මූල්‍ය ප්‍රකාශ ආශ්‍රිත ගැළපුම්
මූල්‍ය ප්‍රකාශ ආශ්‍රිත ගැළපුම්
හැඳින්වීම
යම් කාලපරිච්ඡේදයක් තුළ දී ව්‍යාපාරයක කටයුතුවලින් ලත් ප්‍රතිඵල ගණනය කිරීමේ දී එය නිවැරදි ව සිදු කිරීම ඉතා වැදගත් වේ. ඒ තුළින් අදාළ පාර්ශ්වයන්ට නිවැරදි තොරතුරු සැපයීමටත්, අදාළ නිවැරදි තීරණ ගැනීමටත් හැකියාව ලැබේ. ඒ සඳහා අදාළ වියදම් හා ආදායම් හඳුනා ගැනීමට උපචිත වියදම් හා උපචිත ආදායම්, පෙර ගෙවුම් හා ලැබීම්, බොල් ණය හා ස්ථාවර වත්කම් ක්ෂය ගැළපීම් කිරීමට සිදු වේ. මෙම පරිච්ඡේදය තුළින් එම ගැළපීම් නිවැරදි ව හඳුනාගෙන ඒවා ජ’නල් ගත කිරීම හා ලෙජර ගිණුම්වල සටහන් කිරීම පිළිබඳ ව ඔබට පැහැදිලිවනු ඇත.
වියදම් හා ආදායම්වල ස්වභාවය
ව්‍යාපාරයක් පිළිබඳ ව උනන්දුවක් දක්වන පාර්ශ්ව ගණනාවක් සිටින අතර, ගනුදෙනු ක්‍රමාණුකූලව සටහන් කර තැබීමෙන් එම කණ්ඩායම්වලට විවිධ ප්‍රයෝජන අත්වේ. මෙම කණ්ඩායම් ව්‍යාපාරයකට සම්බන්ධ ප්‍රධාන කරුණු දෙකක් පිළිබඳව උනන්දුවක් දක්වයි. යම් කාලපරිච්ඡේදයක් තුළ දී ව්‍යාපාරයේ කටයුතුවලින් ලද මෙහෙයුම් ප්‍රතිඵලය මේවායින් එක් කරුණකි. අනෙක් කරුණ නම් ව්‍යාපාරයේ මූල්‍ය තත්ත්වයයි. මෙම කරුණු නිවැරදි ව අනාවරණය කර ගැනීම සඳහා මූලික වශයෙන් ඉවහල් වන වියදම් හා ආදායම්වල ස්වභාවය අවබෝධ කර ගැනීම අතිශයින් වැදගත්වේ. සෑම ව්‍යාපාරයකට ම එදිනෙදා කටයුතුවල දී විවිධ වියදම් දැරීමට සිදු වේ. මෙවැනි වියදම් දරනුයේ යම් කිසි ප්‍රතිලාභයක් බලාපොරොත්තුවෙනි. එම වියදම් නිසා ඇති වන ප්‍රතිලාභ, ඒවා දරනු ලැබු ගිණුම් කාලච්ඡේදය තුළ දී ම හෝ ඉදිරි කාලපරිච්ඡේද ගණනාවක් තුළ දී හෝ ලැබීමට පුලූවන. එම ස්වභාවය අනුව වියදම් ප්‍රධාන කොටස් දෙකකට ඛෙදා දැක්විය හැකි ය.
එනම්,
01.ප්‍රාග්ධන වියදම්
02.අයභාර වියදම්
01. ප්‍රාග්ධන වියදම්
යම්කිසි වියදමක් නිසා ඇති වන ප්‍රතිලාභ දිගු කාලයක් තුළ ලැබේ නම් එවැනි වියදම් ප්‍රාග්ධන වියදම් ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. මෙහි දී දිගු කාලය යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ ගිණුමි වර්ෂයකට වඩා වැඩි කාල සීමාවක් වේ. බොහෝ විට මෙවැනි වියදම් මගින් වර්ෂ ගණනාවක් යන තුරු ව්‍යාපාරික ප්‍රතිලාභ ලැබේ. උදාහරණ - රෙදිපිළි මිලට ගෙන අලෙවි කරනු ලබන ව්‍යාපාරයකට මෝටර් රථයක් අත්පත් කර ගැනීම. මෙම මෝටර් රථය වර්ෂ කිහිපයක් ව්‍යාපාරික කටයුතුවල යෙදවීමෙන් ප්‍රතිලාභ අත්කර ගත හැකි ය. මෙවැනි වියදම් තුළින් ව්‍යාපාරයක ජංගම නොවන වත්කම් බිහි වේ.ජංගම නොවන වත්කම් බොහෝවිට ප්‍රාග්ධන වියදම් වේ.
