පොළොන්නරු රාජධානියේ ඓතිහාසික ස්ථාන 7

කිරි වෙහෙර

 ආළාහන මළුවේ දක්නට ඇති අනෙක් දාගැබ කිරිවෙහෙර වන අතර එය ලංකාතිලකයට මඳක් උතුරට වන්නට තනා ඇත. ආරම්භයේදී රූපාවතී ස්ථූපය නමින් හැඳින් වූ මෙම දාගැබ පරාක්‍රමබාහු රජුගේ එක් මෙහෙසියක වූ සුභද්‍ර රැජින විසින් මෙය කරවූ බව පැවසේ. (සුදු පැහැයෙන් බබළන නිසා කිරිවෙහෙර ලෙසින් නමින් නම් කරන්නට ඇති බව සදහන් වේ.)

බුබ්බුලාකාර දාගැබ අනුරාධපුරයේ දාගැබ් වල මෙන් පේසා වළලූ 3 ක් මත ඉදි කර ඇත. දාගැඛෙහි පත්ලෙහි විෂ්කම්භය අඩි 88 කි. ඝර්භයෙහි අඩි 70 ක් වශයෙන් ගණන් ගැනේ. දැනට දාගැබේ උස අඩි 80 කි. කොත් කැරැල්ලේ කෙටසක් කඩා වැටී ගොසිනි. ඝර්භය මත්තෙහි හතරැස් කොටුව ද ඒමත සිලින්ඩාරාකාර දේවතා කොටුව ද දැක හැකිය. දේවතා රූප වලින් අලංකෘත වූ දේවතා කොටුවෙහි හරි මැදින් කොත් කැරැල්ල අහසට නැගී තිබේ.

 දාගැබේ සතර දිශාවන්ට මුහුණ ලු කුඩා ප්‍රතිමා ගෘහයන් සතරක් දක්නට ලැබේ. ඒවා ගඩොල් වලින් නිර්මාණය කර තිබේ.  කෙසේ වුව ද මේ අභිමානවත් චෛත්‍යය රාජයාණන් වහන්සේ ද නිදන් සොරුන්ගේ ප්‍රහාරයට ලක් වීම බලවත් අවාසනාවකි.    

හැටදාගෙය

(නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ දළදා මැඳුර)

නිශ්ශංකමල්ල රජු විසින් මෙම අලංකෘත වූ ධාතු මන්දිරය පැය හැටකින් නිමවන ලද බව ද ඒ හේතුවෙන් හැටදාගෙය නම් වූ බවද ජනශ්‍රැතියේ සඳහන් වේ. එසේ වුව මෙම අනඟි ගොඩනැඟිල්ලෙහි නිමැවුම දෙස බලන කළ එය අතිශයෝක්තියක් බව පෙනේ.

දකුණු දිශාවට මුහුණ ලු ප්‍රධාන දෙරටුව සහිත වූ මෙම ගොඩනැඟිල්ල උතුරේ සිට දකුණු දිගට අඩි 120 ක් ද නැගෙනහිර සිට බටහිරට අඩි 90 ක් ද වන සේ දිග පළලින් යුත් ශෛලමය ප්‍රාකාරයකින් සීමා වූ බිම් කඩෙක ඉදි කර තිබේ. එසේ කරන්නට ඇත්තේ දන්ත ධාතුවේ ආරක්ෂාවට විය යුතුය. හැටදාගෙය එක් පැත්තක් අඩි 47 ක් වූ සමචතුරස්‍රාකාර ගර්භ ගෘහයකින්ද, එක් පැත්තක් අඩි 30 ක් වන සමචතුරස්‍රාකාර අන්තරාලයකින් ද සමන්විතව තිබේ.

දළදාව ඉහළ මාලයේ තැම්පත් කර තිබූ බව පිළිගත හැකි අතර ඉහළ මාලයට නැඟීම සඳහා පියගැට නවයකින් සමන්විත වූ සෝපාන පේලියක් ඇත. හැටදාගෙයි බිත්ති ලතා කර්ම හා මලා කර්මයන්ගෙන් මෙන්ම හංස පේලි වලින්ද අලංකාර කොට තිබේ.

ඝර්භ ගෘහය ප්‍රතිමාඝරයකි. ඒ තුළ හිටි පිළිම 3 ක් දැක ගත හැකි වන අතර මැදින් ඇති පිළිමය සෙසු පිළිම වලට වඩා උසින් යුක්තය. හැටදාගෙයි බිත්ති වලට සවි කරන ලද ශිලා ලේඛණ 3 කි. නිශ්ශංකමල්ල රජුට අයත් ඉන් එකක රජතුමා රාජ්‍යත්වයට පත් වූ පසු රටපුරා වාරිකා කළ ආකාරය සඳහන්ව ඇත. තවද නවරත්නයෙන් පිරි කරඬුවක් ගත් ගැහැනියක් ගමන් කරනු දුටුව ද ඒ කිමෙක්දැයි නොඅසන තරමට රට හික්මීමකින් යුක්තව තිබුණැයිද, රුහුණු, මායා , පිහිටි යන තුන් රටවල නිශ්ශංකමල්ල නමින් ටැම් පිහිටුවා රට වැසියන්ට නොයෙකුත් දෑ පරිත්‍යාග බව ද රජ දරුවන් ද බිසෝවරුන් ද තුලාහාර නම් වූ දානය දුන් බවද වැඩි දුරටත් සඳහන්ය.

දෙවැනි ලිපියෙහි සඳහන්ව ඇත්තේ නිශ්ශංකමල්ල රජු රට වැසියන්ගෙන් (හේන ගොවීන්ගෙන්) බදු ගැනීම නවතා දැමූ බව, වනාන්තරවල හා වැව් වල ජීවත් වූ සතුනට අභය දානය දුන් බව, රජුගේ දූ පුතුන් වන වීරබාහු කුමරා හා සර්වාංග සුන්දරී කුමරිය දළදා හා පාත්‍ර  යන පූජනීය වස්තූන් වෙනුවෙන් භාර කළ බව හා ඔවුන් නිදහස් කර ගැනීමට අප්‍රමාණ වූ වස්තු පූජාවන් කළ බව ආදියය. බුදු සසුනේ ආරක්ෂාව උදෙසා සංඝයා වහන්සේට කරනු ලබන උපදෙස් කිහිපයක් ඊලඟ ලිපියේ සඳහන්ව තිබේ.