අනුරාධපුරයේ රාජධානියේ ඓතිහාසික ස්ථාන 5
ලෝවාමහාපාය
ක්‍රි.පූ. 2 වැනි සියවසේදී කරවන ලද මෙම ගොඩනැඟිල්ල ශ්‍රී මහා බෝධියටත් රුවන්වැලි සෑයටත් අතර නැගෙනහිර පැත්තේ පිහිටා තිබේ. අද එහි දක්නට ඇත්තේ පරාක්‍රමබාහු රජතුමා විසින් එක් පේලියකට මහා ගල් කුලුණු 40 බැඟින් පේලි 40 ක මුලු ගල්කණු සංඛයාව 1600 කින් යුත් ගොඩනැඟිල්ලේ නෂ්ඨාවශේෂය.
දුටුගැමුණු රජතුමා විසින් කරවන ලද ලෝවාමහාපාය ගොඩනැගිල්ල උපෝසථාඝරයකි. වෙනත් ආකාරයකට පැවසුවහොත් පොහොය ගෙයකි. නැතහොත් සීමාමාලයකි. දුටුගැමුණු රජතුමා මේ සුවිසල් උපෝසථාඝරය කරවා මහා විහාරවාසී භික‍ෂූන් වහන්සේලාට පූජා කළ බව වංශකථාවල සඳහන් වේ.
දුටුගැමුණු රජතුමා ලෝවාමහාපාය ඉදිකිරීමට සිතා ඊට අවශ්‍ය සැලසුම් ලබා ගත් අයුරු මහා වංශයේ මෙසේ සඳහන් වේ.
නුඹ වහන්සේලාටම දිව්‍ය මන්දිරයක් සමාන වූ ප්‍රාසාදයක් කරන්නෙමි. දිව්‍ය විමානයකට ගොස් එහා ආකාරයට සිතියමක් මට ගෙන්වා දෙන සේක්වායි කී සේක. ඒ අනුව දෙව් ලොවට වැඩිය මහ රහතන් වන්සේ නමක් භරණී නම් දෙවඟනගේ විමාණයෙහි සැලැස්ම මහ රජතුමාට දැක් වූ ආකාරය මහා වංශයේ මෙසේ විස්ථර කරයි.
ඒ ස්ථවීරයෝ තුමූ තව්තිසා දෙව් ලොව වඩනෝ ඒ පහය දැක දැහිඟිලෙන් වස්ත්‍රයෙක් හී ඒ චමත්කාර සිතියම් කොට ගෙන එතැනින් නැවතී ආගමනය වස්ත්‍රය සංඝයාට දැක්වූහ.
සංඝ තෙම එම වස්ත්‍රය රැගෙන රජු කරා යැවූ සේක. ඒ දැක සතුටු සිත් ඇත්තා වූ රජ තෙම උතුම් වූ ආරාමයට අවුත් ඒ සිතියමේ ආකාරයට උතුම් වූ ලෝහ ප්‍රාසාදය කරවූහ.
වංශකථා වල තොරතුරු අනුව මෙහි උස අඩි 200 ක් හා පළල අඩි 200 කින් යුත් නව මහල් ගොඩනැගිල්ලක් බවයි. එවකට මුහුදේ යන එන අයෙකුටද පෙනුන බවට ඓතිහාසික වර්ණනාවලින් පැහැදිලි වේ.
ලෝවාමහාපායේ මහල් නවය මේ ආකාරයෙන් වෙන් විය. පහත මාලය පෘථග්ජන භික‍ෂූන් වහන්සේලා සඳහා ද, දෙවන මහල ත්‍රිපිටකධාරී සංඝයා වහන්සේලා සඳහාද, සිවුවන හා පස් වන මහල් මාර්ග ඵල වලට පැමිණි මහා සංඝරත්නයට වෙන් විය. ඉහලම මහල් වල මහරහතන් වහන්සේලා වැඩ විසූහ.
මහා වංශයේ විස්තර කෙරෙන අන්දමට ප්‍රාසාදය තව්තිසා දෙව් ලොව සුදර්මා සභාව මෙන් සරසා තිබූ බවත් ගොඩනැඟිල්ලේ මධ්‍යයේ වෛශ්‍රමණ දිව්‍ය රාජයාගේ නාරි වාහනය මෙන් රත්න මණ්ඩපය ඉදි කොට තිබුණි.
- දුටුගැමුණු රජු විසින් කරවන ලද මේ අසාමාන ගොඩනැඟිල්ල සද්ධාතිස්ස රජු දවස ගින්නෙන් විනාශ විය. අනතුරුව සද්ධාතිස්ස රජු එය සත් මහළකින් යුක්තව නැවත කරවීය.
- භාතිකාභය රජු එය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය.
- ආමණ්ඩ ගාමිණි අභය රජු එයට මැද මිදුලක් වා මුඛ මණ්ඩපයක්(ස්තෝප්පුව) එක් කළේය. මැණික් වලින් කරන ලද සැරසිලි සහිත මණ්ඩපයක්ද ඔහු කරවීය.
- දෙවන සිරි නාග රජු ලෝවාමහාපාය මහල් පහක් වන සේ ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය.
- ඝෝඨාභය රජු එහි කුලුනු මාරු කරවීය.
- ජෙට්ඨ තිස්ස රජු සත් මහල් වන සේ අලුතින් මහල් දෙකක් එයට එක් කළේය.
- මහාසේන රජු ලෝවාමහාපාය මුළුමනින්ම විනාශ කර එහි ගොඩනැඟලි ද්‍රව්‍ය අභයගිරි විහාරය ගොඩනැඟීම සඳහා යෙදවීය ප්‍රාසාද භූමියේ රජු උඳු වැපිරීය.
- ඔහුගේ පුත් කිත්සිරිමේඝ වර්ණ ලෝහ ප්‍රසාදය නැවත කරවීය.
- ධාතුසේන රජු එය අලුත් වැඩියා කරවීය.
- 1 වන අග්ගබෝධි රජු එය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය.
- 4 වන අග්ගබෝධි රජු එහි මැද කොත අලූතින් කරවීය.
- මානවම්ම රජු වහළ අලූත්වැඩියා කර වීය.
- පාණ්ඩ්‍යයෝ ගොඩනැඟිල්ලේ කොටසක් විනාශ කොට එහි තිබූ අගනා භාණ්ඩ පැහැරගෙන ගියහ. 2 වන සේන රජු එය නැවත කරවා රන් පිළිමයක්ද තැම්පත් කරවීය.
- 5 වන කස්සප රජු එය අලූත්වැඩියා කරවා කොතක්ද සවි කරවීය.
- 4 මහින්ද රජු ලෝකඩ වලින් කරන ලද වැට අලූත්වැඩියා කරවීය.
- 10 වන ශතවර්ෂයේදී ගොඩනැඟිල්ල සොලී ආක්‍රමණයන්ට හසු විය. ඊට පසු 1 වැනි පරාක්‍රමබාහු රජු එහි කුලුනු නැවත කෙලින් සිටුවා ගොඩනැඟිල්ලේ කොටසක් ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය.
- අද දැකිය හැක්කේ ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද කුලුණු පමණි. මෑතකදී එම කුලුණු මත කුඩා උපෝසථාගාරයක් වෙයි.
- ලෝවාමහාපාය අවට ප්‍රාසාද 32 කි. ඒවා කරවන ලද්දේ බල්ලාටනාග රජු විසිනි.
- අභයනාග රජු මණ්ඩපයක් කර වීය.