02. අයභාර වියදම්
යම් කිසි වියදමක් නිසා ඇති වන ප්‍රතිලාභ කෙටි කාලයක් තුළ දී ව්‍යාපාරයකට ලැබේ නම් ඒවා අයභාර වියදම් ලෙස හැඳින්වේ. මෙහි දී කෙටි කාලය යනුවෙන් අදහස් කරනු ලබන්නේ ගිණුම් වර්ෂයක් හෝ ඊට වඩා අඩු කාලයක් ය. ව්‍යාපාරයක එදිනෙදා ව්‍යාපාරික කටයුතුවලට අදාළ ව ඇති වන වියදම් මේ ගණයට අයත් වේ. ව්‍යාපාරයක සිදු විය හැකි අයභාර වියදම්වලට නිදසුන් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
- රක්ෂණය, විදුලිය, දුරකථන, වරිපනම්
- ප්‍රවාහන, ප්‍රචාරණ, විකුණුම් කොමිස්
- ණය පොලී, බැංකු ගාස්තු
අයභාරය
භාණ්ඩ විකිණීමෙන් හෝ සේවා සැපයීමෙන් හෝ ව්‍යාපාරයක් විසින් උපයනු ලබන ආදායම් අයභාරය නම් වේ.
ගිණුම් කාලච්ඡේදයකට අදාළ ආදායම් සහ වියදම් ගැළපීම
යම් කාලච්ඡේදයකට අදාළ සෑම ගනුදෙනුවක් ම ගිණුම් පොත්වල සටහන් කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. එහෙත් ගිණුම් කාලච්ඡේදය අවසන් වන විට ඒ කාලච්ඡේදයට අදාළ ඇතැම් ගනුදෙනු ගිණුම් පොත්වල බොහෝ විට ඇතුළත් නොවී තිබිය හැකි ය. එම ගනුදෙනු ගිණුම් පොත්වල ඇතුළත් කිරීම සඳහා උපයෝගී කරනු ලබන සටහන් ගැළපුම් සටහන් නම් වේ. මේ ගැළපුම් කෙරෙන්නේ, පොදු ජ’නලයේ ඇතුළත් කෙරෙන ජ’නල් සටහන් මගිනි. ගිණුම් කාලච්ඡේදයක් අවසානයේ දී සිදු කෙරෙන එවැනි ගැළපුම් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
- උපචිත වියදම් හා උපචිත ආදායම්
- පෙර ගෙවුම් හා පෙර ලැබීම්
- බොල් ණය
- ස්ථාවර වත්කම් ක්ෂය
ගිණුම්කරණ තොරතුරු ඉදිරිපත් කිරීමේ දී සාමාන්‍යයෙන් පිළිගත් ගිණුම්කරණ මූලධර්ම මත ඒවා සිදු කෙරේ. එසේම ගිණුම්කරණයට පදනම් වී ඇති සංකල්ප කිහිපයක් ද වේ. මූල්‍ය ප්‍රකාශ පිළියෙල කිරීමේ දී වැදගත් වන එවැනි සංකල්පයක් ලෙස උපචිත සංකල්පය හැඳින්විය හැකි ය.
උපචිත සංකල්පය
ගිණුම් කාල පරිච්ඡේදය තුළ දී ව්‍යාපාරය විසින් ලබාගෙන ඇති සේවා වෙනුවෙන් නොගෙවා ඇති වියදම් ද ගිණුම් වර්ෂය තුළ දී ව්‍යාපාරය විසින් සපයා ඇති සේවා වෙනුවෙන් නොලැබී ඇති ආදායම් ද, මෙහෙයුම් ප්‍රතිඵල ගණනය කිරීමේ දී සැලකිල්ලට ගත යුතු බව උපචිත සංකල්පයෙන් අදහස් කෙරේ. ඒවා කාලච්ඡේදයකට අදාළ ව මූල්‍ය ප්‍රකාශවල ඇතුළත් කළ යුතු ය. පෙර ගෙවුම් මෙන් ම පෙර ලැබීම් සඳහා ද මෙම ප්‍රතිපත්තිය ම අනුගමනය කළ යුතු වේ.
