පළිබෝධ පාලනය

හැඳින්වීම

කෘෂිකර්මාන්තය කෙරෙහි යොමු වූ දා පටන්, සිය වගා කරන ලද බෝග අනෙකුත් ජීවීන් සහ පාරිසරික ගැටලූ වලින් ආරක්ෂා කර ගැනීමට නිරන්තර අරගලයක යෙදීමට මිනිසා හට සිදුවුනි. අදටත් සිය බෝග වගාවෙන් උපරිම අස්වැන්නක් සහ ලාභයක් ලබා ගැනීමට ශාක ආරක්ෂණය සඳහා වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීමටත්, වැඩි මුදලක් යට කිරීමටත් ගොවි ජනතාවට සිදුවී ඇත. වැඩි අස්වැන්නක් දෙන නව බෝග ප්‍රභේදයන් වගා බිම් වලට හඳුන්වා දීම තුලින් ද ශාක ආරක්ෂණය සම්බන්ධයෙන් වැඩි සැලකිල්ලක් දැක්වීම නොවැලැක්විය හැකි කරුණක් බවට පත්ව ඇත. මේ අතරින් රෝග සහ පළිබෝධ හානි මුල් තැනක් ගනී.

 

රෝග සහ පලිබෝධ යනු මොනවාද?

රෝග සහ රෝග කාරකයන්

ශාක තුළ සාමාන්ය ක්‍රියාවලියට සිදුවන, එමෙන්ම විශේෂිත වූ හේතු කාරකයකින් සෑදෙන සහ පිටතින් හඳුනාගත හැකි විශේෂිත වූ ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන්නා වූ, ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ඇති කරන බාධාවක්, රෝගයක් ලෙස දැක්විය හැක. රෝග ඇති කරන්නාවූ රෝග කාරකයන් කාණ්ඩ කිහිපයකට බෙදා වෙන්කළ හැක. ඒ අතරින් දිලීර, බැක්ටීරියා සහ වෛරස ප්‍රධාන තැනක් ගන්නා අතර මෙම සටහනෙහි මෙම වර්ග සහ ඒවා මගින් ශාක වලට වැලඳෙන රෝග ගැන පමණක් කෙටියෙන් විස්තර කෙරේ.

පළිබෝධ යනු

පළිබෝධ යනු මිනිසාට හෝ මිනිසා විසින් ඇති කරනු ලබන සතකුට, වගා කරනු ලබන බෝගයකට, ගබඩා කරන ලද නිෂ්පාදනවලට හෝ මිනිසා විසින් පරිහරණය කරනු ලබන යම් ද්‍රව්යෙඅයකට ආර්ථීක වශයෙන් හානි සිදු කරන ජීවීන් කොට්ටාසයකි. පළිබෝධ ප්‍රධාන කාණ්ඩ තුනකි.

1.  කෘමි හා කෘමි නොවන සතුන්
2.  වල් පැළෑටි
3.  රෝග කාරක ජීවින්
4. කෘමි පලිබෝධකයන්

 

වල්පැළෑටියක් යනු

අත්‍යාවශ්‍ය තැනක වැඩීමෙන් භූමිය හා ජල සම්පත් පරිහරණයට බාධා කරන ඒ මගින් මිනිසාෙග් සුභසිද්ධියට අහිතකර ලෙස බලපෑම් කරන ශාකයකි

• කෘෂිකර්ම ක්‍රයාවලිය තුළ බෝග සමග වල් පැලෑටි ප්‍රධාන කාණ්ඩ 3 ක් දක්නට ලැබේ. එනම් තෘණ, පන් සහ පළල් පත්‍ර වල් පැලෑටි යනුවෙනි. බොහොමයක් අවස්ථාවලදී, මෙම වල් පැලෑටි කෘමි පලිබෝධකයන්ගේ ද්විතියික ධාරකයන් ලෙසද ක්‍රියා කරයි.

 

විවිධ රෝග කාරකයන් හඳුනා ගැනීම සහ වර්ගීකරණය

• දිලීර
  
  ශාක වලට රෝගී තත්ත්වයන් ඇති කරන දිලීර වර්ග බොහොමයක් අස්කොමයිසිට්ස් (අස්කොමයිසිට්ස් ගණයට) සහ බැසීඩියෝමයිසිට්ස් (බැසීඩියෝමයිසිට්ස්) යන කාණ්ඩ වලට අයත් වේ. ෆියුසිරියම් (Fusarium) සහ වර්ට්සීලියම් (Vertocellium) වැනි රෝග කාරක දිලීර අස්කොමයිසිට්ස් ගණයට අයත් වන අතර රයිටොක්සෝනියා (Rhizoktonia) සහ පුක්සීනියා (පියුස්සිනියා) වැනි දිලීර බැසීඩියෝමයිසිට්ස් කාණ්ඩයට අයත් වේ. මීට අමතරව, දිලිර වැනි වූ රෝග කාරකයන්ද දක්නට ලැබෙන අතර මේවා ඌමයිසිට්ස් (කාණ්ඩයට) ගණයට අයත් වේ. ශාක වලට දරුණු රෝගී තත්ත්වයන් ඇති කරන මෙම කාණ්ඩයට ෆයිටොප්තෝරා (Phytopthora) සහ ෆයිතියම් (Phythium) වැනි දිලීර අයත් වේ.
• බැක්ටීරියා
  
  ශාක ව්‍යාධිජනක බැක්ටීරියාවන් "බැසිලි" ආකාරයට අයත් වේ. සන්තොමොනාස් (Xanthomonas) සහ සියුඩොමොනාස් (Pseudomonas) යන කාණ්ඩ ශාක සඳහා ප්‍රධාන රෝග කාරක බැක්ටීරියාවන් ලෙස දැක්විය හැක. බැක්ටීරියා කාණ්ඩයට අයත්වන එහෙත් සෛල බිත්තියක් නොමැති ෆයිටොප්ලාස්මා (Phytoplasma) ද ශාක වල ප්‍රධාන රෝග කාරකයක් වේ.
• වෛරස
  
  රෝග කාරක වෛරස වාහකයෙක් ආධාරයෙන් ශාකවලට රෝග බෝ කරයි. මෙම වාහකයන් සාමාන්‍යයෙන් කෘමීන් වන අතර සමහරක් දිලීර, නෙමටෝඩාවන් සහ Protosowa විශේෂ ද වෛරස් වාහකයන් ලෙස ක්‍රියා කරයි.

 

ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍ර බෝගයන්හි බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝග සහ පලිබෝධ හානි හඳුනා ගනිමු.

ධාන්‍ය බෝග (වී)

• රෝග
  
  වී ශාකයට වැලඳෙන රෝග සහ ඒවායේ රෝග කාරකයන් පහත දැක්වේ.

සහල් පිපිරීමෙන්	Magnaporthe grisea
සහල් කොපු අංගමාරය	Rhizoctonia solani
බ්‍රවුන් ස්ථානයේදීම	Cochiobolus miyabeanus
බොරු smut	Ustilaginoidia virens
ධාන්‍ය හා රුධිර වහනයක් pecky සහල්	බොහෝ දිලීර, බැක්ටීරියා, හා විශේෂ
Leaf scald	Gerlachia oryzae
පටු බ්‍රවුන් ලීෆ් ස්ථානයේදීම	Cercospora janseana
කොපු කුණු	Sarocladium orysae
Root ගැටයක්	Meloidagane spp.
බැක්ටීරියා සාපයට	Xanthomonan බැක්ටියා කොල PV. Orysae
බැක්ටීරියා කොළ පැහැති වයිරමක්	බැක්ටියා කොල PV. Oryzicola

 

• පළිබෝධ
  
  ශ්‍රී ලංකාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන පළිබෝධ හානි පහත දැක්වේ.

සහල් පැළ මැක්කන් (RTH)	Stenchaetothrips biformis (Bagnall) (Thysanoptera: Thripidae)
බ්‍රවුන් බලාගාරය හොපර් (BPH)	Nilapavata lugens (Stal) (Homoptera: Delphacidae)
කහ කඳ පණුවා (YSB)	Scirpophaga incertulas (Lepidoptera: Pyralidae)
සහල් ලීෆ් ෆෝල්ඩර (RLF)	Cnaphalocris medinalis; Marasmia spp. (Lepidoptera: Pyralidae)
සහල් ගාලු Midge (RGM)	Orselia oryzae (Diptera යන: Cecidomylidae)
වී බග් (පී.බී.)	Leptocorisa oratorius (Hemiptera: Alydidae)

• වල් පැලෑටි
  
  ශ්‍රී ලංකාවේ වී වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන වල් පැලෑටි පහත සඳහන් වේ.

තෘන	පන්	පළල් පත්‍ර	මීවන
Echinochloa colona	Cyperus iria	Commelina diffusa	Marsilea quadrifolia
Echinochloa crusgalli	Cyperus alba	Eclipta අල්බා	සැල්වීනියා molesta
Panicum repens	Cyperus rotundus	Linderina spp.
Ischaemum rugosum	Fimbristylis miliacea	Monochoria vaginalis
Isachne globosa	Scirpus supinus	Murdannia nudiflora
Paspalum distichum	Fimbristylis dichotoma	Sphenoclea zeylanica
		ලුසිවිනියා perennis
		Haeranthus africanus

 

 

ධාන්‍ය බෝග (බඩ ඉරිඟු)

• රෝග
  • මුල් සහ කඳ කුණුවීම සහ පත්‍ර හා කොපු අංගමාරය යන රෝග පරිසරයේ ආද්‍රතාවය වැඩි අවස්ථාවන්හිදී බඩ ඉරිඟු බෝගයට සෑදෙන ප්‍රධාන රෝග වේ.
• පළිබෝධ
  • ශ්‍රී ලංකාවේ බඩ ඉරිඟු වගාවට ආර්ථිකව හානි කරන පළිබෝධයන් නොමැති තරම්ය. ඇතිවිය හැකි ප්‍රධානතම පළිබෝධ හානිය වනුයේ කඳ පණුවාගේ හානියයි.
• වල් පැලෑටි
  • ශ්‍රී ලංකාවේ වී වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන වල් පැලෑටි පහත සඳහන් වේ.

තෘණ	පන්	පළල් පත්‍ර
Echinochloa colonum	Cyperus rotundus	Euphorbia heterophylla
Panicum repens		Ipomoea spp.
Eleusine indica
Dactyloctenium aeguptium

මාශ බෝග (සෝයා බෝංචි)

• රෝග
  • ශ්‍රී ලංකාවේ සෝයා බෝංචි වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝග සහ ඒවායේ රෝග කාරකයන් පහත දැක්වේ.
  • දම් පැල්ලම (Cercospora kikuchi)
  • බැක්ටීරියා Pustule (Xanthomonas phaseoli var. Sojensis)
  • කහ විචිත්‍ර වෛරසය
  • බඩ් බුබුඵ අංගමාරය (අ වෛරසය)
  • අඟුරු කුණුවීමේ (Macrophomina phaseolina)

• පළිබෝධ
  
  • ශ්‍රී ලංකාවේ සෝයා බෝංචි වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන පළිබෝධ පහත දැක්වේ.
  • බීන් (Ophiomyia phaseoli) පියාසර
  • රනිල වගාවත්, හැලීම ගුල්ලා (Maruca testulalis)

• වල් පැලෑටි
  • ඉහත බඩ ඉරිඟු බෝගය යටතේ වල් පැලෑටි වල නම් සඳහන් වගුව බලන්න.

