පංචස්කන්ධය
පංචස්කන්ධය
මෝටර් රථයක් යනු කුමක්ද? එය තනි උපකරණයක් නොවේ. උපකරණ බොහෝ ප්‍රමාණයකින් නිර්මාණය වූ එකකි. එම උපකරණ සියල්ල ගලවා වෙන වෙනම තැබුහොත් එතැන මෝටර් රතයක් නැත. එතැන ඇත්තේ උපකරණ සමූහයක් පමණි. අප සත්වයා යනුවෙන් හදුන්වන්නේද එවැනි වූ කොටස් රාශියක එකතුවකටය. මේවා ස්කන්ධ යනුවෙන් හදුන්වනු ලබයි. මිනිසා නැමති සත්වයාද ස්කන්ධ පහක එකතුවකින් සෑදී ඇත. එම ස්කන්ධ පහ මෙසේ දැක්විය හැකිය.
- රූප ස්කන්ධය
- වේදනා ස්කන්ධය
- සඤ්ඤා ස්කන්ධය
- සංඛාර ස්කන්ධය
- විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය
අප නාම රූප වශයෙන් බෙදා දක්වන්නේද මෙම ස්කන්ධ පහ හෙවත් පංචස්කන්ධයයි. රූප ස්කන්ධය රූප කොටසටත් අනෙක් සියළුම ස්කන්ධයන් නාම කොටසටත් ඇතුළත් කරනු ලබයි.
- රූප ස්කන්ධය
රූපය යනුවෙන් හදුන්වන්නේ එක් රූපයකට නොවේ. රූප රාශ්‍රියක එකතුවකි. එම රූප රාශ්‍රිය හැදින්වීමට “රූපස්කන්ධ” යන්න භාවිතා කර ඇත. ස්කන්ධ යනු වචනයේ තේරුම සමූහය යන්නයි.
- වේදනා ස්කන්ධය
වේදනා ස්කන්ධය ද එක් වේදනාවක් නොවන අතර සැප වේදනා, දුක්ඛ වේදනා, මධ්‍යස්ථ වේදනා ආදී වූ වේදනාවන්ගේ එකතුවකි. වේදනාව සිතේ ඇති වන චෛතසිකයකි. ලස්සන රූපයක්, දෙයක් දුටු විට මිහිරි ගතියක් දැනෙන අතර එය සුඛ වේදනාවකි. අමිහිරි, අසුභ, අකමැති රූපයක් දුටු විට අමිහිරක් දැනෙන අතර එය දුක්ඛ වේදනාවකි. ඇතැම් අවස්ථාවල සැපක් හෝ දුකක් නැති මධ්‍යස්ථ වේදනාවක් ඇති වේ.
- සඤ්ඤා ස්කන්ධය
ඇසට රූපත්, කනට ශබ්දත්, නාසයට ගන්ධයත්, දිවට රසයත්, ශරීරයට ස්පර්ශයත්, මනසට ධර්මය යන අරමුණු හැදින ගැනීම සඤ්ඤා ස්කන්ධය යනුවෙන් හැදින්වේ. මෙයද චෛතසික ගණයට අයත් වේ. රූප සඤ්ඤා, ශබ්ද සඤ්ඤා ආදී වශයෙන් සඤ්ඤා රැසක් ඇත. ඒ සියල්ල සඤ්ඤා ස්කන්ධයයි.
- සංස්කාර ස්කන්ධය
සිත, කය, වචනය යන තිදොරින් කරන ලද කුසල අකුසල ක්‍රියාවන්ට පසුබිම් වන ශක්තිය සංස්කාර ස්කන්ධයයි. වේදනා හා සංඥා යන චෛතසික දෙක හැර අනෙක් චෛතසික සියල්ලම සංස්කාර ස්කන්ධයට අයත් වේ.
- විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය
විඤ්ඤාණය නමින් හදුන්වනු ලබන්නේ සිතයි. විඤ්ඤාණය හෝ සිත හෝ කියා අප ඒක වචනයෙන් කතා කළද මෙහි ඇත්තේ විඤ්ඤාණ පරම්පරාවකි. ඒවා ඒ ඒ අවස්ථා වලට චක්ඛු විඤ්ඤාණය, සෝත විඤ්ඤාණය ආදී නම් වලින් හදුන්වනු ලැබේ. අප මෙය පැහැදිලි කර ගැනීමට උදාහරණයක් ලෙස පහන් දැල්ල ගෙන බලමු. බැලූ බැල්මට නම් පහන දැල්ව මොහොතේ සිට එය නිවී යන මොහොත දක්වාම දක්නට ඇත්තේ එක් දැල්ලක් පමණි. නමුත් එය එසේ නොවේ. පහන තුළට දමා ඇති පහන් තිරයට මොහොතින් මොහොත අළුත් තෙල් උරා ගනී. ඒ සෑම විටම පහන් දැල්ලද අළුත් වේ. ඒ නිසා එහි ඇත්තේ පහන් සිළු පරපුරකි.
මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ රූප ස්කන්ධය, වේදනා ස්කන්ධය, සඤ්ඤා ස්කන්ධය, සංඛාර ස්කන්ධය, විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය යන පංචස්කන්ධයේ එකක්වත් තනි කර පවත්නා. නොවෙනස් වන ස්වාභාවයක් නොවන බවයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් මෙම පංචස්කන්ධයට උපමාවක් දක්වා ඇත. එම උපමාවන්ගෙන් ස්කන්ධයන්ගේ අසාර බව මැනවින් ප්‍රදර්ශනය වේ.
රූපය පෙණ පිඩක් වැනිය - ඵෙණ පිණ්ඩුපමං රූපං
වේදනාව පෙණ බුබුලක් වැනිය - වෙදනා බුබ්බුලුපමා
සඤ්ඤාව මිරිගුවක් වැනිය - මරිචිකුපමා සඤ්ඤා
සංඛාර කෙසෙල් කදක් වැනිය - සංඛාරා කදලුපමා
විඤ්ඤාණය මායාවක් වැනිය - මායූපමංච විඤ්ඤාණං
ස්කන්ධ පහ එකට එකතු කර ‘සත්වයා’ නිර්මාණය කරන බාහිර පුද්ගලයෙක් නැත. ඒවා එකතු වීමේ ස්වයං ක්‍රියාකාරී ශක්තියක් ඒවා තුළම ඇත. කාන්දම් මෙනි. ස්කන්ධයන් පිළිබදව අවබෝධයක් නොමැති නිසා ඒවා සමග බැදෙන ගතියක් ස්වාභාවයෙන්ම ඇති අතර සත්වයා තුළ ඇති එම බැදීම හැදින්වෙන්නේ උපාදාන නමිනි. එයටම ඡන්දරාගය කියා ද පවසනු ලැබේ.
