සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය හා නියෝජ්‍ය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය හා නියෝජ්‍ය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබද අදහස් දක්වන 2004 බ්‍රිතාන්‍ය විශ්ව කෝෂය ප්‍රදාන ආකෘති තුනක් දක්වයි.
- සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
පුරවැසියා සෘජුවම පාලන කටයුතු වලට සම්බන්ධ වන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලන ක්‍රමයකි.
- නියෝජ්‍ය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
ජනතාවගේ නියෝජිතයන් මගින් පාලනය වන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලන ක්‍රමයකි.
- නිදහස් හෙවත් ව්‍යවස්ථානුගත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
ජනතා නියෝජියන් මලින් පාලනය කරනු ලබන, ව්‍යවස්ථාවට අනුව සැලසුම් කරන, මූලික අයිතීන් හා නන් වැදෑරුම් නිදහස් තහවුරු කර ඇති පාලන ක්‍රමයකි.
සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
ග්‍රීසියේ පෞර රාජ්‍ය වල ක්‍රියාත්මක වූයේ ප්‍රජාතන්තුවාදී පාලන ක්‍රමයකි. එහි පාලන කටයුතු සදහා ජනතාව සෘජුවම සහභාගී වී තිබේ. මෙහි ඇති විශේෂ ලක්ෂණය නම් හයදහසක් තරම් විශාල පිරිසක් මේ කටයුතු සදහා සහභාගී වීමයි. නමුත් මෙයින් කථිකත්වය ඇති දක්ෂයන් කිහිප දෙනෙකුට පමණක් සභාවේ කටයුතු සීමා වී තිබුණි. සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී උපක්‍රමයන් කිහිපයක් දක්නට ලැබේ. එනම්,
- ජනනිචාරණය - ආණ්ඩුත්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්බන්ධ කරුණක් හෝ නීති සම්පාදනය පිළිබද යම් කරුණකට හෝ ජනතාවගේ කැමැත්ත විමසීම ජනවිචාරණයි. ශ්‍රීලංකාව, ප්‍රංශය යන රටවල ක්‍රියාත්මක වේ.
- ප්‍රාරම්භණය - කිසියම් නීතියක් ආරම්භ කිරීමට/කිසියම් නීතියක් පනවන ලෙස ඉල්ලා සිටීමට ජනතාවට ඇති හැකියාව ප්‍රාරම්භණයයි. ස්විස්ටර්ලන්තයේ ක්‍රියාත්මක වේ.
- පුනරාවර්තනය - ජනතාවට තමා විසින් පත් කරනු ලැබූ නිළධාරීන් වැරදි ක්‍රියාවල යෙදේ නම් ඔවුන් එම තරනතුරු වලින් නෙරපා දැමීමට ඇති හැකියාව පුනරාවර්තනය ලෙස හදුන්වනු ලබයි. ස්විස්ටර්ලන්තයේ ක්‍රියාත්මක වේ.
- ජනමත විමසුම - මෙම ක්‍රියාවලියේ දී අපේක්ෂා කරනු ලබන්නේ දේශපාලන ප්‍රශ්ණයක් නිරාකරණය කර ගැනීම සදහා ජනතාවගේ කැමැත්ත අකමැත්ත විමසීමයි. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, ශ්‍රී ලංකාව, ප්‍රංශය, කැනඩාව ආදී රටවල භාවිතා වේ.
නියෝජ්‍ය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය (වක්‍ර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය)
පැරණි ඇතෑන්ස් පෞර රාජ්‍යන්හි පැවති සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වර්තමාන සමාජය තුළ ක්‍රියාත්ම කිරීමට නොහැකි වීමට පහත සදහන් කරුණු බලපා ඇත.
- ජනගහනය ඉතා අධික වීම.
- වර්තමාන රාජ්‍යන් ප්‍රමාණයෙන් විශාල වීම.
- අධ්‍යාපනය පුළුල් වීම.
- සමාජය සංකීර්ණ වීම.
- ගෝලීයකරණය හේතුවෙන් අන්‍ය රටවල් සමග සම්බන්ධතාවයන් පැවැත්වීම.
ලෝකයේ ජනගහනය වැඩිවෙත්ම සියළු දෙනාටම එක් තැනකට එක් රැස් වී තීන්දු තීරණ ගැනීමේ අපහසුතාවයක් මතු විය. එම නිසා පාලක මණ්ඩලයට තොරා පත් කර ගනු ලබන්නේ කවුරුන්ද යන්න පිළිබද මහත් ගැටළු, ම.භේදයන් ඇති විය. පසුව එයට පිළීයමක් ලෙස බහුතර කැමැත්ත පරිදි තොරා ගන්නා ලද නියෝජිතයන්ගෙන් කිහිපදෙනෙකු පාලක මණ්ඩලයට තොරා පත් කර ගනු ලබයි. මෙය ඡන්ද ක්‍රමයේ ආරම්භය වූවාක් මෙන්ම ජනතාවට තමා වෙනුවෙන් නියෝජිතයෙක් තොරා පත්කර ගැනීමටද අවස්ථාව සැලසුනි.
අතීතයේ ඇතෑන්ස් පෞර රාජ්‍යන් වර්තමානයේ පවතින විශාල රාජ්‍යන් හා සසදා බැලීමේදී කුඩාය. මේ හේතුව නිසා සියල්ලන්ට එකට එක්රැස් වීමට ඉඩකඩ අඩු වීම, කාලය නොමැති වීම ආදී වූ විවිධාකාර ගැටළු රාශ්‍රියක් මතු වී ඇත.
නූතනයේ පවතින අධ්‍යාපන ක්‍රමයන් ද සංකීර්න වී ඇත. අතීතයේ ඉතා සුළු ප්‍රමාණයේ සිසුන් පිරිසක් අධ්‍යාපනය ලැබුවද වර්තමානය වන විට දෙගුණ තෙගුණ තත්වයන්ට පත්ව ඇති ආකාරයක් දක්නට ලැබේ.
වර්තමානයයේ පවතින සමාජයන් ඉතාමත් සංකීර්න වී ඇත. එසේම පුද්ගල ජීවිතත් විවධාකාර ගැටළු ලවට මුහුණ දීම, රැකියාවලට යාමට සහ ඒමට ඇති අසීරුතාවයන් ආදී බොහෝ ගැටළු මෙම වර්තමාන සමාජය තුළ දක්නට ලැබේ. එම නිසා පාලන කටයුතු වලට නියෝජිතයන් පත් කරගෙන ඔවුන් හරහා එම ගැටලු වලට පිළියම් සොයා ගැනීම පහසු කටයුත්තක් වන නිසා ජනතාව එම ක්‍රමය තොරාගෙන ඇත.
අද ගෝලීයකරණය තුළින් සෑම රටක්ම පාහේ තවත් රටක් සමග හෝ රටවල් සමග සම්බනධ වී විවිධ කටයුතු සිදු කරනු ලබයි. මේ නිසා යම් රටකට බලපාන කරුණක් අනෙක් රටට ද සෘජුවම හෝ වක්‍ර ආකාරයෙන් හෝ බලපෑම් එල්ල කරනු ලබයි. මේ නිසා එවැනි ගැටළු ආදිය ඇති වීම අවම කර ගැනීමට පාලක මණ්ඩලය තුළට දක්ෂ පාලකයින් පත් කර ගැනීම සිදු කරනු ලබයි. මේ නිසා නියෝජ්‍ය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය දක්ෂ පාලකයින් තෝරාපත් කර ගැනීමට අවස්ථාව සලසයි.