 

මාශ බෝග (කව්පි)

• පළිබෝධ
  
  • ශ්‍රී ලංකාවේ කවුපි වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන පළිබෝධ පහත දැක්වේ.
  • අමු තේ දළු සඳහා ආප්ප
• රෝග
  • ශ්‍රී ලංකාවේ කවුපි වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝග සහ ඒවායේ රෝග කාරකයන් පහත දැක්වේ.
  • කරපටි කුණු (Pythium aphanidermatum, Rhizoctonia පොලිස් අධිකාරී., Selerotium rolfsii, Fusrium පොලිස් අධිකාරී.)
  • දිලීර මැළවීමේ (Funaruin oxysporium)
  • Anthracnose (Collectrotrichum lindemuthuanum)
  • වෙබ් බුබුඵ අංගමාරය (Rhizoctonia solani)
  • Pod ගුල්ලා (Maruca pestulalis)
• වල් පැලෑටි
  • ඉහත බඩඉරිඟු බෝගය යටතේ වල් පැලෑටි වල නම් සඳහන් වගුව බලන්න.

 

අල බෝග (අර්තාපල්)

• රෝග
  • ශ්‍රී ලංකාවේ අර්තාපල් වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝග පහත දැක්වේ.
  • පශ්චිම අංගමාරය
  • ශාකාණු මැලවීම
  • විචිත්‍ර කොළ රෝගය
• පළිබෝධ
  • ශ්‍රී ලංකාවේ අර්තාපල් වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන පළිබෝධ පහත දැක්වේ.
  • කියත් පණුවා
  • අල විදින ගුල්ලා
• වල් පැලෑටි
  • ඉහත බඩඉරිඟු බෝගය යටතේ වල් පැලෑටි වල නම් සඳහන් වගුව බලන්න.

 

රෝග හා පළිබෝධ පාලනය කිරීමේ ප්‍රධාන ක්‍රම

හඳුන්වා දීම වැලැක්වීම

ඕනෑම කෘෂිකාර්මික බිමක රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය කළ හැකි සාර්ථකම ක්‍රමය වනුයේ එම බිමට රෝග කාරකයන් සහ පළිබෝධකයන් ඇතුලූවීම වැලැක්වීමය. පිරිසිදු සහ සහතික කරන ලද රෝපණ ද්‍රව්‍ය භාවිතය, කෘෂිකාර්මික බිමෙහි සහ ඒ අවට පරිසරයෙහි සනීපාරක්ෂාව තහවුරු කිරීම, පිරිසිදු උපකරණ භාවිතය, හොඳින් සැකසූ සහ පරිණත වූ කොම්පෝස්ට් පොහොර භාවිතය යන ක්‍රමෝපායයන් මගින් රෝග සහ පළිබෝධකයින් කෘෂිකාර්මික බිමට ඇතුලූවීම වලකා, එමගින් සිදුවන ආර්ථික හානිය නැති කර ගත හැක .

තුරන් කිරීම

කෘෂිකාර්මික බිමට රෝග සහ පළිබෝධ හානි පැතිරුණු මුල් අවස්ථාවන්හිදී, ඒවා මුලිනුපුටා දැමීම පහසුවේ. එම රෝග සහ පළිබෝධ හානි දක්නට ලැබෙන ශාක ප්‍රමාණය සංඛයාත්මකව අඩු නම්, සරල ක්‍රමයන් මගින් ඒවා විනාශ කිරීම හෝ කරදරකාරී වල් පැළ වල ගහනය අඩු නම්, ඒවා මුලිනුපුටා විනාශ කිරීම මෙහිදී ගත හැකි පියවරයන් වේ. එනමුදු, විශේෂයෙන්ම වල් පැළ සම්පූර්ණයෙන් ගලවා විනාශ කිරීමේදී භූමිය නිරාවරණය වීමෙන් පාංශු ඛාදනය සිදුවිය හැකි බැවින් ඒ සඳහා පිලියම් යෙදීමට කල්පනාකාරී විය යුතුය.

පාලනය කිරීම

රෝග පළිබෝධ පැතිරීමේ ප්‍රමාණය අහිතකර බලපෑම් ඇති කරන්නේ නම්, ඒවා පාලනය කිරීමට නිසි පියවර ගත යුතු වේ. මේ සඳහා එක් මර්ධන ක්‍රමයක් හෝ ක්‍රම කිහිපයක මිශ්‍රණයක් භාවිතා කළ හැක. රෝග පළිබෝධ පාලනය කිරීමේදී යොදා ගත හැකි ප්‍රධාන ක්‍රමයන් සැකෙවින් පහත දැක්වේ.

1. සරල යන්ත්‍ර භාවිතය හෝ මිනිස් ශ්‍රමය වැඩිපුර භාවිතා කිරීම

සරල යන්ත්‍ර හෝ මිනිස් ශ්‍රමය වැඩිපුර යෙදවීම කාලය මෙන්ම මුදල් වැඩිපුර වැයවන ක්‍රියාවක් වන අතර, සුලූ පරිමාණ වගාවකදී සාර්ථකව යොදා ගත හැක. මෙහිදී බොහෝ විට සිදු වනුයේ රේක්ක, උදැල්ල, කරඬි වැනි සරල උපකරණ භාවිතය හෝ අතින් උගුල්ලා දැමීම හෝ ඉවත් කිරීම මගින් රෝග සහ පළිබෝධ හානි ක්ෂේත්‍රය තුළ අවම කර ගැනීමය. මිනිස් ශ්‍රමය සෘජුව යෙදෙන බැවින් රෝග සහ පළිබෝධ හානි තෝරා ඉවත් කිරීමේ වාසිදායක තත්ත්වය මෙම ක්‍රමයේදී යොදා ගත හැක.

2. යාන්ත්‍රික ක්‍රම භාවිතය
   
   තරමක සංකීර්ණ යන්ත්‍ර භාවිතයෙන් රෝගී ශාක ඉවත් කිරීමත්, පලිබෝධ හානි අවම කිරීමත් මේ ගනයට අයත් වේ. උදාහරණයක් ලෙස, වීඩරයක් භාවිතයෙන් වල් පැලෑටි ඉවත් කිරීම සඳහන් කළ හැක.
3. ශෂ්‍ය විදයාත්මක ක්‍රම භාවිතය
   
   බිම් සැකසීමෙන් පටන් ගෙන, බෝගය ක්ෂේත්‍රයේ ස්ථාපනය කරන ක්‍රමවේදය දක්වා කෙරෙන්නා වූ සියළුම ශෂ්‍ය විද්‍යාත්මක ක්‍රයාවලින් සාර්ථකව කිරීම මගින් රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය මෙයට අයත් වේ. උදාහරණයක් ලෙස, වසුන් යෙදීම මගින් සහ මිශ්‍ර බෝග වගාවන් මගින් වල් පැල පාලනය දැක්විය හැක.
4. රසායනික ක්‍රම භාවිතය
   
   වෙළඳ පොලෙහි මිල දී ගත හැකි රසායනික පළිබෝධ නාශක, එනම් දිලීර නාශක, කෘමි නාශක සහ වල් නාශක භාවිතයෙන් රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය මේ යටතට ගැනේ.
5. ජෛව පාලකයන් භාවිතය
   
   එක් එක් රෝග සහ පළිබෝධකයන් සඳහා විශේෂිත වූ පරපෝෂිතයින් උපයෝගී කර ගනිමින් ඒවා මර්ධනය කිරීම මෙයට අයත් වේ. උදාහරණ ලෙස පැපොල් පිටි මකුණා (Paracoccus marginatus) මර්ධනය කිරීමට papayaz යොදා යොදා ගැනීමත්, සැල්වීනියා (සැල්වීනියා molesta) ශාක මර්ධනයට Cyrtobagus bruchi යොදා යොදා ගැනීමත් සහ ජපන් ජබර මර්ධනයට Neochetin eichhorniae සහ ජබර මර්ධනයට Neochetin eichhorniae යොදා ගැනීමත් දැක්විය හැක.
6. ඒකාබද්ධ රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධන ක්‍රම භාවිතය
   
   රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධන ක්‍රම දෙකක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් යොදා ගැනීම මගින් ඒවා මර්ධනය කිරීම මෙයින් දැක්වේ. ඒකාබද්ධ මර්ධන ක්‍රමයක් භාවිතා කෙරෙනුයේ එක් ක්‍රමයක් මගින් සාර්ථක මර්ධනයක් නොවන අවස්ථාවන් හිදීය.

 

පළිබෝධ පාලනය

පළිබෝධ පාලනය සඳහා ඒකාබද්ධ පළිබෝධ පාලන උපක්‍රම අනුගමනය කිරීම සාර්ථක ක්‍රමයයි. පළිබෝධ පාලනය සඳහා හැකිතාක් දුරට රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් වැළකී, වී වගා පරිසරයේ සිටින හිතකර සතුන් හට වී වගාවට හානි කරන කෘමීන් පාලනය කිරීමට ඉඩ දිය යුතු වේ. මේ සඳහා පහත සඳහන් ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කිරීම වඩාත් යෝග්‍යයි.

• වගාව කන්නයට අනුවම ආරම්භ කිරීම
• යායක් තුළ හැකිතාක් දුරට වගා කටයුතු සඳහා සති 2-3ක් ඇතුළත නිම කිරීම
• ඔබ වගාකරන ප්‍රදේශයේ වැළදෙන රෝග හා කෘමි හානිවලට ඔරොත්තු දෙන ප්‍රභේද තෝරා වගා කිරීම
• නිර්දේශිත පැළ ගහනය පවත්වා ගෙනයාම
• සමතුලිත පොහොර භාවිත කිරීම
• වගාව ආශ්‍රිතව හා වගාව තුළ වල් පැළෑටි නිසියාකාරව පාලනය කිරීම
• කුඹුරේ ජලය මැනවින් පාලනය කිරීම
• සතිපතා ඔබගේ කුඹුරේ තැනින් තැන වී පඳුරු පරීක්ෂා කිරීම. විශේෂයෙන් ගොයම පඳුරු දමන අවධියේදී සිට කරල් පීදෙන කාලය තුළ ගොයම පරීක්ෂා කිරීම වැදගත්ය (අක්කර 1ට ස්ථාන 10ක් පමණ ප්‍රමාණවත් වේ.) එම පඳුරුවල සිටින හිතකර හා අහිතකර කෘමීන් හඳුනාගෙන ඒ ගැන යම් අදහසක් ලබාගැනීම. අත්‍යාවශ්‍ය අවස්ථාවල දී හානිකර කෘමීන් වැඩිපුර සිටින ස්ථානවලට පමණක් නිර්දේශිත කෘමි නාශක භාවිතාකිරීම කළ යුතුයි

 

රෝග සහ පළිබෝධ හානි හා පාලන පියවරයන්

හැඳින්වීම

කෘෂිකර්මාන්තය කෙරෙහි යොමු වූ දා පටන්, අනෙකුත් ජීවීන් සහ පාරිසරික ගැටලූ වලින් බෝග ආරක්ෂා කර ගැනීමට නිරන්තර අරගලයක යෙදීමට යුතු වේ. වගාවෙන් උපරිම අස්වැන්නක් සහ ලාභයක් ලබා ගැනීමට විශේෂ අවධානයක් යොමු කර ශාක ආරක්ෂණය සඳහා අතිරේක වියදම අදටත් යුතු වේ. බෝග ආරක්ෂාව වැඩි අස්වැන්නක් දෙන නව බෝග ප්රභේදයන් වගා බිම් වලට හඳුන්වා දීම ඊටත් වඩා වැදගත් බවට පත් වී තිබේ. මේ අතරින් රෝග සහ පළිබෝධ හානි ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඉටු කරයි.

 

රෝග සහ පලිබෝධ යනු මොනවාද?

රෝග සහ රෝග කාරකයන්

රෝග පිටතින් වූ ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන්නා වූ, විශේෂිත වූ හේතු නිසා, ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ඇති ශාක තුළ සාමාන්‍ය ක්‍රියාවලිය කිරීම සඳහා කිසිදු තහනමක් පැනවීම ලෙස අර්ථ දැක්විය හැකිය. රෝගකාරක කිහිපයක් ප්‍රධාන කාණ්ඩ ඒ අතරින් දිලීර, බැක්ටීරියා සහ වෛරස වර්ග කළ හැකි අතර, මෙම සටහනෙහි මෙම වර්ග සහ ඒවා මගින් ශාක වලට රෝග වර්ග පෙන්වයි.