- උපචිත වියදම්
ගිණුම් කාල පරිච්ඡේදයට අදාළ නමුත් එම කාලපරිච්ඡේදය තුළ ගෙවා නැති වියදම්, උපචිත වියදම් ලෙස හැඳින්වේ.
- උපචිත ආදායම්
ගිණුම් කාලච්ඡේදයට අදාළ නමුත් එම කාලච්ඡේදය තුළ ලැබී නැති ආදායම් උපචිත ආදායම් ලෙස හැඳින්වේ.
පෙර ගෙවුම්
ඇතැම් විට ව්‍යාපාරයක් නියමිත ගිණුම් කාලච්ඡේදයට අදාළ වියදම් ප්‍රමාණයට වඩා වැඩියෙන් ගෙවීම් කර තිබීමට පුළුවන. මෙසේ ඉදිරි ගිණුම් කාලච්ඡේදයට අදාළ වියදමක් මෙම ගිණුම් කාලච්ඡේදය තුළ දී ගෙවා ඇත්නම් එය පෙර ගෙවුම් හෙවත් ඉදිරියට කළ ගෙවුම් ලෙස හඳුන්වයි.
පෙර ලැබීම්
ව්‍යාපාරයකට ගිණුම් කාලච්ඡේදය තුළ දී ලැබු ආදායම් වලින් කොටසක් ඉදිරි ගිණුම් කාලච්ඡේදයට ද අදාළ විය හැකි ය. මෙලෙස ගිණුම් වර්ෂය තුළ ලැබී ඇති ආදායම් තුළ ඉදිරි වර්ෂය සඳහා ලැබී ඇති ආදායම් ප්‍රමාණය පෙර ලැබීම් හෙවත් ඉදිරියට ලද ආදායම් ලෙස හැඳින්වේ.
නිවැරදි තොරතුරු අනාවරණය සඳහා ණයගැති ශේෂ ගැළපීම
වෙළෙද ව්‍යාපාර අත්පිට මුදලට මෙන් ම ණයට ද විකුණුම් කරනු දැකිය හැකි ය. මෙසේ භාණ්ඩ හෝ සේවා ණයට විකි‚මෙන් ණය ගැතියන් බිහි වේ. ණයගැතියන් ව්‍යාපාරයේ වත්කමකි. භාණ්ඩ විශාල වශයෙන් ණයට විකුණන ව්‍යාපාරයක ණය ගැතියන්ගෙන් අය විය යුතු මුදල් ප්‍රමාණය ද විශාල වේ. මේ නිසා ණය ගැතියන් පිළිබඳ ව සුපරික්ෂාකාරී වීම අවශ්‍ය වේ. ව්‍යාපාරයකට ලැබිය යුතු මුදල් නියමිත දිනයට නියම ප්‍රමාණයෙන් ලැබේ ද, නොලත් ප්‍රමාණය කොතෙක් ද යනාදි කරුණු දැන ගැනීමට මෙම සුපරික්ෂාව ඉවහල් වේ. ණය ගැතියන් පිළිබඳ මනා පාලනයක් පවතින ව්‍යාපාරයක වුව ද ලැබිය යුතු ණය ප්‍රමාණයෙන් කොටසක් නොලැබී යා හැකි ය. මෙලෙස ව්‍යාපාරයට අය විය යුතු මුදල් ලබා ගත නොහැකි වීමෙන් පාඩුවක් ඇති වේ. මෙම පාඩුව වියදමක් ලෙස සැලකෙන අතර එය හැඳින්වෙන්නේ බොල් ණය යනුවෙනි. මේ අනුව ණය ගැතියන්ගෙන් ස්ථීරව ම නොලැඛෙන ණය බොල් ණය ලෙස හැඳින්වේ.
බොල් ණය ඇති වීමට හේතු
- ණය ගැතියා මියයාම
- ණය ගැතියා භුන්වත් වීම
යන ආදී හේතු දැක්විය හැක
බොල් ණය ගිණුම් ගත කිරීම
බොල් ණය නිසා ණය ගැතියන් නමැති වත්කමේ අගය අඩු වේ. එම නිසා බොල් ණය වියදමක් / අලාභයක් ලෙස සලකා කටයුතු කළ යුතු වේ. ඊට අදාළ ජ නල සටහන මෙසේය.
