රාගධාරී සංගීත සිද්ධාන්ත පිලිබඳ විමසුමක්
උත්තර භාරතීය රාගධාරී සංගීතය - ලුහුඬු සටහන්
සිත රංජනය කරන ස්වර සංයෝග "රාග" යයි කියනු ලැබේ.
නමුත් කර්ණරසායන වූ සෑම ස්වර සංයෝගයක්ම රාගයක් නොවේ.
රාගයකට පහත සඳහන් ලක්ෂණ තිබිය යුතුය.
1. ස්වර සමුදාය කනට ප්‍රිය උපදවන සේ සකස් විය යුතුය
2. එක් රාගයක හඬ වෙනත් රාග වලින් වෙන්ව පැහැදිලි විය යුතුය.
3. යම් රසයක් උපද්දවීමට හැකි විය යුතුය.
4. සෑම විටම මේලයක් අනුසාරයෙන් ඉපදිය යුතුය.
5. අවම වශයෙන් ස්වර 5ක් වත් තිබිය යුතුය.
6. ආරෝහණ සහ අවරෝහණ තිබිය යුතුය.
7. "ම" ස්වරය සහ "ප" ස්වරය එකවර අත්නොහැරිය යුතුය.
8. "ස" ස්වරය අනිවාර්යයෙන් තිබිය යුතුය.
ආරෝහණ : මධ්‍ය "ස" සිට උච්ඡ 'ස" දක්වා ඉහලට නැගීම
අවරෝහණ: උච්ඡ "ස" සිට මධ්‍ය "ස" පහලට බැසීම
වාදී ස්වරය : රාගයක් තුල වැඩි වශයෙන් යෙදී "ප්‍රධාන වන" ස්වරයයි
සංවාදී ස්වරය : වාදී ස්වරයට පසුව වඩාත්ම රාගයේ යෙදී" අනු ප්‍රධාන" වන ස්වරයයි
අනුවාදී ස්වර : වාදී සහ සංවාදී ස්වර දෙක හැරුණු විට රාගයක යෙදෙන ඉතිරි ස්වර සමුහයයි.
විවාදී ස්වර : රාගයේ රස නොමැරෙන ලෙස, අලංකාරත්වය සඳහා යොදාගත හැකි, රාගයට අයත් නොවන බාහිර ස්වර වේ.
වර්ජ්‍ය ස්වර : කිසිම ආකාරයකින් යොදාගත නොහැකි ස්වර වේ. මෙම ස්වර යොදාගත් සැනින් රාගයේ රස සහ ස්වභාවය නැසී යයි.
අචල ස්වර : නියම ස්වභාවය අත් නොහරින ස්වර වේ. මේ ස්වර දෙකකි. ඒවා "ස" සහ "ප" වේ. මේ ස්වර දෙක කොමල හෝ තීව්‍ර නොවේ.
වක්‍ර ස්වර : ආරෝහනයේදී හෝ අවරෝහනයෙදී යම් සවරයක නැවතී, එම ස්වරයට පෙර ස්වරය ගෙන, යලිත් ඊට පසු ස්වරයේ සිට නැගීම හෝ බැසීම සිදු වේ නම්, නැවතුන ස්වරය වක්‍ර ස්වරයයි.
උදාහරණ : ප ධ නි ධ ස මෙහි "නි" ස්වරය ආරෝහණ වක්‍ර ස්වරයකි. ප ම ග ම රි ස මෙහි "ග" ස්වරය අවරෝහණ වක්‍ර ස්වරයයි
මුඛ්‍යාංගය : රාගයක ස්වරූපය සහ එහි විශේෂ ලක්ෂණ විදහා පාමින්, එම රාගය හඳුනා ගැනීමට විශේෂයෙන් උපකාරී වන ස්වර මාලාවයි.
උදාහරණ: නි රි ග රි ස, ප ම' ගරි ස මෙය යමන් රාගයේ මුඛ්‍යාංගයයි
ගාන සාමය : රාගයකට නියම කර ඇති එම රාගය ගායනය හෝ වාදනය කල යුතු වෙලාවයි. මෙම වේලාවන් පහත අයුරින් දක්වා ඇත.
උදේ 6.00 සිට උදේ 9.00 දක්වා කාලය දිවා පළමු ප්‍රහරයයි
උදේ 9.00 සිට මධ්‍යාහ්න12.00 දක්වා කාලය දිවා දෙවන ප්‍රහරයයි
මධ්‍යාහ්න12.00 සිට සවස 3.00 දක්වා කාලය දිවා තෙවන ප්‍රහරයයි
සවස 3.00 සිට සවස 6.00 දක්වා කාලය දිවා සතරවන ප්‍රහරයයි
සවස6.00 සිට රාත්‍රී 9.00 දක්වා කාලය රාත්‍රී ප්‍රථම ප්‍රහරයයි
රාත්‍රී 9.00 සිට මධ්‍යම රාත්‍රී 12.00 දක්වා කාලය රාත්‍රී දෙවන ප්‍රහරයයි
මධ්‍යම රාත්‍රී 12.00 සිට අළුයම 3.00 දක්වා කාලය රාත්‍රී තෙවන ප්‍රහරයයි
අළුයම 3.00 සිට උදේ 6.00 දක්වා කාලය රාත්‍රී සතරවන ප්‍රහරයයි
ජාතිය නොහොත් වර්ගය : රාගයක ආරෝහණයේදී සහ අවරෝහණයේදී යෙදෙන ස්වර සංඛ්‍යාව අනුව එම රාගයේ ජාතිය තීරණය වේ.
ඒ අනුව පහත අයුරින් වර්ග කර දක්වා ඇත.
සම්පූරණ- සම්පූරණ : ආරෝහණ ස්වර 7 යි. අවරෝහණ ස්වර 7 යි.
සම්පූරණ- ශාඩව : ආරෝහණ ස්වර 7 යි. අවරෝහණ ස්වර 6 යි.
සම්පූරණ- ඖඩව : ආරෝහණ ස්වර 7 යි. අවරෝහණ ස්වර 5 යි.
ශාඩව - සම්පූරණ : ආරෝහණ ස්වර 6 යි. අවරෝහණ ස්වර 7 යි.
ශාඩව - ශාඩව : ආරෝහණ ස්වර 6 යි. අවරෝහණ ස්වර 6 යි.
ශාඩව - ඖඩව : ආරෝහණ ස්වර 6 යි. අවරෝහණ ස්වර 5 යි.
ඖඩව - සම්පූරණ : ආරෝහණ ස්වර 5 යි. අවරෝහණ ස්වර 7 යි.
ඖඩව - ශාඩව : ආරෝහණ ස්වර 5 යි. අවරෝහණ ස්වර 6 යි.
ඖඩව - ඖඩව : ආරෝහණ ස්වර 5 යි. අවරෝහණ ස්වර 5 යි.