 

පලිබෝධ අර්ථ දැක්වීම

 

කෘමි පලිබෝධකයන්

කෘෂිකාර්මික ක්‍රියාවලිය තුළ මිනිසාගේ අරමුණු වලට බාධා පමුණුවන ඕනෑම සත්ත්වයෙක් හෝ ශාකයක් පලිබෝධකයෙක් වනු ඇත. මෙම නිර්වචනය අනුව, ස්ථානය අනුව වෙනස් වේ. එක් පුද්ගලයෙකුට පලිබෝධකයෙක් තවත් ආර්ථිකව වැදගත් බෝග හෝ සත්ත්වයෙක් විය හැක.

 

වල් පැළ

කෘෂිකර්ම ක්‍රියාවලිය තුළ බෝග සමග වල් පැලෑටි ප්‍රධාන කාණ්ඩ ඇත. එනම් තෘණ, පන් සහ පළල් පත්‍ර වල් පැලෑටි වේ. වල් පැලෑටි කෘමි පලිබෝධකයන්ගේ ද්විතියික ධාරකයන් ලෙස මොවුන් ක්‍රියා කරයි.

 

රෝග කාරකයන් හඳුනා ගැනීම සහ වර්ගීකරණය

1. දිලීර

දිලීර රෝගය අස්කොමයිසිට්ස් ගණයට සහ බැසීඩියෝමයිසිට්ස් අයත් ය. Phytopthora හා Phythium ශාක දැඩි ඇති කරන මෙම කාණ්ඩය යටතට ගැනේ.

 

2. බැක්ටීරියා

රෝග කාරක බැක්ටීරියාව "බැසිලි" ආකාරයට අයත් වේ. ඔවුන් එවැනි Xanthomonas සහ සියුඩොමොනාස් ශාක සඳහා ජීවීන් ඇති ප්රධාන රෝග වේ. සෛල බිත්තියක් නොමැති Phytoplasma ද බැක්ටීරියා රෝග කාරකයක් වේ.

 

3. වෛරසය

රෝග කාරක වෛරස වාහකයෙක් ආධාරයෙන් ශාකවලට රෝග බෝ කරයි. වාහකයන් සාමාන්යයෙන් දිලීර, නෙමටෝඩාවන් සහ ප්රොටොසොවා විශේෂ වේ.

 

 ධාන්‍ය බෝග (බඩ ඉරිඟු)

රෝග

මුල් සහ, කද කුණුවීම සහ පත්ර හා කොපු අංගමාරය ආර්ද්රතාවය වැඩි බෝගයට සෑදෙන ප්‍රධාන රෝග වේ.

 

පළිබෝධ

ශ්‍රී ලංකාවේ බඩ ඉරිඟු වගාවට හානි කරන පළිබෝධයන් නොමැති තරම්ය.

 

වල් පැළ

පහත දැක්වෙන ශ්‍රී ලංකාවේ වී වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන වල් පැලෑටි පහත වේ.

තණකොල පන් පළල් පත්‍ර

• Echinochloa colonum
• Cyperus rotundus
• Euphorbia heterophylla
• Panicum repens
• Ipomoea spp.
• Eleusine indica
• Dactyloctenium aeguptium

 

මාංශල බෝග (සෝයා බෝංචි)

රෝග

දම් පැල්ලම (Cercospora kikuchi)

බැක්ටීරියා Pustule (Xanthomonas phaseoli var. Sojensis)

කහ විචිත්‍ර වෛරසය

 

අල බෝග (අර්තාපල්)

රෝග

ශ්‍රී ලංකාවේ අර්තාපල් වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝග පහත වේ.

 අංගමාරය

විචිත්‍ර කොළ රෝගය

 

පළිබෝධ

ශ්‍රී ලංකාවේ අර්තාපල් වගාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන පළිබෝධ පහත වේ.

සැපයුම අත්හිටුවන පණුවා

 

 

පළිබෝධ සහ ශාක රෝග පාලනය කිරීමේ ප්‍රධාන ක්‍රම

 

හඳුන්වා දීම වැලැක්වීම

බෝගයක් රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය කළ හැකි සාර්ථකම ක්‍රමය කාරකයන් ඇතුලූවීම වැලැක්වීමය. රෝග සහ පලිබෝධ හානි දොරටුව වැළැක්වීම සඳහා පියවර පිරිසිදු සහ සහතික රෝපණ ද්‍රව්‍ය, ක්ෂේත්‍ර සනීපාරක්ෂක හා ඒ අවට, සැකසූ සහ පරිණත කොම්පෝස්ට් පිරිසිදු උපකරණ භාවිතා කිරීම. මේ අනුව, ගොවියාට ආර්ථික අලාභය අවම කළ හැකිය.

 තුරන් කිරීම

එය පැතිරුණු මුල් දී රෝග සහ පලිබෝධ හානි තුරන් කිරීම පහසුය. මෙම ක්‍රියාවලිය ගොවිතැනේ දී, සරල ක්‍රම භාවිත කර රෝග සහ පළිබෝධ හානි දක්නට ලැබෙන ශාක විනාශ කිරීම හෝ කරදරකාරී වල් පැළ, ඉවත් කිරීම හා ඔවුන් විනාශ කළ හැකිය. මුළු ශාක (වල් පැලෑටි) එනමුදු පාංශු ඛාදනය ඉහළ ප්‍රවණතාවක් පවතී. පස අනාවරණය කළ හැකිය. ඒ නිසා එය අවම කිරීම සඳහා පියවර ගත යුතු ය.

පාලනය

රෝග පළිබෝධ පැතිරීමේ නම් නිසි පියවර ගත යුතු වේ එහිදී බරපතල වේ. පහත සඳහන් ප්‍රධාන රෝග හා පළිබෝධ පාලනය පියවර වේ.

1. සරල යන්ත්‍ර හෝ මිනිස් ශ්‍රමය භාවිතා කිරීම.

සරල යන්ත්‍ර හෝ මිනිස් ශ්‍රමය වැඩිපුර යෙදවීම කාලය මෙන්ම මුදල් වැඩිපුර වැයවන ක්‍රියාවක් වන අතර, සුලූ පරිමාණ වගාවකදී සාර්ථකව යොදා ගත හැක. මෙහිදී බොහෝ උපකරණ, උදැල්ල, කරඬි ශාක ඉවත් කළ හැකි ද රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය හොඳ ක්‍රමයක් බැවින් රෝග සහ පළිබෝධ හානි තෝරා ඉවත් කිරීමේ මිනිස් ශ්‍රමය වාසියක් විය හැකිය.

රෝග සහ පළිබෝධ හානි ඉවත් කිරීමට

2. යාන්ත්‍රිකව තරමක සංකීර්ණ යන්ත්‍ර මේ යටතේ වර්ගීකරණය කළ හැක. උදා: වල් පැලෑටි ඉවත් කිරීම, වීඩරයක් භාවිතයෙන්
3. ශෂ්‍ය විද්‍යාත්මක ක්‍රම

 වසුන් යෙදීම හා වල් විනාශ කිරීමට පියවරක් ලෙස රෝග සහ පළිබෝධ හානි පාලනය කිරීම සඳහා බෝගය ක්ෂේත්‍රයේ ස්ථාපනය බිම් සැකසීමෙන් පටන් ක්‍රම භාවිතය.

4. රසායනික ක්‍රම

එවැනි වෙළෙඳපොළ තුළ ලබා ගත හැකි දිලීර නාශක, කෘමි නාශක සහ වල් නාශක රසායනික පළිබෝධ නාශක භාවිතා පලිබෝධ හා රෝග පාලනය මේ යටතට ගැනේ.

5. ජෛව ක්‍රම

විශේෂිත පාලකයන් භාවිතය මෙයට අයත් වේ. උදා: papayaz යොදා (Paracoccus marginatus) පාලනය කිරීමට Acerophagus සැල්වීනියා (Salvinia molesta) ජබර මර්ධනයට Neochetin eichhorniae සහ Neochetií bruchi

6. ඒකාබද්ධ රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධන ක්‍රම

රෝග සහ පළිබෝධ මර්ධනය ක්රම දෙකක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් භාවිතා මෙම ක්රමය මගින් ඇඟවුම් කරයි. එක් ක්රමයක් මගින් සාර්ථක මර්ධනයක් නොවන අවස්ථාවන් හිදීය.

 

දිලීර රෝග

කොළ පාළුව(Blast)

Magnaporthe grisea (Pyricularia oryzae)

• කොළ පාළුව වී වගාවට වැළදෙන දිලීර රෝග අතරින් වඩාත්ම පැතිර ඇති වඩාත්ම හානිදායක රෝගය වේ.
• ගොයම් පැළයේ ඕනෑම වර්ධක අවස්ථාවක ආසාදනය විය හැක. මෙය පත්‍ර මත, කදේ ගැටමත, කරලේ කොටස්වල හෝ වී ඇට මත ලප ඇති කරයි.
• මේවා දෙපස මහත්ව අග්‍ර උල් වී තර්කුවක හැඩය ගනී. පත්‍ර මත විසිරී පවතී. ගොඩ තවාන්වල වැඩෙන ගොයම් පැළවලට වඩාත් සුලභව ආසාදනය වේ.
• මෙම දිලීරය කදේ ගැටවලට ආසාදනය වූ විට එම ස්ථාන කළු පැහැයට හැරී කඳ එතනින් කඩා වැටේ. කරලේ ගෙල ස්ථානයට මෙම දිලීරය පැතිරුන විට එය කළු පැහැයට හැරී එතනින් බිඳී යයි.
  

පාලනය
ප්‍රතිරෝධී ප්‍රභේද භාවිතය හා සමබර පොහොර යෙදීම රෝග පාලනයේදී වැදගත් තැනක් ගනී.

 

කඳ කුණුවීම (Stem rot)

Magnaporthe salvini (Nakatate sigmoidea)

පැළෑටි ආසාදනය වන්නේ ජල මට්ටමට ආසන්න පත්‍ර කොපුවේ දිලීර ස්ක්ලෝරෝෂියා මඟින් ඇති කරන කළු පැහැති අක්‍රමවත් තුවාල ලප මඟින්ය. පසුව මේවා විශාල වී පැතිර යාම නිසා පත්‍ර කොපුව කුණු වී යයි. කඳ තුළට දිලීර වැඩීම නිසා කඳ දුර්වල වී කුණු වී ශාකය ඇද වැටේ. රෝගයට වැඩිපුරම ගොදුරු වන්නේ ඇද හැලීමෙන් හෝ කෘමීන්ගෙන් පළුදු වන ශාක වේ. ආසාදනය වූ දිලීරවලින් හට ගන්නා දිලීර කෝෂ්ඨ පොළව මත සහිත වී බිම් සකස් කිරීමේදී වාරි ජලය මඟින් පැතිර යයි. 

නයිට්‍රජන් පොහොර යෙදීමෙන් හා කෘමි හානිවලට ගොදුරු වීමෙන් රෝගය අධික ලෙස පැතිර යයි.

පාලනය 

හානියට පාත්‍ර වූ ශාකවල පිදුරු පුළුස්සා දැමීම, මෝල්බෝඩ් නඟුලෙන් සීසෑම මඟින් ඉපනැල්ල යට කිරීම, සමතුලිත පොහොර යෙදීම, කාබනික ද්‍රව්‍ය පසට එක් කිරීම සහ ප්‍රතිරෝධී ප්‍රභේද වගා කිරීම මඟින් රෝගය පැතිරීයාම වැළැක්විය හැක.