බොල් ණය ගිණුම හර
ණයගැති ගිණුම බැර
බොල් ණය නිසා වියදම් වැඩි වන බැවින් එය බොල් ණය නමැති වියදම් ගිණුමේ හර පැත්තේ සටහන් කරයි. එසේ ම බොල් ණය නිසා ණයගැති නමැති වත්කමේ අගය අඩු වන බැවින් එය ණයගැති ගිණුමේ බැරට සටහන් වන බව ඔබට පැහැදිලිවනු ඇත. බොල් ණය කපා හැරීම ගැළපුම් සටහනක් ලෙස පොදු ජ නලයේ සටහන් කළ යුතුය.බොල් ණය අලාභයක් නිසා එම ගිණුමට හර කරන අතර බොල් ණය නිසා ණය ගැති වත්කම අඩු වීම එම ගිණුමට බැර කළ යුතු ය.
ස්ථාවර වත්කම්වල වටිනාකම යාවත්කාලීන කිරීම
ව්‍යාපාර ආයතනයක් තම ව්‍යාපාර කටයුතු කර ගෙන යාමේ දී විවිධ වත්කම් උපයෝගී කරගනී. විකිණීමේ පරමාර්ථයකින් තොරව ව්‍යාපාරයක් විසින් දිගු කාලීන භාවිතය සඳහා අත්පත් කර ගනු ලබන වත්කම්වලට නිදසුන් ලෙස,
¯ ගොඩනැගිලි
¯ යන්ත්‍රෝපකරණ
¯ මෝටර් රථ
¯ ලී බඩු හා උපකරණ
¯ කාර්යාල උපකරණ ආදිය දැක්විය හැකි ය.
ඉහත නිදසුනෙහි දැක් වූ යන්ත්‍රෝපකරණ ව්‍යාපාරයට පාවිච්චි කළ හැකි කාලය වසර 15ක් වීමට පුළුවන. ගිණුම්කරණයේ දී කෙරෙනුයේ එම යන්ත්‍රෝපකරණ සඳහා දරණ ලද වියදම යන්ත්‍රෝපකරණ පාවිච්චි කරන වර්ෂ 15 තුළ දී වියදමක් ලෙස කපා හැරීමයි. මෙහි දී සිදුවන්නේ වත්කමක් ලෙස සටහන් කෙරෙන ප්‍රාග්ධන වියදමක් එම වත්කම් පාවිච්චි කළ හැකි ජීවිත කාලය තුළ දී ක්‍රමයෙන් අයභාර වියදමක් බවට පරිවර්තනය කිරීමයි. ගිණුම්කරණයේ දී මෙම ක්‍රියාවලිය හැඳින්වෙනුයේ ක්ෂය කිරීම යනුවෙනි. මෙසේ ක්ෂය කිරීම අවශ්‍යවන්නේ වසරකට වැඩි ජීවිත කාලයක් ඇති වත්කම් සඳහා පමණි. වත්කමක ක්ෂය වීමට විවිධ සාධක බලපායි. ක්ෂය වීමට හේතු වත්කමක අගය අඩු වීම හෙවත් ක්ෂය වීම සඳහා සාධක කිහිපයක් බලපායි. ඒවා අතර පහත දැක්වෙන සාධක දෙක ප්‍රධාන වේ.
- භෞතිකව සිදුවන වැහැරීම
- යල් පැනීම
භෞතිකව සිදු වන වැහැරීම
මෙම සාධකවලට නිදසුන් ලෙස දිරාපත් වීම, වැහැරීම, ඛාදනය වීම හා පාවිච්චියෙන් ගෙවී යාම දැක්විය හැකි ය.
යල් පැනීම
යල් පැනීම යනු වඩා දියුණු හා කාර්යක්ෂම වත්කම් වෙළෙද පොළට හඳුන්වා දෙනු ලැබීම නිසා ඇති වන තත්ත්වයකි.
නිදසුන - පරිගණක භාවිතයට ගැනීමෙන් යතුරු ලියන කාර්යාල කටයුතුවලින් ඉවත් වීම.
ක්ෂය කළ හැකි ප්‍රමාණය තීරණය කිරීම
යම් වත්කමක් සඳහා ක්ෂය කළ හැකි ප්‍රමාණය යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ එම වත්කමේ පිරිවැයෙන්, ආපසු අය කර ගත නොහැකි ප්‍රමාණයයි. වාර්ෂික ක්ෂය ප්‍රමාණය ගණනය කිරීමේ දී පහත සඳහන් සාධක සැලකිල්ලට ගත යුතු ය.
