පුනර්භවය

නැවත නැවත ඉපදෙමින් මිය යමින් පැවැත්ම සංසාරය යනුවෙන් හදුන්වා දිය හැකිය. නිර්වාණ මාර්ගය ලබා නොගත් සියලු දෙනා මෙම සංසාර ගමනේ ගමන් කරන අතර පහත සදහන් කවර හෝ ලෝකයක කර්මයට අනුරූපව උපත ලබයි.

• කාම ලෝක එකොළහ (නරකය, තිරියන්. ප්‍රේත, අසුර, මිනිස්, ‍සදෙව් ලොව)
• රූප ලෝක දහසයකි
• අරූප ලෝක හතරකි

කර්මය විපාක දෙන ආකාරය අනුව එය කොටස් කිහිපයකට බෙදා දැක්විය හැකිය. ඒවා නම්,

• විපාක දීමේදී ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය අනුව
• විපාක දෙන කාලය අනුව
• විපාක දීමට ඉදිරිපත්වන අනුපිළිවෙල අනුව

විපාක දීමේදී ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය අනුව

ජනක කර්ම - කිසියම් භවයක උපත ලැබීමට ඉදිරිපත් වන කර්ම ශක්තිය (කුසල හෝ අකුසල)

උපත්ථම්භක කර්ම - ජනක කර්මයෙන් උපන් කර්මය ශක්තියට උදව් කිරීම

උපපීළක කර්ම - භවය පවත්වාගෙන යාමට බාධා පැමිණවීම

උපඝාතක කර්ම - කර්ම හක්තිය සම්පූර්ණයෙන්ම නැති කර දැමීම

විපාක දෙන කාලය අනුව

දිට්ඨ ධම්මවේදනීය කර්ම - මෙලොවදීම විපාක දෙන කර්ම

උපපජ්ජවේදනීය කර්ම - දෙවන භවයේදී විපාක දෙන කර්ම

අපරාපරියවේදනීය කර්ම - ඉඩ ලැබෙන අවස්තාවක විපාක දෙන කර්ම

අහෝසි කර්ම - විපාක දීමට අවස්ථාවක් නොලැබෙන කර්ම

විපාක දීමට ඉදිරිපත්වන අනුපිළිවෙල අනුව

ගරුක කර්ම - යම් පුද්ගලයෙකු විසින් සිදුකරනු ලබන ප්‍රබල කර්මයි (යහපත් හෝ අයහපත්)

ආසන්න කර්ම - මරණාසන්න මොහොතේදී කරන ලද හෝ සිහිපත් කරන ලද කර්ම

ආචිණ්ණ කර්ම - ජීවිතයේ නිතර පුරුදු පුහුණු කරනු ලැබූ කර්ම

කටත්තා කර්ම - බලවත් චේතනා ශක්තියක් නොමැතිව කරන ලද කර්ම

ඉහත සදහන් කළ ආකාරයට කර්මයේ ස්වරූපය අනුව කර්ම විපාකයන් ලැබේ. යම් කෙනෙකු සිල් රකිමින්, දන් දෙමින් ජීවත් වන්නේ නම් සැප සම්පත් ඇතිව, කීර්තිමත්ව, රූපසම්පත්තියෙන් යුක්තව තවත් බොහෝ දේ ඇතිව පරලොව උපත ලබයි. අයහපත්ව, මානයෙන් යුක්තව ජීවත් වූ පුද්ගලයා ඊලග ආත්ම භාවයේ තිරිසන් ලෝකයක උපත ලබයි.  

යාදිසං වපතේ බීජං     තාදිසං හරතේ ඵලං

කළ්‍යානකාරී කළ්‍යාණං   පාපකාරීච පාපකං

වපුරන ලද බීජයට අනුරූපව අස්වැන්න ලැබෙන බවත්, යහපත කරන්නා යහපතද අයහපත කරන්නාට අයහපතද ලබයි.

ඇතැම් ආගමිකයෝ පුනරුප්පත්තියක් හෝ පුනර්භවයක් හෝ ඇතැයි නොපිළිගනී. මරණයෙන් සම්පූර්ණ ජීවිතය‍ නිමාවන බව ඔවුන්ගේ මතයයි. වර්තමානයේ ද එවැනි මත දරණ පුද්ගලයන් සිටිති. මූලික වශයෙන් (අප බෞද්ධයන් නිසා) අප පුනර්භවයක් ඇතැයි පිළිගන්නේ බුද්ධ වචනය නැතහොත් දේශනාව නිසයි.

චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කර ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා තමාත් තමාගේ ශ්‍රාවකයනුත් දීර්ඝ කාලයක් සංසාරයේ සැරිසැරූ බව බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර ඇත. චතුරාර්ය සතය අවබෝධ වීමත් සමගම මේ මාගේ අන්තිම උපතයි මින් මතු උපතක් නැතැයි දැනීම ඇති වූ බව ධම්මචක්ඛපවත්තන සූත්‍රයේ දේශනා කර ඇත. එයින් පැහැදිලි වන්නේ උන්වහන්සේත් සසරේ අනන්ත කාලයක් පුනර්භවයට නැතහොත් නැවත ඉපදීමට පත්වූ බවයි.

ජාතක කතා යනුවෙන් පෙන්වා දී ඇත්තේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අතීත ආත්ම පිළිබද තොරතුරුය. ඇතැම් භික්ෂූන් වහන්සේලා විසින් මුහුන පෑ සිද්ධි අතීතයේ කරන ලද කර්මයන්ගේ විපාක යැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර ඇත. උදාහරණයක් වශයෙන් චක්ඛුපාල තෙරුන්ගේ කථා වස්තුව දැක්විය හැකිය.   

පුනර්භවය තහවුරු කිරීමට අදාළ සාක්ෂි වර්ග කොටස් තුනකට බෙදා දැක්විය හැකිය. එහි පළමු වර්ගය හැදින්වෙන්නේ සම්පරීක්ෂණමය සාක්ෂි කියාය. විවිධ පරීක්ෂණ මගින් සොයා ගනු ලබන සාක්ෂි මෙනමින් හැදින්වේ. (මෝහනය කිරීම ආදී)

පුනර්භවය තහවුරු කිරීමට අදාළ වන අනෙක් සාක්ෂි වර්ගය නම් ස්වයමුද්ගත සාක්ෂි යි. කුඩා ළමයින් කුඩා කාලයේදිම තමාගේ අතීත භවය ගැන කියන ලද කරුණු මෙනමින් හැදින්වේ.

මේ දෙකට අමතරව ඇති අනෙක් සාක්ෂි සියල්ල තුන්වන සාක්ෂි ගණයට අයත් වේ. ඒවා අසාමාන්‍ය දක්ෂතා ඇති දරුවන් පුනර්භවය සහතික කරන අවස්ථාවයි. කුඩා කාලයේදීම විවිද භාෂා කථා කිරීම, විවිධ භාෂා ලිවීම, අසාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරකම් සිදු කිරීම ආදී දේ මේ ගණයට අයත් වේ.