 

 

කොපු අංගමාරය (Sheath Blight)

• Thanatephorus cucumaris (Rhizotonia Solani)

අධික ලෙස කොළ පාළුදාව සහ අධික පැළ ගහණය රෝගය ඇතිවීම සහ පැතිරීමට හේතු වේ. මෙම රෝග කාරකයාට ප්‍රතිරෝධී ප්‍රභේද නැති තරම්ය. අනවශ්‍ය පඳුරු දැමීමෙන් තොර පාදස්ථ ප්‍රදේශයේ කොළදාව අඩු ප්‍රභේදවලට වැළඳීමට ඇති ඉඩකඩ ඉතා අඩුය. 

පාලනය
රෝගය අඩුකර ගැනීම සඳහා පැළ ගහණය අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට පවත්වා ගැනීමත්, අධික ලෙස පොහොර නොයෙදීමත්, කොළ පොහොර යෙදීමත්, ගැඹුරට සී සෑමෙන් ආසාදිත ඉපනැල්ල යට කිරීමත්, අවශ්‍ය අවස්ථාවන්හීදී යෝග්‍ය දිලීර නාශක භාවිතයෙන් ගත හැක.

 

කොපු කුණුවීම (Sheath Rot)

(Sarocladium oryzae)

ආසාදනය ඇති වන්නේ බණ්ඩි අවධියේදී ඉහළින්ම ඇති පත්‍රයේ කොපුව මතය. මූලික රෝග ලක්ෂණ වන්නේ සෙ.මී. 0.5-1.5 ක් පමණ දිගැති ආයත හෝ අක්‍රමවත් හැඩයක් ගන්නා දුඹුරු පැහැති දාරයක් සහ අළු පැහැති මධ්‍යයක් සහිත ලප හට ගැනීමයි. මේවා ක්‍රමයෙන් විශාලවෙත්ම එකිනෙක යාවී පත්‍ර කොපුව සහ තලය පුරා පැතිර යයි. ආසාදනය උත්සන්න වූ අවස්ථාවල පත්‍ර කොපුවෙන් කරල සම්පූර්ණයෙන් එළියට ඒම වළකී. වගාව රෝගයට වඩාත්ම පාත්‍ර වන්නේ පඳුරු දමන හීන් බණ්ඩි අවධියේය.

පාලනය
සුදුසු දිලීර නාශක භාවිතය හා බීජ ප්‍රතිකාරක මඟින් පැතිරෙන දිලීර බීජාණු ඉවත් කළහැක.
‍

 

පත්‍ර දාහය (Leaf Scald)

Geriachia oryzae (Microdochium oryzae)
Monographella albescens

මෙය බීජ මඟින් ප්‍රචාරණය වන දිලීර රෝගයකි.

රෝග ලක්ෂණ දිස් වන්නේ පිරිනත පත්‍ර අග්‍රයන්හී වුවද පත්‍ර දාරයේ හෝ තලයේ අනෙක් කොටස්වලද දැකිය හැක. රෝග ආසාදනයෙන් සෑදෙන ලප සෙ.මී. 1.5 අතර පමණ දිගවූත් සෙ.මී. 0.5 පළල වූත් තෙත බරිත පැල්ලම් වැනිය. රෝගය වර්ධනය වීමත් සමඟ ලා දුඹුරු හා තද දුඹුරු ඇති දාරවලින් යුත් ලාකොළ පැහැති මාධ්‍යයක් සහිත විශාල ඉලිප්සාකාර හෝ ආයත ලප බවට පත්වේ. බැක්ටීරියා කොළ අංගමාරය ආසාදනය වූ පත්‍රයක් කපා පැහැදිලි ජලයේ ගිල්වා තැබීමෙන් පත්‍ර කැපු ස්ථානයෙන් කිරි පැහැති බැක්ටීරියා ශ්‍රාව පිටවෙන බව දැකගත හැකි වුවත් පත්‍ර දාහය ආසාදනය වූ පත්‍රවලින් මෙය සිදුනොවේ.

 

රුක්මල් පීදීම (False smut)

Ustilaginoidea virens 

මෙම රෝගය නිසා අස්වැන්න කෙරෙහි එතරම් බලපෑමක් ඇති නොවේ. රුක්මල් පීදීම හොඳ අස්වැන්නක පෙරනිමිත්තකි. මෙයට හේතුවන්නේ මෙම දිලීරයේ වර්ධනයට හිතකර සාධක අධික අස්වැන්නක් සඳහා ද හේතුවන නිසාය. රෝග ලක්ෂණ ඇතිවන්නේ බීජ පරිනත වීම ආරම්භ වීමත් සමඟය. කරලේ සමහර ධාන්‍ය පිටතින් කොළ පැහැයෙන් යුක්ත වූ ඇතුළින් කහ පැහැයට හුරු තැඹිලි පැහැයක් ගන්නා බීජාණු පොකුරක් බවට පත්වේ.

පාලනය

ආර්ථික වශයෙන් හානිදායකවන අවස්ථාවල මර්ධනය සඳහා දියර හෝ කුඩු වශයෙන් ඇති දිලීර නාශක පීදෙන අවස්ථාවේ යෙදිය හැක.

 

බකානේ සහ පාදස්ථ කුණුවීම (Bakanae and Foot Rot Disease)

Gibberella fujikuroi (Fusarium Moniliforme)

රෝග කාරකයා බීජ මඟින් ද පස තුළින් ද ව්‍යාප්ත වේ. ආසාදිත බීජවලින් හට ගන්නා පැළ සාමාන්‍ය පැළවලට වඩා දෙගුණයක් පමණ උසින් වැඩෙන අතර, පත්‍ර පටු කහවන් කොළ පැහැයක් ගනී. මෙසේ උස්වන පැළ පසුව මැරී යයි. මෙම රෝගයේ වෙනත් ලක්ෂණ නම් පැළ කුරු වීම පාදස්ථ කොටස කුණුවීම සහ බීජ පැළ මැරී යාමත්ය. පරිනත ශාකවලට මෙම රෝගය ආසාදනය වීමෙන් පසු අප්‍රාණික රිකිලි සාදයි. ආසාදිත ශාක පරිනතවන තෙක් වැඩේ නම් හටගන්නා ධාන්‍ය අර්ධ වශයෙන් පිරේ. නැතහොත් බොල් බවට පත්වේ. පීදෙන හා කිරිවදින කාලය තුළදී ඇටවලට ආසාදනය වීමට ඉඩඇත. අධික නයිට්‍රජන් පොහොර යෙදීමත්, පැළ කාලයේ උෂ්ණත්වය සෙ.අ. 30-35 අතර පැවතීමත් රෝගය උත්සන්න වීමට හේතු වේ.

පාලනය
පැහැදිලි ලෙස හඳුනාගත හැකි උස් පැළ වගාවෙන් ඉවත් කිරීමෙන් රෝගී තත්ත්වය බහුල ප්‍රදේශවල දිලීර නාශක මඟින් ප්‍රතිකාර කිරීමත් රෝගී තත්ත්වය පාලනය සඳහා භාවිතා කළහැක.

 

දුඹුරු පුල්ලි රෝගය (Brown Spot)

Cochliobolus miyabeanus (Bipolaris oryzae)

ජලවහනය දුර්වල හෝ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ අඩු හෝ පසෙහි වැඩෙන වී වගාව මෙම රෝගයට පහසුවෙන් පාත්‍ර වේ. මෙම රෝගය ආසාදනයෙන් ප්‍රමාණයෙන් හා හැඩයෙන් තල ඇටයකට සමාන දුඹුරු පැහැති ලප පත්‍ර තලය මත හෝ තුෂ මත හටගනී.සාමාන්‍යයෙන් දුඹුරු පැහැයක් ගන්නා මෙම ලප මධ්‍ය හෝ අලු හෝ සුදු පැහැයක් ගනී.ලප වටා ලා කහ පැහැති දාරයක් ද පිහිටයි. මෙම රෝගයට පාත්‍ර වූ කරල්වලින් හට ගන්නා බීජවල ද දිලීර බීජාණු පවතින අතර වාතය තුළින් ද ඒවාට ප්‍රචාරනය විය හැක. 

පාලනය
නිර්දේශිත වී ප්‍රභේද භාවිතය මඟින් ද යොදා ගන්නා පස ඛනිජ ද්‍රව්‍ය වලින් සරු කිරීම මඟින් ද රෝගය පැතිර යාම වැළැක්විය හැක.
බීජ මඟින් රෝග කාරකයා පැතිරෙන බැවින් උණු වතුර මඟින් බීජ ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් ද වල් පැළෑටි පාලනය කිරීමෙන් ද රෝග පාලනය කරගත හැක.

 

සිහින් දුඹුරු පුල්ලි රෝගය (Narrow Brown Leaf Spot)

Sphaeruline oryzae (Cercoospora janseana)

පත්‍ර තල කොපු හා තුෂ මත පටු හා දික් හැඩති දුඹුරු පැහැති ලප ඇතිවේ. දිගින් මි.මී. 2-10 පමණ ද පළලින් මි.මී. 1ක් පමණ ද වන මේවායේ දික් අක්ෂය පත්‍ර නාරටිවලට සමාන්තරව පවතී. මෙම රෝගය පැතිරෙන්නේ බීජාණු මඟින්ය. ආසාදනය වූ පැළවලින් හට ගන්නා බීජාණු සුළඟ මඟින් වෙනත් ගොයම් ශාකවලට පැතිරේ. 


පාලනය
ඔරොත්තු දෙන වී ප්‍රභේද වගා කිරීමෙන් හානිය වැඩි වූ අවස්ථාවල දිලීර නාශක යෙදීමත් මඟින් රෝග පාලනය කළහැක.

 

බැක්ටීරියා රෝග

 

බැක්ටීරියා කොළ අංගමාරය (Bacterial Blight)

Xanthomonas campestris pv. oryzae)

මෙම බැක්ටීරියාව ළපටි ගොයමට (සති 2-5) ආසාදනය වූ විට ඇතිවන රෝගී තත්ත්වය ක්‍රෙසෙක් යනුවෙන් හඳුන්වන අතර පරිනත ගොයමට සිදුවන ආසාදනය කොළ අංගමාරය ලෙස හඳුන්වයි.අංගමාරය ඇති කරවන බැක්ටීරියාව රෝගයට ගොදුරු වූ ශාකවල පිදුරු, ඉපනැලි, රෝග ධාරක වල් පැළෑටි තුළ හෝ පස් තුළ ජීවත් වේ.තුෂාර, වාරි ජලය, ගං වතුර සහ තද සුළඟ ද මෙම බැක්ටීරියාව පැළ අතර හා කේෂත්‍ර අතර ව්‍යාප්තවීමට ආධාර වේ.

අළුතින් සිටුවන ලද වී වගාවකට මෙම බැක්ටීරියාව ආසාදනය විය හැකි මාර්ග වනුයේ අධික වර්ෂාව හා සුළඟ නිසා ඇතිවන තුවාල, තවාන් ගලවා නැවත සිටුවීමේ දී කැඩුණු මුල් සහ ශාක පත්‍රවල ජල ජීද්‍ර සහ පුටීකා වැනි ස්වභාවික සිදුරු යනාදියයි.රෝග පාත්‍රී ශාකයක පහළ කඳ කොටස කපා ඉවත්කර පරීක්ෂා කිරීමේදී ඇතිවන පැහැදිලි විශේෂ දුර්ගන්ධයක්, උකුමය බැක්ටීරියා ශ්‍රාවයත් නිසා ක්‍රෙසෙක් රෝගය පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය.

මෙම බැක්ටීරියාව පත්‍රයකට ආසාදනය වු අවස්ථාවේ පත්‍ර මත ඇතිවන ලප කහ පැහැයේ සිට සුදු පැහැයට හුරු තෙත බරිත තීරු වැනි ස්වභාවයක් ගනියි. පසුව කහ හෝ දුඹුරු පැහැයට හැරෙන අතර මුළු පත්‍ර තලය පුරාම තරංගාකාර දාරයක් සහිතව පැතිර යයි.රෝගයට පාත්‍රවන ප්‍රභේදවල පත්‍ර කොපුව දක්වා මෙම රෝග ලක්ෂණ පැතිර යයි.

