ත්‍රිලක්ෂණය
ත්‍රිලක්ෂණ
බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද්දේ අකුරු අටකි පද තුනකි යනුවෙනි. මෙම අකුරු අට නැතිනම් වචන තුන තුළ මුළු බුදු දහම ම සාරාංශ වී ඇති බව පැහැදිලිව දැක ගත හැකිය. අප දන්නා අයුරින් කියතොත් අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම යනු එම වචන තුනයි. මෙම පද තුන මේ සා විශාල ඇගයීමට ලක් වූ මෙම පද තුනෙන් දැක්වෙන්නේ තුන් වැදෑරුම් ලක්ෂණයි. නැතහොත් ත්‍රිලක්ෂණයි.
යම් දෙයක ස්වාභාවය ලක්ෂණය යැයි කියනු ලැබේ. ලක්ෂණය යන්නට ගතිය යන නාමය ද භාවිතා කරනු ලැබේ. උදාහරණ වශයෙන් ආපෝ ධාතුවේ ස්වාභාවය වැගිරෙන ගතිය හා සම්බන්ධ ගතියයි. පඨවි ධාතුවේ ලක්ෂණය තද ගතියයි. ඇතැම් විටකදී අප යම් කෙනෙක් හදුන්වා දෙන විට ඔහුගේ/ඇයගේ ගතිය, ඔහුගේ/ඇයගේ ලක්ෂණය, ස්වාභාවය ආදී වශයෙන් වයවහාර කරනු ලබයි. ඒ අනුව ලක්ෂණය යන්නෙහි අදහස තේරුම යම් තාක් දුරට මෙමගින් තේරුම් ගත හැකිය.
සබ්බේ සංඛාරා අනිච්චා - සියළු සංස්කාර අනිත්‍යයි
සබ්බේ සංඛාරා දුක්ඛා - සියළු සංස්කාර දුකයි
සබ්බේ ධම්මා අනත්තා - සියළු ධර්ම අනාත්මයි
යනුවෙන් බුදු දහමේ සදහන් කර ඇත. මෙහි සංස්කාර යනුවෙන් හදුන්වන්නේ හේතු ප්‍රතන්ගෙන් හටගත් දේය.ඇළදොළ, ගහකොළ, සතුන් සිවුපාවුන්, මිනිසුන්, දෙවියන්, බඹුන් ආදී මේ සියල්ලම සංස්කාරය.මේ සියල්ල කවරෙකු හෝ විසින් මවන ලද්දක් නොවේ.යම් යම් හේතූන් නිසා හටගත් දේය.
අනිත්‍ය
ඉහත සදහන් කරන ලද සියල්ලටම එසේ නැති නම් හේතුවක් නිසා හට ගන්නා සියල්ලටම පොදු වූ කාරණයක් ඇත. එය නම් අනිත්‍යතාවයි. අනිත්‍ය තාවය නම් ස්ථිර නැති අස්ථිර ස්වාභාවයයි. අනිත්‍ය යන වචනය සෑදී තිබෙන්නේ න + නිත්‍ය යන දෙකෙහි එකතුවෙනි. නිත්‍ය යන්නෙන් ස්ථිර බවක් අදහස් කරනු ලබන අතර න + නිත්‍ය යන්නෙන් අස්ථිර, ස්ථිරත්වයක් නැති ස්වාභාවය අදහස් කරනු ලබයි. අස්ථිර බව යනු එක ආකාරයට සියල්ල සදාකාලිකව නොපවතින බවයි. වෙනස් වන ස්වාභාවයෙන් යුක්ත බවයි.
අනිච්චාවත සංඛාරා - උප්පාද වය ධම්මිනො
යන ගාථා කොටසින් අනිත්‍යතාවය පැහැදිළිව දක්වා ඇත. භික්ෂූන් වහන්සේලා අවමංගල අවස්ථාවක දී මෙම ගාථාව සජ්ඣායනය කරනු ලැබේ. “ඇති වීම නැති වීමේ ස්වාභාවයෙන් යුක්ත නිසා ඒකාන්තයෙන්ම සංස්කාර අනිත්‍යය” යන්න එහි තේරුමයි. ඒ අනුව සංස්කාර අනිත්‍ය වන්නේ ඇති වීම නැති වීමේ ස්වාභාවයෙන් යුක්ත නිසාය. ධර්මානුකූලව හා බුද්ධිමත්ව සිතා බැලුව විට පැහැදිලි වන දෙයක් නම් හට ගැනීමේ ස්වාභාවයෙන් යුක්ත සියල්ල මොහොතින් මොහොත වෙනස් වන බවයි.
සංඛත නම් සකස් වූ දේයි. ඒ සංඛත ධර්මයන්ගේ ලක්ෂණ ලෙස සදහන් කෙරෙන්නේ පහත ලක්ෂණ තුනය.
උප්පාද , වය , ඨීතස්සඅඤ්ඤථත්ත
ඨීතස්සඅඤ්ඤථත්ත නම් ඒ සංඛත ධර්මයන්ගේ හට ගැනීමත් අවසානයේ විනාශයට පත් වීමත් අතර පවතින කාලය තුළදී ඇති වන වෙනස් කම්ය.යමක අවසානය එක් වරම සිදු වන්නක් නොවේ. ක්‍රමක් ක්‍රමයෙන් වෙනස් වී ගොස් එම අවසානය සිදුවේ. යම් වස්තුවක වෙනස් වීම ඇති වන්නේ හට ගැනීමත් සමගය. පැසීම, ඉදීම, මේරීම, දිරායාම, මහළු වීම ආදී වචන වලින් දැක්වෙන්නේ එම වෙනස් වීමයි. අප වයසට යාම ආරම්භ වූයේ කවදා ද? යනුවෙන් යම් කෙනෙක් ප්‍රශ්ණයක් නැගුවහොත් අපට ලබා දීමට ඇති පිළිතුර වන්නේ අප උපන් මොහොතේ සිටමය යන්නයි. ඉහත සදහන් කළ උප්පාද , වය , ඨීතස්සඅඤ්ඤථත්ත ලක්ෂණ තුනෙන්ම පැහැදිලි වන්නේ සංස්කාරයන්ගේ අනිත්‍ය ස්වාභාවයයි.
දුක්ඛ
අනිත්‍ය වූ සෑම දෙයක්ම දුක්ඛ ලක්ෂණයෙන් යුක්තය. එම නිසා “ යමක් අනිත්‍ය ද එය දුකකි (යං අනිච්චං තං දුක්ඛං) යයි බුදු දහමෙහි සදහන් වේ. විපත, වේදනාව. දුක, කනගාටුව වැනි බොහෝ තේරුම් මෙම දුක්ඛ යන්නෙහි ගැබ් වී ඇත.
අනාත්ම
යම් කිසි දෙයක් දුක් සහගත නම් එය අනාත්ම ලක්ෂණයෙන් යුක්තය. (යං දුක්ඛං තං අනත්තා) යනුවෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර ඇත.
