කර ගැනීම නිසා එතුමන්ට උඩරට රාජධානියේ නීත්‍යානුකූල අයිතියක් හිමිවිය. ඔහුගේ දරුවන් බවට පත් වූයේ සූරිය දේවි, සමා දේවි සහ මහා අස්ථාන කුමරුය.
පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජතුමා අතිවිශාල ආගමික සේවයක් ඉටු කළ ධාර්මික රජතුමෙකි. මෙරට රාජ්‍යත්වයේ සංකේතය බවට පත් වූ ශ්‍රී දන්ත ධාතූන් වහන්සේ දෙල්ගමු විහාරයේ සිට මහනුවරට වැඩම කර දළදා මන්දිරයක් සාදා එහි තැන්පත් කිරීමට කටයුතු කළේ ය. එ පමණක් නොව මියන්මාරයෙන් භික්ෂූන් වහන්සේලා ගෙන්වාගෙන ශ්‍රී ලංකාවේ උපසම්පදා කර්මය නැවත ඇති කළේ ය. දෙවනගල විහාරය, ලංකාතිලකය, ගඩලාදෙණිය, දෙගල්දොරුව, රිදී විහාරය වැනි විහාරස්ථාන රාශියක් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමටත් එතුමන් මූලිකව කටයුතු කළේය.මෙවැනි හේතූන් මත එතුමා බෞද්ධාගමික පසුබිම තුළ අතිශය වැදගත් පාලකයෙකු බවට අවිවාදයෙන්ම නම් කල හැකිය.
උඩරට රාජ්‍යය තුළ අභ්‍යන්තර ආරවුල් වලින් තොර ස්වාධීන පාලනයක් ගෙන ගිය මෙතුමා ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1604 දී මරණයට පත් විය. උඩරට රාජධානිය පාලනය කළ රජවරුන් අතර ජනතාවගේ ඉහළම ගෞරවාදරයට පත් වුණේ ද පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජතුමා ය.