ජල සම්පාදනයෙන් සහ වර්ෂා ජලයෙන් වගා කරන පහත් බිම්වල මෙම රෝගය වඩාත්ම ප්‍රචලිතය. අධික ලෙස නයිට්‍රජන් පොහොර භාවිතය, පොටෑෂ් සහ පොස්පරස් ඌනතාවය රෝග පැතිරීමට උපකාරී වේ.

පාලනය
අධික වර්ෂාව නිසා ජල මාර්ග පිටාර ගැලීමෙන් ඇතිවන තාවකාලික කුඹුරු යටවීම වැළැක්වීම, ධාරක වල් පැළෑටි මර්ධනය සහ වඩාත්ම ප්‍රායෝගික පාලන ක්‍රමය වන රෝගය සඳහා ප්‍රතිරෝධී ප්‍රභේද භාවිතා කිරීම රෝගය වැළැක්වීමට සහ පාලනයට උපකාරී වේ.

 

 

බැක්ටීරියා කොළ ඉරි රෝගය (Bacterial Leaf Streak)

Xanthomonas campestris pv. oryzicola

අධික ආර්ද්‍රතාවය පවතින වර්ෂා කාලයේදී කොළ ඉරි රෝගය ද ඉතා සීඝ්‍රයෙන් ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ ඇත. ආසාදනය වු බිත්තර වී, ආසාදිත වල් වී වර්ග සහ ආසාදිත වාරි ජලය ඔස්සේ නව වගාවකට රෝගය ආසාදනය වීමට පුළුවන. මෙම බැක්ටීරියාව පත්‍ර තලයට පමණක් සීමා වෙයි. ආසාදනය වු පත්‍රවල විවිධ දිග ප්‍රමාණයෙන් සෑදෙන ලප නාරටි අතර පාරභාෂක ඉරි ලෙස දිස් වෙයි. රෝගය වර්ධනය වීමත් සමඟ මෙම ලප විශාල වි ප්‍රධාන නාරටි අතර පවතින පැහැදිලි දුඹුරු පැහැති තීරු බවට පත්වේ.වර්ෂා ජලයෙන් වගාකරන පහත් බිම් සහ උස් බිම් යන වගා තත්ත්ව දෙකෙහිදිම රෝගය ඇතිවෙයි.

අධික උෂ්ණත්වය (සෙ. 30කට වැඩි) අධික ආර්ද්‍රතාවය (80 ට වැඩි) රෝගය ඇතිවීමට සහ වර්ධනයට හිතකර වේ

පාලනය
අධික සුළඟ සහ වර්ෂාව රෝගය පැතිරීමට උපකාරී වෙයි. ප්‍රති‍රෝධී ප්‍රභේද වගා කිරීම රෝග මර්ධනය සඳහා ගත හැකි පහසුම ක්‍රමයයි.

 

 

බැක්ටීරියා කොපු දුඹුරු කුණුවීම (Bacterial Sheath Brown Rot)

Pseudomonas fuscovaginae

මෙම රෝගය පැළ, පඳුරු දමන සහ බණ්ඩි අවස්ථාවලදී ඇතිවිය හැකි අතර ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණ වන්නේ පත්‍ර කොපු දුර්වර්ණ වී කුණු වී යාමයි.

පැළෑටි සිටුවීමෙන් පසු ආසාදිත පැළෑටිවල පහළ පත්‍ර කොපු කහ දුඹුරු වර්ණයක් ගනියි. පසුව එය අළු දුඹුරු සහ තද දුඹුරු පැහැයක් ගනියි.

ආසාදිත පැළ මැරී යයි. ආසාදිත ධජ පත්‍ර කොපුවේ තෙතමනය මැරුණු ලප ඇතිවේ. ආසාදිත පත්‍ර කොපුවලින් මතුවන වී කරල්ද දුර්වර්ණ විය හැකි අතර බොල් බීජ ඇතිවිය හැකිය. 

ආසාදිත බිත්තර වී හා අනියම් ධාරක ශාකවලින් බැක්ටීරියාව ඊළඟ වගාවට පැතිරෙයි.

පාලනය
අධික ශීතල දේශගුණය රෝගය ඇතිවීමට හිතකරය. වියළි උණුසුම් වාතයේ ආසාදිත බිත්තර වී (සෙ.65ක්) දින 06ක් තුළ ගබඩා කිරීමෙන් බීජවල ඇති බැක්ටීරියාව විනාශ කළ හැකිය.

 

බැක්ටීරියා වී ඇට කුණු වීම (Bacterial Grain Rot)

Pseudomonas glumae

අධික උෂ්ණත්වය සහ ආර්ද්‍රතා තත්ත්ව යටතේ ධාන්‍ය කුණුවීම ඇති වන්නේ කිරි වදින අවධියේදීය. කරල් පීදෙන අවධියේදී ඇතිවන ආසාදනය වඩාත් හානිකරය. ආසාදනය වූ බිත්තර වීවලින් මතුවන පැළෑටි දුඹුරු පැහැයක් ගෙන කුණු වී යයි. ආසාදිත බීජ ක්‍රමවත් ලෙස කරල පුරා පැතිරී තිබිය හැකිය.

අසාදනය මද වශයෙන් ඇතිවිට දුර්වර්ණ වන්නේ වී පොත්ත පමණි. අධික ලෙස ආසාදනය වූ විට හාල් ඇටයට හානිවන අතර ඒ මත දුඹුරු පැහැති ඉරි පැහැදිලිව දැකිය හැක.

පාලනය

වියළි වාතය තුළ දින 6ක් තුළ ප්‍රතිතාර කිරීමෙන් ආසාදිත බීජ බැක්ටීරියාවලින් තොර කළ හැකියි. 

 

බැක්ටීරියා තීරු රෝගය (Bacterial Stripe)

Pseudomonas setariae

 

 

 

 

මෙම රෝග කාරකයා ළපටි පැළවලට ආසාදනය වූ විට පත්‍ර කොපුව පාදස්ථයේ තෙතබරිත ස්වභාවයක් ගන්නා තද කොළ පැහැති තීරු වැනි ලප ඇතිවේ. 
ආර්ද්‍රතාවය වැඩි අවස්ථාවල මෙම ලප විශාල වී පත්‍ර කොපුවන් පත්‍ර තලයන් කරා පැතිරී පත්‍ර තද දුඹුරු පැහැයට හැරෙයි.  ආරම්භයේදී සෑදෙන ලප මි.මී. 3-10 පමණ දිග හා මි.මී.0.5-1 පමණ පළල වන අතර, පසුව ඒවා එක්වී පුළුල් තීරු බවට පත්වේ. ආසාදනය සුළු වශයෙන් පවතින අවස්ථාවල පැළ කැඩුණ ද, වර්ධනයේ විශාල බාලවීමක් පෙන්වයි.

ආසාදනය උත්සන්න වූ විට පැළ කුරු වී මැරී යයි.  තවද දිග හැරෙමින් පවතින ළපටි පත්‍රවලට ආසාදනය වූ පසු ගොබය කුණු වී ශාකය මැරී යයි. මෙම ආසාදනය මේරූ ශාකවලදී විශේෂයෙන්ම නිරි රිකිලි මතද ඇතිවිය හැකිය.

 

පාදස්ථ කුණුවීම (Foot Rot)

Erwinia chrysanthemi

ක්ෂේත්‍රයේදී රෝගය පළමුවෙන්ම ඇති වනුයේ ළපටි රිකිලිවල පත්‍ර කොපුව සහ පත්‍ර තලය සම්බන්ධ වන ස්ථානයෙනි. විශේෂිත රෝග ලක්ෂණ වනුයේ පත්‍ර කොපුව දුඹුරු පැහැ ගැන්වීමත්, ඒ සමඟම පත්‍ර කහ පැහැ ගැන්වී ක්‍රමයෙන් මැලවී යාමත්ය. රෝගය කඳ ගැට පාදස්ථ ප්‍රදේශය සහ මුල් දක්වා පැතිර එම කොටස් කුණුවන නිසා ආසාදනය වූ රිකිලි පහසුවෙන් ගැලවී යයි. 

කඳ ආසාදනය වීම නිසා අප්‍රසන්න දුඟදක් ඇති කරයි. ආසාදනය උත්සන්න වූ අවස්ථාවේ දී මේ අන්දමින් රිකිලි විශාල සංඛ්‍යාවක් කුණු වී යන හෙයින් ශාකය කඩා වැටෙයි. 

පාදස්ථ කුණුවීම සාමාන්‍යයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ උපරිම පඳුරු දමන අවස්ථාවේ සිට ප්‍රජනක අවස්ථාව දක්වා වුවත් මනා ජල සැපයුමක් ඇතිවිට ඕනෑම වර්ධක අවධියක දී හානිය පැතිර යා හැක. 

 

වෛරස් රෝග

කහලප රෝගය (Yellow Mottle Virus)

කුරුමිණියන් වාහකයන් ලෙස ක්‍රියාකරන වෛරස් රෝගයකි.ආසාදිත ශාකවල කුරු වීමත්, රිකිලි වර්ධනය දුර්වල වීමත්, පත්‍රවල රැලි සෑදී ලප සහ කහවන් ඉරි වැටීමත් දක්නට ලැබේ. හට ගන්නා කරල් විකෘති වී සම්පූර්ණයෙන් එළියට නොයේ. බොල් ශුකිකා හට ගනියි. ආසාදනය අධික අවස්ථාවල ශාක මැරී යයි.

මුලින්ම පෙන්නුම් කරන රෝග ලක්ෂණය වන්නේ ළපටි පත්‍ර මත කහ කොළ තිත් (පුල්ලි) ඇතිවීමයි. පසුව මේවා විශාල වී රෝගයට ආවේනික ලක්ෂණයක් වූ නාරටි දිගේ විහිදී ගිය තීරු සාදයි. මෙවැනි පත්‍ර සමහර විට කහ පැහැයට හැරී පසුව අපන්‍ය වේ. පත්‍ර කොපුව මත ද ලප ඇතිවිය හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් ක්ෂේත්‍රයේ මෙම රෝග ලක්ෂණ දැකගත හැකිවන්නේ පැළ සිටුවා සති 3-4කට පමණ පසුවය.

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම වෛරස් රෝගය වාර්තා වී නොමැත.

 

ගඩුපත්‍ර කුණුවීම (Gall Dwarf)

කොළ හා අක්වක් පත්‍ර කීඩෑවන් මඟින් වහනය කරන වෛරස් රෝගයකි.මෙම වෛරස් ඩිම්බ හරහා බිත්තර මඟින් ඊළඟ ප්‍රවේණියට යන අතර (පරඩිම්බ කෝෂ transovarial වෛරස් වාහක අන්තර්ක්‍රියාව අඛණ්ඩය (Persistant)ආසාදනය වූ ශාකවල රිකිලි දැමීම දුර්වල වී කුරු වේ. පත්‍ර කෙටිය.

තද කොළ වර්ණයක් ගනී. අග්‍ර ඇඹරී ගිය ස්වභාවයක් ද පෙන්වයි. පීදීම පමාවන අතර, පුෂ්ප මංජරියේ ශාකනය සිදුනොවේ. හට ගන්නා කරල් කුඩාය. 

ගඩු (galls), හෝ නාරටි ඉදිමීම පැහැදිලිව දැකගත හැකි තවත් රෝග ලක්ෂණයකි. ලා කොළ හෝ සුදු පාරභාෂක වර්ණයක් ගන්නා අතර මෙම ගඩු පත්‍ර තලයේ යටි පැත්තේ හා පත්‍ර කොපුවේ විසිරී පවතින අතර, මි.මී. 0.4-8 පමණ දිග ද මි. මී. 0.4 - 0.5 පමණ පළල ද වේ. තවද මෙම ස්ථානවල අපිචර්මීය පටක තුවාල වී තිබිය හැක.