- පිරිවැය
- ඵලදායි ජීව කාලය
- සුන්බුන් අගය
පිරිවැය - වත්කමක ගැනුම් මිල සහ එය භාවිත තත්ත්වයට ගෙන ඒමට දරන වියදම්වල එකතුව, පිරිවැය වේ.
ඵලදායී ජීව කාලය - යම් කිසි වත්කමකින් ව්‍යාපාරයට ඵලදායී සේවයක් ලැඛෙතැයි අපේක්ෂිත කාලය හෝ නිෂ්පාදනය කළ හැකි අපේක්ෂිත ඒකක ප්‍රමාණය එම වත්කමේ ජීව කාලය ලෙස සැලකේ.
සුන්බුන් වටිනාකම -වත්කමක ඵලදායි ජීව කාලය අවසානයේ දී එම වත්කම විකිණීමෙන් ලැබිය හැකි යැයි අපේක්ෂිත ශුද්ධ වටිනාකම සුන්බුන් අගය ලෙස හැඳින්වේ.
ඉහත සඳහන් කරුණු නිශ්චය කළ පසු වත්කමේ ජීවිත කාලය තුළ දී ඇති වන ක්ෂය ප්‍රමාණය තීරණය කළ හැකි ය.
ක්ෂය කිරීමේ ක්‍රම
වත්කමක් ක්ෂය කිරීම සඳහා අනුගමනය කළ හැකි ක්‍රම කීපයක් ඇත. එම ක්‍රම අතුරින් සරල මාර්ග ක්ෂය ක්‍රමය පමණක් මෙහි දී සැලකිල්ලට ගනී. සරල මාර්ග ක්ෂය ක්‍රමය වත්කමක ක්ෂය කළ හැකි අගය එහි ඵලදායි ජීවිත කාලය පුරා ඒකාකාරී වටිනාකමකින් කපා හැරීම මෙහි දී සිදු වේ. වත්කමේ පිරිවැයෙන් සුන්බුන් වටිනාකම අඩු කළ විට ක්ෂය කළ හැකි අගය ලැබේ. වත්කමේ ක්ෂය කළ හැකි අගය එහි අපේක්ෂිත ඵලදායී ජීව කාලයෙන් ඛෙදීමෙන් වාර්ෂික ක්ෂය ප්‍රමාණය ගණනය කිරීම මෙම ක්‍රමය යටතේ සිදු වේ. මෙම ප්‍රමාණය පහත දැක්වෙන ආකාරයට තීරණය කළ
හැකි ය.
වර්ෂයට අදාළ ක්ෂය ප්‍රමාණය = පිරිවැය - සුන්බුන් වටිනාකම
ඵලදායී ජීව කාලය
ක්ෂය කළ හැකි අගය = වත්කමේ පිරිවැය - සුන්බුන් අගය
ඒ අනුව වාර්ෂික ක්ෂය ප්‍රමාණය පහත සඳහන් පරිදි ද ගණනය කළ හැකි ය.
වර්ෂයට අදාළ ක්ෂය ප්‍රමාණය = ක්ෂය කළ හැකි අගය
ඵලදායී ජීව කාලය
ක්ෂය ගිණුම් ගත කිරීම
යම් වත්කමක වාර්ෂික ක්ෂය ප්‍රමාණය එම වත්කමේ පිරිවැයෙන් එම වසරට අදාළ වියදමක් ලෙස කපා හළ යුතු ය. මේ සඳහා වියදම් ගිණුමක් ආරම්භ කෙරෙන අතර එය අදාළ වත්කම සඳහා වු ක්ෂය ගිණුම ලෙස හැඳින්වේ. ඊට අදාළ ද්විත්ව සටහන
මෙසේ ය.
අදාළ ක්ෂය ගිණුම හර
ක්ෂය වෙන්කිරීමේ ගිණුම බැර
කාලච්ඡේදයට අදාළ ක්ෂය ප්‍රමාණය, වියදමක් ලෙස සලකන බැවින් එය ක්ෂය ගිණුමේ හර පැත්තේ සටහන් කරයි. මෙයට අදාළ බැර සටහන අදාළ වත්කම් ගිණුමේ බැර පැත්තේ විය යුතු බව ඔබට එක්වර ම පෙනී යනු ඇත. එසේ වුව ද වෙනම ක්ෂය වෙන්කිරීමේ ගිණුමක එය සටහන් කරයි. ඒ අනුව ක්ෂය වෙන්කිරීමේ ගිණුම නමින් අලූත් ගිණුමක් විවෘත කොට බැර සටහන එහි ඇතුළත් කරනු ලැබේ.