සමහර අවස්ථාවල මෙම ගඩු පැහැදිලිව නොපෙනුනත් පත්‍ර තලය ඇඟිලි තුඩු අතරින් පිරිමැදීමෙන් ඒවා ඇති බව දැනේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම වෛරස් රෝගය වාර්තා වී නොමැත.

 

කහවන් කුරුවීම (Yellow Dwarf)

කොළ පත්‍ර කීඩෑවන් වාහකයන් ලෙස ක්‍රියාකරන මෙම රෝගයේ රෝග කාරකය සහ වාහකයා අතර අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩ එකකි. ඩිම්බ හරහා රෝග කාරකය පැතිර නොයයි. ආසාදනය වූ ශාකවල අළුතෙන් බිහිවන පත්‍ර කහ පැහැයට හැරෙයි. රෝගය පැතිර යාමත් සමඟ පත්‍රවල වර්ණය කහ කොළ පැහැයේ සිට සුදු කොළ පැහැයට හෝ ලා කහ පැහැයට හෝ ලා කහ පැහැයක් හෝ දක්වා වෙනස් විය හැකිය.

තවද, ආසාදනය වැඩිවීමත් සමඟ හරතක්ෂය වී ශාක කුරු වේ. රිකිලි වැඩි ප්‍රමාණයක් සාදන අතර පත්‍ර මෘදු වී නැමෙන ස්වභාවයක් ගනී. සමහර විට මෙම ශාක මැරී යයි. ආසාදිත ශාකවල කරල් අඩුවෙන් හට ගනියි. නැතහොත් කොහෙත්ම හට නොගනියි. රෝග කාරකය ශාකයට ආසාදනය වූයේ එහි පසු වර්ධක අවධිය අවස්ථාවකදී නම් රෝග ලක්ෂණ දක්නට ලැබෙන්නේ නිරි වගවේ පමණි.

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම රෝගය බොහෝ ස්ථානවල නිරි වගාවේ දැකගත හැකි වුවත්, ප්‍රධාන වගවේ ආර්ථික හානිදායක තත්ත්වයට වාර්තා වී ඇත්තේ ඉතාමත් සුළු වශයෙනි.

 

තෘණාකාර කුරුවීම (Grassy Stunt)

මෙම වෛරස් රෝගය දුඹුරු පැළ කීඩෑවන් මඟින් ආසාදනය වේ. වෛරස් වාහක අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩ වන අතර ඩිම්බ හරහා නොයයි.  ආසාදනය වූ පැළ තදින් කුරුවන අතර, තෘණ පඳුරක පෙනුම ගනිමින් අධික ලෙස රිකිලි දමයි. පත්‍ර, පටුවූත්, කෙටිවූත්, සෘජු ස්වභාවයක් ගනී. මේවා ලා කොළ පැහැයේ සිට තද කොළ පැහැයක් ගන්නා අතර, පත්‍ර තලයේ කළු පැහැති පුල්ලි දැකිය හැක.

ආසාදිත ශාක පරිනත අවස්ථාව දක්වා වැඩෙන අතර, කරල් හට ගැනීම සිදුවන්නේ ඉතා කලාතුරකිනි. හට ගන්නා කරල් ඉතා කුඩා වන අතර, දුඹුරු පැහැති බොල් වූ බීජ දරයි. වෛරස් ආසාදනය ගොයම් ශාකයේ වර්ධනයේ පසු අවධියක සිදුවූවා නම් රෝග ලක්ෂණ ප්‍රධාන ශාකයේ වර්ධනය නොවන අතර, ඉපනැල්ලෙන් එන නිරි මත පමණක් දිස්වේ.

මෙම වෛරස් රෝගය සඳහා ඔරොත්තු දීමේ ලක්ෂණ ඇති වී ප්‍රභේද අභිජනනය කර ඇත.

පාලනය
එමෙන්ම වාහකයා වන දුඹුරු පැළ කීඩෑවාට ප්‍රතිරෝධී වී ප්‍රභේද වගා කිරීම මඟින් ද මෙම වෛරසය පැතිර යාම වැළැක්විය හැක. තවද මෙම වෛරසය පැතිර ගිය ස්ථානවල, පැළ අවධියේ සිට දුඹුරු පැළ කීඩෑවන් මර්ධනය කිරීම මඟින් එය තව දුරටත් පැතිරයාම වළක්වාගත හැක.

මෙම වෛරස් රෝගය ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වී ඇත.

 

සුදුවන් වෛරස් රෝගය (Hoja Blanka)

ඩෙල්ෆසිඩේ කුලයේ කීඩෑවන් වාහකයන් ලෙස ක්‍රියා කරති. වෛරස් වාහක අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩ වන අතර, ඩිම්බ හරහා බිත්තර මඟින් ඊළඟ පරම්පරාව කරා වෛරසය ගෙන යයි. 

ආසාදනය වූ ශාක කුරු වුව ද, ඒවායින් අළුතෙන් හට ගන්නා පත්‍ර සාමාන්‍ය අන්දමට දිග හැරේ. ආසාදනය සිදුවන අවස්ථාවේ ශාකය ළාබාල වූ තරමට කුරුවන තරම ද වැඩිවේ. 

වඩාත්ම කැපී පෙනෙන රෝග ලක්ෂණය වන්නේ පත්‍ර තලය පුරා සුදු හෝ කහවන් සුදු හෝ ඉරි හටගෙන විචිත්‍ර බවක් පෙන්වීමය. සමහර විට මුළු පත්‍රයම සුදු පැහැයකට පත්විය හැක. රෝගපාත්‍රී ශාකවලින් හටගන්නා කරල් ඉතා කුඩාය. සමහර විට මේවා පත්‍ර කොපුවෙන් එළියට නොපැමිණේ. තුෂය හා උපතුෂය දුඹුරු පැහැවීමත් පෙන්නුම් කරන අතර ඒවා ඉතා ඉක්මනින් වියළි විකෘති වේ. හටගන්නා කරල් බොල්වන නිසා ඒවා සෘජුව පවතී. ආසාදනය පැළ අවධියේ සිදුවූවිට පැළ මැරී යයි. 

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම වෛරස් වාර්තා වී නොමැත.

 

කහපත් වෛරස් (Transitory Yellowing)

කොළ කීඩෑවන් වාහකයන් ලෙස ක්‍රියාකරන මෙම වෛරසය ඩිම්බ තුළින් බිත්තර මාර්ගයෙන් ඊළඟ පරම්පරාව කරාගෙන යනු නොලබන අතර, වෛරස් වාහක අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩ එකකි.

ආසාදිත ශාක කුරු වේ. පත්‍ර කහ පැහැ ගැනීම ආරම්භ වන්නේ ශාකයේ පහළින්ම ඇති පත්‍රවල අග කෙළවර සිටය. සමහර විට මෙම පත්‍ර මත දුඹුරු පැහැ ලප ද දක්නට ලැබේ. තවද ආසාදිත ශාක පසු අවස්ථාවක කොළ පැහැති අළුත් පත්‍ර සාදමින් රෝග සුව වූ ආකාරයක් පෙන්වුව ද ඒවායේ පත්‍ර කහ පැහැ ගැනීම නැවත ද සිදුවිය හැක.

ශාකයේ ආරම්භක වර්ධක අවස්ථාවේ මෙම වෛරසය ආසාදනය වීමෙන් කරල් හට නොගනී. නැතිනම් හටගන්නා කරල් දුර්වල වේ. කහපත් හා තුන්ග්‍රෝ වෛරස් රෝගවල ලක්ෂණ බොහෝ දුරට සමානය.

මෙම රෝගය ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වී නොමැත.

 

කඩමළු පත්‍ර කුරුවීම (Ragged Stunt)

මෙම වෛරස් රෝගයේ වාහකයා වන්නේ දුඹුරු පැළ කීඩෑවාය.ඩිම්බ තුළින් බිත්තර මාර්ගයෙන් ඊළඟ පරම්පරාව කරා ගෙනයනු නොලබන මෙම වෛරසයත් වාහකයාත් අතර අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩ එකකි.

ආසියාවේ නොයෙක් රටවල පැතිර ඇති මෙම වෛරස් රෝගය මඟින් විශාල අස්වනු හානි සිදු වූ අවස්ථා වාර්තා වී ඇත. ආසාධිත ශාක කුරු වේ. ආසාදනයට ගොදුරුවන ශාකයේ වර්ධක අවස්ථාව අනුව අනිකුත් රෝග ලක්ෂණ වෙනස්වේ.

පැළ අවස්ථාවේදී රෝග පාත්‍රී ශාකවල දක්නට ලැබෙන පැහැදිලි ලක්ෂණය වන්නේ කඩමළු පත්‍රයි. කඩතොළු වූ ස්ථාන හරිතක්ෂය වී දුඹුරුවන් කහ පැහැයකට හෝ කහ පැහැයකට හෝ හැරේ. ශාකය වර්ධනය වීමත් සමඟ කඩමළු පත්‍ර හටගැනීම ක්‍රමයෙන් අඩුවේ. මෙවැනි අවස්ථාවල වැඩිපුර දක්නට ලැබෙන්නේ ඇඹරී ගිය පත්‍රයි. මීට අමතරව පත්‍ර තලය සහ කොපුවේ නාරටි ඉදිමීමද දැකගත හැක. මෙයට හේතු වන්නේ සනාල කලාපවල ප්ලෝමියම් පටකවල සිදුවන අධික වර්ධනයයි. නාරටි ඉදිමීම සුදු හෝ ලා කහ පාටක් ගන්නා අතර, දිගින් මි.මී. 1-10 ද පළලින් මි.මී. 0.1-1 ද පමණ වන අතර මි.මී. 0.1-1 පමණ ඝනකමක් ද ගනී. ශාකය ප්‍රජනන අවස්ථාව එළඹීමත් සමඟ කැපි පෙනෙන ලක්ෂණය වන්නේ කෙටි දඟර වැටුණු හා විකෘති වූ ධජ පත්‍ර ඇතිවීමයි. එමෙන්ම රෝග පාත්‍රී ශාකවල පීදීම පමාවන අතර, කරල් සම්පූර්ණයෙන් එළියට නොපැමිණේ. තව ද කරල් ඉතා කුඩාවන අතර, පිරුණු ධාන්‍ය හටගන්නේ ඉතා ස්වල්පයකි. කදේ ගැටවලින් රිකිලි හට ගැනීම ද දක්නට ලැබෙන තවත් රෝග ලක්ෂණයකි. සාමාන්‍ය තත්ත්ව යටතේ මෙම වෛරසය ආසාදනය වූ ශාකවල වර්ණයේ වෙනසක් සිදු නොවේ. එම නිසා, අනෙක් ශාක පරිනතවන අවස්ථාවේ රෝගයට ගොදුරු වූ ශාක හරිත වර්ණයෙන් දිස්වේ.

පාලනය 
මෙම රෝගය මර්ධනය කිරීම සඳහා වඩාත් පහසුම ක්‍රමය වන්නේ වාහකයාට ඔරොත්තු දෙන වී ප්‍රභේද වගා කිරීමත්, රෝගය ක්ෂේත්‍රයේ පැතිර  තිබෙන අවස්ථාවල වාහකයන්ගේ සංඛ්‍යාව අඩු කිරීමත්ය.

මෙම වෛරස් රෝගය ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වී ඇත.

 

තැඹිලිවන් පත්‍ර වෛරස් රෝගය (Orange Leaf)

මෙම රෝගය ආසාදනය වන්නේ අක්වක් පත්‍ර කීඩෑවා මඟිනි. රෝග කාරකයා හා වාහකයා අතර අන්තර් ක්‍රියාව අඛණ්ඩව වන අතර, ඩිම්බ තුළින් බිත්තර මාර්ගයෙන් ඊළඟ පරම්පරාව රෝග කාරකයා ගෙනයනු නොලැබේ.

ආසාධිත ශාකවල රිකිලි දැමීම අඩුවී, වැඩීම බාලවේ (කුරුවේ). පත්‍ර පැහැය රන්වන් කහ පැහැයේ සිට තද තැඹිලි පැහැය දක්වා වෙනස්වේ. ආරම්භක රෝග ලක්ෂණ හටගන්නේ පත්‍ර අග්‍ර දෙසිනි. ඉතා පැහැදිලි වර්ණ තීරු වශයෙන් පත්‍ර නාරටි අතර මේවා පැතිර යයි. රෝගය වර්ධනය වීමත් සමඟම පත්‍ර දාරවලින් අග්‍රය දෙසින් ඇතුළතට හැකිළේ. රෝගය වර්ධනය වීමත් සමඟම පත්‍ර දාරවලින් ඇතුළට හැකිළී අග්‍රය දෙසින් පහළට වියළී යයි. 

ආසාදනය මුල් වර්ධක අවස්ථාවේ සිදුවූවා නම් ශාක ඉක්මනින් මැරීයයි. මෙය ශාකයේ පරිනත අවස්ථාවේ සිදුවූ විට වර්ධනය වන කරල් සම්පූර්ණයෙන් එළියට නොඑන අතර, වඳ බවට පත්වේ. ආසාදිත ශාක ඉක්මනින් මැරී යන හෙයින් මෙම රෝගය, ක්ෂේත්‍රය තුළ ඉක්මනින් පැතිර නොයයි. මෙයට හේතුව වන්නේ මළ ශාක, රෝග වාහක කෘමියාට ධාරක ප්‍රභවයක් ලෙස ක්‍රියා නොකිරීමයි.

මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වී ඇති රෝගයකි.

 

පැළ මැක්කා - Thrips

හානිය
- පැළ මැක්කන්ගේ සුහුඹුලන් හා කීටයන් පත්‍ර මධ්‍යයේ සෛලවල යුෂ උරා බීම නිසා ඒවා දිග උඩු අතට හැකිලි දුඹුරු පැහැයට හැරී වියළි යයි.

- පැළ මැක්කන්ගේ හානිය බහුල වශයෙන් ඇතිවන්නේ වැපිරීමේ සිට සති 3 අතර කාලයේය.

- හානියේ ප්‍රමාණය අනුව පඳුරු දැමීම අඩු වී පරිනත වීම පමා විය හැකියි.

- ජලය හිඟ කුඹුරුවල වියළි දේශගුණික තත්ත්වවලදී හානිය වඩාත් බරපතල විය හැකි අතර, පැළ වියළී, වගාව විනාශ වී යෑමට පුළුවන.

- කෙටි කාලීන වී ප්‍ර‍භේදවලට පැළ මැක්කන්ගෙන් වන හානිය ඒවායේ අස්වනු කෙරෙහි සැලකිය යුතු බලපැමක් ඇති කරයි.

- දැනට වගා කෙරෙන වැඩි අස්වනු වී ප්‍රභේද සියල්ලම පාහේ පැළ මැක්කාගේ හානියට ගොදුරු වේ.

- පැරණි කෙටි කාලීන වී ප්‍රභේද බොහෝමයක් පැළ මැක්කාට ප්‍රතිරෝධීය.

- කරල් වලට හානි කරන පැළ මැක්කන් (Thrips) විශේෂ ද ඇත. හානියට භාජනය වු ශුකිකා සුදු පැහැයක් ගෙන වියළි, බොල් වේ.


පාලනය

- කන්නයට අනුව වගා කිරීම, වල් මර්දනය, ජල පාලනය වැනි නිසි වගා ක්‍රම අනුගමනය කිරීමෙන් හානිය බොහෝ දුරට අඩුකර ගත හැකිය.
හානිය වැඩි අවස්ථාවල දී කෘමි නාශක යෙදීම මඟින් පැළ මැක්කන්ගේ ගහන ඝනත්වය පාලනය කලහැකි වේ. මෙය වසංගත තත්ත්වයේ ඇති ප්‍රදේශවල බීජ ප්‍රතිකාරක යෙදීම වඩාත්  යෝග්‍ය ක්‍රමයයි.

- ගොයම් පැළ දින දෙකක් පමණ ජලයෙන් යටකර තැබීම හෝ එසේ කිරීමට නොහැකි තැන්වල ක්ෂේත්‍රයේ ජල මට්ටම අඟල් 3-4 පමණ වනසේ බැඳ සැහැල්ලු කොටයකින් හෝ අත්  පෝරුවකින් ගොයම් පැළ ජලයේ ගැවෙන සේ ඇදගෙන ගොස් ජලය කපා හැරීම මඟින් ද මෙම හානිය අඩු කරගත හැකිය.

 

ගොක් මැක්කා - Gall midge

 හානිය
- ගොක් මැස්සාගේ හානියේ ප්‍රධාන ලක්ෂණය වනුයේ ගොයම් පත්‍රය ළූණු කොළයක ස්වරුපයෙන් ලා කොළ හෝ සුදු පැහැති බටයක් ලෙස උඩට  ඇදී ඒමය.

- රිදී ගොබ හෝ සුදු ගොබ වශයෙන් හඳුන්වන මේවා සාමාන්‍ය පත්‍රයක් තරම් දිගට පැහැදිලිව දැක ගත‍ හැකි වුවත්, සමහර අවස්ථාවල හඳුනා  ගැනිමට නොහැකි තරම් කුඩා වේ.

- සුදු ගොබ හටගත් රිකිලි තවදුරටත් නොවැඩේ. කරල් නොසැදේ. එම නිසා අළුතෙන් පඳුරු දැමීම සිදුවේ.

- හානිය උග්‍ර වුවහොත් ගොයම තණ බිස්සක් මෙන් දිස්වේ. 

- කරල් පිළිසිඳ ගන්නා අවස්ථාවේදී ගොක් මැස්සාගේ හානිය ඇති වුවහොත් නොයෙක් ආකාරයට විකෘති වූ කරල් හෝ කරලක ස්වරූපයක් ගන්නා විකෘති පත්‍ර සමුහයක් හෝ

සැදේ. ඒවායේ සුදු ගොබ වැනි අකෘති පිහිටිය හැකිය.

පාලනය

- ශ්‍රි ලංකාවේ තෙත් කලාපයේ වී වගාවෙහි ගොක් මැස්සාගේ හානිය වැඩිපුර දක්නට ලැබෙනුයේ යල් කන්නයදී වන අතර, වියළි හා අතරමැදි කලාප     වලදී එසේ දක්නට ලැබෙනුයේ

මහ කන්නයේදීය.

- ශ්‍රි ලංකාවේ ගොක් මැස්සන් මාදිලි දෙකක් වර්තා වී ඇත.

- ගොක් මැස්සා මාදිලි 1 ට ප්‍රතිරෝධී වී ප්‍රභේද වන්නේ බී.ජි 276-5, බී.ජි 400-1, බී.ජි 380, බී.ජි 450 හා බී.ජි 300 වේ.

- ගොක් මැස්සා මාදිලි 1 හා 11 ටම ඔරොත්තු දෙන වී ප්‍රභේද වන්නේ බී.ජී 304, බී.ජී 305, බී.ජී 357, බී.ජී 359, බී.ජී 359, හා බී.ජී 360 වේ. 

- ගොක් මැස්සාගේ හානිය වැඩිපුර දක්නට ලැබෙන ප්‍රදේශවල ප්‍රතිරෝධී වී ප්‍රභේද වගා කිරීම මඟින් හානිය පාලනය කරගත හැක.

- සංස්ථානික කෘමි නාශක යෙදීම නිර්දේශ කළත්, එමඟින් මර්දනය තරමක් අපහසු වේ.

 

දුඹුරු පැළ කීඩෑවා - Brown planthopper

 හානිය
- ආසියාතික රටවල වී වගාවට හානි පමුණුවන කෘමීන් අතරින් ප්‍රධාන ස්ථානයේලා සැලකෙනුයේ දුඹුරු පැළ කීඩෑවන්ය.

- ගොයම් පැළ මත ඉතා විශාල සංඛ්‍යාවලින් බෝවී කීඩෑ පිළීස්සීම් ඇති වීම ප්‍රචලිතව දක්නට ලැබෙන හානියේ ස්වාභාවයයි.

- කීඩෑවන් ආක්‍රමණය වු පැළ පළමුව කහ පැහැයක් ගන්නා අතර ගහණ මට්ටම් වැඩිවීමත් සමඟ වියළි මැරීයයි.

- දුඹුරු පැළ කීඩෑවා කඳමත වසා යුෂ උරාබීම නිසා මෙම කීඩෑ පිළීස්සීම ඇති වේ. මීට අමතරව තෘණාකාර කුරුවීම.

- Grassy stunt& කඩමළුවන් කුරුවීම  Ragged stunt) හා මළානික කුරුවීම Wilted stunt යන වෛයිරස් රෝග බෝකරන වාහකයා ලෙස ද ක්‍රියා කරයි.


පාලනය

- ප්‍රතිරෝධි වී ප්‍රභේද භාවිතය (බී.ජි 379-2, බී.ජි 403, බී.ජි 352, බී.ජි 357, බී.ජි 360, බී.ජි 300, බී.ජි 304, බී.ජි 305 ) වගාව නොකඩවා සුපරීක්ෂාවට භාජනය කිරීම හා ක්ෂේත්‍රයේ ජල කපා හැරීම මඟින් හානිය වළක්වා ගත හැකිය.

 

 කොළ හකුළන දළඹුවා - Leaffolder

 හානිය
- ශ්‍රී ලංකාවේ වී වගාවට හානිකරන කොළ හකුළන දළඹුවන් විශේෂ තුනක් හඳුනාගෙන ඇත.

- මොවූහු පත්‍ර දාර එකට බැඳ නාලාකාර ව්‍යුහයක් සාදා එය තුළ සිටි පත්‍ර මධ්‍යයේ පටක සිරස් තීරු වශයෙන් සුරා කති.

- මෙම හානිය පැතිර ගිය අවස්ථා වල සුදුපැහැ ගැන්වුන හෝ දුර්වර්ණ වූ හැකිළුණු පත්‍ර නිසා ගොයම නිසරු බවක් හා අවලක්ෂණ බවක් පෙන්වයි.


පාලනය

- වගාවට සෙවන ලැබෙන ශාක ඉවත් කර හිරුඑළිය ලැබීමට සැලැස්වීම.

- නයිට්‍රජන් පොහොර අවශ්‍ය  ප්‍රමාණයට යෙදීම.

- ක්ෂේත්‍රයේ සලබයන් ගහණය අධික අවස්ථාවල දියර කෘමිනාශක යෙදීමෙන් සලබයන් ද කීටයන් ද පහසුවෙන් පාලනය කළහැක.

 

 පුරුක් පණුවා - Stem borer

පැතිරීම

ඉහත දක්වා ඇති දකුණු ඇමරිකානු සුදු පුරුක් පණුවා හැර අනෙකුත් සියළුම පුරුක් පණුවන් ආසියාතික රටවල වී වගාවට හානි පමුණුවන ප්‍රධාන 
පළිබෝධකයින් අතරට වැටේ. මොවුන් අතරින් ශ්‍රී ලංකාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙනුයේ කහ පුරුක් පණුවන්ය.

හානිය 

- පුරුක් පණුවන් ගොයම් ගසේ කඳ තුළ පෝෂණය වේ. මේ නිසා සනාල පද්ධතිය විනාශ වී හානි වු රිකීලි මැරී යයි.

- කරල් හටගැනිමට පෙර සිදුවන පුරුක් පණු හානියේ ප්‍රතිඵලය වනුයේ රිකිලිවල වැඩෙන අංකුරය සහ අභ්‍යන්තර පත්‍ර වියළි යාමයි.
මේවා "මළ හදවත්" (deadhearts) ලෙස හැඳින්වේ. 

- මූලික වර්ධක අවධියේ දී ගොයම් පැළ පුරුක් පණු හානියට ගොදුරු වූ විට අමතර රිකිලී සෑදේ. මෙය හානියට හිලව් වීමක් වශයෙන් සැලකිය හැකිය.

- මළ හදවත් ඇතැම් විට ක්‍රෙසෙක් රෝගය හෝ මීයන්ගේ හානිය හෝ ලෙසට වරදවා තේරුම් ගත හැකිය.

- එහෙත් මෙම හානියට පාත්‍ර වූ රිකිලිවල පත්‍ර වලින් අල්ලා ඇදීමේදී පහසුවෙන් ගැලවේ.

- මෙසේ ඉවතට ඇදී එන පත්‍රවල පාදයේ කීටයා හෝ කීටයාගේ අපද්‍රව්‍ය හෝ දැක ගතහැකි වේ.

- පිදෙන අවස්ථාවේ දී පුරුක් පණුවාගෙන් සිදුවන හානිය බහුලවන අතර එය බොල් වු ශුකිකා සහිත සුදු කරල් (White heads) වශයෙන් දැකගත හැකිය.මෙහිදී සම්පූර්ණ කරල බොල් වී වියළි යයි. මීයන්ගේ හානිය, නියඟය නිසා සිදුවන හානිය ද මීට සමාන වේ.

- ගොයම් කරල වර්ධනය වන අවස්ථාවේ දී පුරුක් පණු හානිය හේතු කොට ගෙන කඳ සම්පුර්ණයෙන් විනාශ නොවුනහොත්, හානි වු පත්‍ර කොපු වලටත්, කඳේ පහළ කොටසේ සමහර ස්ථානවලටත් සීමා විය හැකිය.මෙවැනි අවස්ථාවල දී කරලේ පහළ කොටසේ ශුකිකාවලින් කොටසක් පමණක් බොල්වේ.

- පුරුක් පණුවන් කඳ තුල කොටස් කපා දමා ඇති බවට ලකුණු තිබීම, කඳ තුල කීට අපද්‍රව්‍ය දක්නට ලැබීම, පත්‍රවල වර්ණය වෙනස් වීම හා පුරුක් පණු සලබයන් පිට වූ සිදුරු කඳෙහි සහ පත්‍ර කොපුවල දක්නට ලැබීම, ශාකය තුල පුරුක් පණුවන් සිටින බව හඳුනා ගත හැකි ලක්ෂණ වේ.

පාලනය

- ශ්‍රී ලංකාවේ වගා කෙරෙන නව දියුණු කළ වී ප්‍රභේදවලට පුරුක් පණුවන්ට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවක් ඇත්තේ මඳ වශයෙනි.

- එහෙයින් පුරුක් පණු හානි වළක්වා ගැනීම සඳහා අවස්ථානුචිතව කෘමි නාශක භාවිතා කිරීමට සිදුවේ.

- පුරුක් පණු සලබයන්ගේ ගහණ මට්ටම් අධික වන අවස්ථාවල දී දියර කෘමිනාශක යෙදීමෙන් සලබයන් හා බිත්තර කැදලි පිටවන කීටයන් පහසුවෙන් පාලනය කළ හැකිවේ.

- කඳ තුළ සිටින කීටයන් මර්දනය කිරීම සඳහා සංස්ථානික කෘමි නාශක භාවිතා කිරීමට සිදුවේ.

- පුරුක් පණු සලබයන්ගේ වර්ධන අඩුකල හැකි වගා ක්‍රම රාශියක් ඇත. මේවා අතරින් වැදගත් වනුයේ කන්නයට අනුව වගා කිරීම,ගොයමේ දක්නට ලැබෙන පුරුක් පණු කැදලි අතින් විනාශ කර දැමීම හා අස්වැන්න නෙලීමෙන් පසු ක්ෂේත්‍රයේ සිටින පුරුක් පණුවන්ගේ ගහන ඝනත්වය අඩුකර ගැනීම.

 

ගොයම් මකුණා - Rice bug

හානිය
- ගොයම් කරල් මත පෝෂණය වන මකුණන් අතුරින් එක් විශේෂයකි.

- සුහුඹුලන් මෙන්ම ශිශුවන්ද වී ඇටයෙහි සරු තුෂය හා උප තුෂය අතරින් මෞඛ උපාංග ඇතුල්කර වැඩෙමින් පවතින ධාන්‍ය මත පෝෂණය වේ.

- පරාගණයෙන් පසු ඩිම්බකෝෂය සහල් ඇටයක් බවට විකාශනය වන ඕනෑම අවස්ථාවක ගොයම් මකුණාට හානි කළහැක.

- කිරි වැදෙන අවස්ථාව තෙක් සිදුකරන හානිය අනුව නොයෙක් ප්‍රමාණවලින් බොල් විය හැක.

- ධාන්‍ය ඝණවන අවස්ථාවේ සිදුවන හානිය නිසා තත්ත්වයෙන් බාල සහල් ලැබේ.

ගති ලක්ෂණ

සිහින් දිගැති සිරුරක් සහිත සුහුඹුලන් පැහැයෙන් දුඹුරුය. දිගු පාද හා දිගු ස්පර්ශක දරති. පත්‍ර මත හෝ කරල්  මත පේලි වශයෙන් බිත්තර තැන්පත් කරයි.

පාලනය

- ගොයම් මකුණන්ට නොයෙක් වල් පැළෑටිවල ශුකිකා මත පෝෂණය වියහැකි බැවින් වර්ෂය පුරාම විශාල සංඛ්‍යා වලින් ජීවත් වියහැක.

- පීදිමට ප්‍රථම ගොයම් පැළ වෙත සංක්‍රමණයවන මකුණන් මල් පීදීමත් සමඟ ශුතිකා මත පෝෂණය වීමට පටන් ගනී.මේ හෙයින් ගොයම් මකුණන්ගෙන් සිදුවන හානියේ බරපතලකම සලකා නිසි අවස්ථාවේදි පාලනය කළයුතු වේ.

- වගාවේ මුල් අවස්ථාවේ සිට වල් පැළැටි පාලනය කිරීම, කන්නය අනුව වගා කිරීම හා අවශ්‍ය අවස්ථාවල දියර කෘමිනාශක යෙදීම මඟින් මෙම කෘමියාගේ   හානිය වළක්වාගත හැක.

 

 කොපු පණුවා - Caseworm

හානිය

- කොපු පණුවා (දළඹුවා) වී වගාවට හානි පමුණවන කෘමින් අතරින් ප්‍රධාන ස්ථානයක් නොගත්තත් සමහර කාලවල මෙම දළඹුවාගේ හානිය පැතිර පවතින බව දැකගත හැක.

- කොපු පණුවාගේ ජීවන චක්‍රය සඳහා ජලය අත්‍යාවශ්‍ය හෙයින් බොහෝ විට මෙම හානිය වාරි පහසුකම් ඇති කුඹුරු වලට සිමා වේ.

- කොපු පණුවා, ගොයම් පත්‍රයේ කොටසක් කපා සිරස්ව හකුළා, නාලාකාර කොපුවක් සාදා එය තුළ ජීවත් වෙමින් ජල මට්ටම ආසන්නයේ සිහින් ගොයම් පත්‍ර වල උඩු අපිචර්මය පමණක් ඉතිරිවන අන්දමට පත්‍ර පටක තිරස් තීරු ආකාරයට සුරා කයි.මේ නිසා පත්‍රමත ඉනිමඟක ආකාරයක පිහිටන සුදුපාට තීරු ලෙස හානිය දිස් වෙයි. (කොළ හකුළන දළඹුවා පත්‍ර තලය සුරාකන ආකාරය මීට වඩා     වෙනස්ය)

පාලනය

ජලය කපා ක්ෂේත්‍රය වියළීමට හැරීම සහ අවශ්‍ය අවස්ථාවල දියර කෘමිනාශක යෙදීම මඟින් පාලනය කළහැකිය.

 

කරටි පණුවා - Whorl maggot

 හානිය

- කරටි පණුවා වර්ධනයවන පත්‍රවල ඇතුල් දාරයේ පටක මත යැපේ.

- පත්‍ර වර්ධනය වී දිග හැරිමත් සමඟ මේ අන්දමට හානිවු පටක සුදු පැහැයකින් දිස්වේ.

- සාමාන්‍යයෙන් පැළ අවධියේ සිට උපරිම අවස්ථාව තෙක් වැඩෙන පත්‍ර වලට හානි කරන අතර, කෙටි කාලීන වී ප්‍රභේද වලට හානි කළවිට අස්වැන්න අඩු වීම කෙරෙහි බලපායි. මෙය සිදුවන්නේ ධජ පත්‍රයද, කරලේ කොටස් (ශුකිකා) ද, ලාසුදු පැහැයක් ගෙන විනාශ වී යාම නිසාය.

- හානි පත්‍ර ප්‍රමාණය අනුව රීකිලී දැමීම අඩු වී පරිනත වීම ද පමා විය හැකිය.

පාලනය

- කරටි පණුවාගේ හානියට ඔරොත්තු දෙන වී ප්‍රභේද හඳුනාගෙන නොමැත.

- මෙය වසංගත තත්ත්වයක් ඇති ප්‍රදේශ වල ඝනව වැපිරීම හෝ පැළ සිටුවීම වැනි ඉක්මණින් මතුපිට ජල පෘෂ්ඨය ආවරණය කරන වගා ක්‍රම අනුගමනය කිරීමෙන් හානිය අවම කර ගත හැක.

- හානිය අධික නම් සංස්ථානික කෘමි නාශක මඟින් පහසුවෙන් හානිය පාලනය කළහැකි වේ.

 

  කියත් පණුවා - Cutworm

හානිය

- කියත් පණුවාගේ ජීවන චක්‍රය සම්පුර්ණ වීම සඳහා වියළි පස අවශ්‍ය වන හෙයින් මොවුන්ගේ හානිය වැඩිපුර දක්නට ලැබෙන්නේ ජලය අඩු කුඹුරුවලය.
බොහෝ විට මඩ සහිත කුඹුරුවල මෙම හානිය ඇති නොවේ.

- ලපටි දළඹුවන් පත්‍ර පමණක් ආහාරයට ගන්නා අතර, පරිනත වූ පසු මුළු ශාකයම විනාශ කරයි.

- පැළ අවධියේදී ගොයම මුලින්ම කපා දමනු ලබයි.

පාලනය

වගාව නිරතුරුව පරීක්ෂා කිරීම හා අවශ්‍ය අවස්ථාවලදී දියර කෘමිනාශක යෙදීම මඟින් හානිය වළක්වා ගත හැකිය.

 

 කරල් කපන දළඹුවා - Armyworm

හානිය

- විශාල වශයෙන් වගාවන් ආක්‍රමණය කර පත්‍ර කා දමන දළඹුවන් විශේෂ අතරට මි. සෙපරාටා ද අයත් වේ.නොයෙක් වල් පැළැටි මත පෝෂණයවන මෙම කෘමීහු ඇතැම් දේශගුණික තත්ත්ව යටතේ විශාල වශයෙන් බෝවී වගාවන් ආක්‍රමණය කරති.

- පරිනත ශාකවල කඳ සහ මැද නාරටි ඉතුරුකර පත්‍ර තලය කා දමන මොවුන් නොමේරු ශාකවල පත්‍ර ද, කඳ ද මුළුමනින්ම කා දමයි.

- මොවුන් ගොයම් පැළ විනාශ කළපසු වෙනත් වල් පැළ වෙත සංක්‍රමණය වී හානිය පතුරුවති.

- මි. සෙපරාටා ගොයම් කරල් මුලින් කපාදමන හෙයින් කරල් කපන දළඹුවා ලෙස හඳුන්වයි. 

පාලනය

වගාව නිරතුරුව පරීක්ෂා කිරීමත්, හානිය ඇතිවිට සවස් කාලයේ දී දියර කෘමිනාශක යෙදීම මඟින් මෙම හානිය පහසුවෙන් වළක්වාගත හැකිය.