සිදත් සඟරාවේ සමස්ථ සන්ධි විග්‍රහයම කෙටියෙන්
සන්ධී (සද)
සිදත් සගරාව සං අදියරේදි කෙටියෙන් සන්ධි පිළිබදව පැහැදිළි කර දෙයි.
“ පෙර පර වණන් ගළපනු සද නම්
සදෙව් මොහොර ඈ ගී,
පුර්ව සහ අපර වර්ණ ගැළපිම සන්ධි නම් වේ.සදෙව් ,මොහොර උදාහරණ වේ.
“සද =එව් මහ +උර
සද් +අ +එව් මහ් +අ +උර
සදෙව් මහ් +ඕ +ර
මහොර =මොහොර
පළවෙනි පදයේ අග අකුරත් දෙවන පදයේ මුල අකුරත් ගැලපිමට ලෝප ,අදේශ ආදි ක්‍රම අවශ්‍ය බව ඉහත උදාහරණ දෙකෙන් පැහැදිළි වේ. පළමු උදාහරණයේ පුර්ව ස්වරය ලොප් කොට පළමු පදයේ අග හල් අකුරත් දෙවන පදයේ මුල් ස්වරයත් එකතු වි ඇත.දෙවන උදාහරණයේ පළමු පදයේ අග ස්වර අකුර හා දෙවන පදයේ මුල ස්වර අකුර වෙනුවට වෙනත් අකුරක් අදේශ විමෙන් වචන දෙක ගැළපි සන්ධිය සිදු වි ඇත.මේ මාතෘකාව යටතේ සමස්ථ සන්ධි පාඩම සාකච්ඡා කිරිමට අපේක්ෂා කරමි.ඒ අනුව සං අදියරේ ඇති ලොප, අදේශ, ආගම, පුර්ව රුපවිදිය ද්විත්ව රුප විදිය මගින් සමස්ථ සන්ධියම විග්‍රහ කිරිමට බලාපොරොත්තු වෙමි.
ලෝපය
ලොපය යනු වර්ණයක් හෙවත් අකුරක් නොකියා හැරිම .නොකියා යැවිමයි.
“වණන් අණුසුරු විම් ලොප් නම්“ යනුවෙන් සිදත් සගරා කතු ලොපය හදුන්වා දි ඇත.
* ඇතැම් සන්ධි පදයක් සකස් කර ගැනිමේදි පුර්ව ස්වරය ලොප් වන අවස්ථා දක්නට ලැබේ.
උදා - විදුරු +අවිය
විදුර් +උ + අවිය
විදුරවිය
* ඇතැම් සන්ධි පද සකස් කර ගැනිමේදි පරස්වරයද ලොප් වන අවස්ථා දක්නට ලැබේ.
උදා -ඌලේ + උසුම් ගුරු + උතුමා
ඌලේසුම් ගුරුතුමා
* ඇතැම් සන්ධි පදයක් සකස් කර ගන්නා විට පළමු පදයේ අග ස්වරය ලොප් කොට ඉතිරි වන හල් අකුර 2ක් කර ගැනිමටද සිදුවේ.
උදා -හෙළිලි + අඹු
හෙළිල් +ඉ +අඹු
හෙළිල්ල් +අඹු
හෙළිල්ලඹු
ආදේශය
ආදේශය නම් තිබෙන අකුරක් වෙනුවට වෙනත් අකුරක් ගැනිමයි. ඇතැම් විට අකුරු දෙකක් වෙනුවට එක අකුරක් ගැනිමටද සිදුවේ .සිදත් සගරාව එය,
“ වණක්හු ලොපා වණක්හු කිරිම් අදේස් නම් ,
යනුවෙන් හදුන්වා වර්ණයක් හෙවත් අකුරක් ලොප් කොට ඒ වෙනුවට වර්ණයක් ගැනිම ආදේශ නම් වන බවයි.ඒ අනුව ආදේශය මගින් ද සන්ධි පදයක් සකසා ගත හැකිය.
· උදා - සර්ව + උදය දෙ +අත
සර්ව් + අ +උදය ද් + එ + අත
සර්ව් +ඕ +දය ද් +ඈ +අත
සර්වෝදය දෑත
ආගම
තිබෙන අකුරුවලට කිසිදු හානියක් නොකොට අලුතින්ම සන්ධි පද දෙක අතරට පැමිණ වචනයක් නිර්මාණය කිරිම ආගමයි.
· තුන් +රුවන්
තුන් +උ +රුවන්
තුනුරුවන්
පුර්ව රුපවිදිය
පුර්ව රුප විදිය යනු පෙර පදයේ අග ඇති රුපය දෙවන පදයේ මුල ව්‍යාංඡනයට විමයි.සිදත එය,
“පර වණ හට පෙර රැ කරනු
පෙර රැ නම්,
පෙර පදයේ රුපය අපර පදය විම පුර්ව රුපයයි.
විස්සම් ගෙත්තම්
විස් +කම් ගෙත් +කම්
විස් +ක් +අම් ගෙත් +ක් +අම්
විස් +ස් +අම් ගෙත්+ත් +අම්
විස්සම් ගෙත්තම්
ද්විත්ව රුප විදිය
පුර්ව පදයේ අග ව්‍යාංඡනය දෙකක් බවට පත් කර අපර පදය සමඟ එකතු කිරිමෙන් ගැළපෙන්නේ ද්විත්ව රුප විදියයි.සිදත එය,
“වණ හටද පද හටද
දෙරූ දෙන වු බැවින් දෙරූ නම්,
අකුරු වලටද පදවලටද රුප දෙකක් ඉපදවිම ද්විත්ව රුපයයි.
* එසේ ද්විත්ව කිරිමෙදි පළමු පදයේ අග ස්වරය ලොප් කොට ඉතිරිවන හල් අකුර දෙකක් බවට පත් වන අවස්ථා දක්නට ලැබේ.
නෙතු + ආ බලු + ආ
නෙත් +උ + ආ බල් +උ +අ
නෙත් +ත් +ආ බල්+ල් +ආ
නෙත්තා බල්ලා
* පුර්ව පදයේ අග ස්වරය ලොප් නොකොට තිබෙන අකුරම ද්විත්ව වන අවස්ථා දක්නට ලැබේ.
කොස් + ඇට වල් +අම්බලම
කොස්ස් +ඇට වල්ල් +අම්බලම
කොස්සැට වල්ලම්බලම
* ද්විත්ව රුපය සිදු වන්නේ පළමු පදයේ පමණක් නොව දෙවන පදයේ මුල ව්‍යාංඡන අකුරද ද්විත්ව වන අවස්ථා ඇත.
·
කරුම +කාර
කරුම +ක් +ආර
කරුම +ක්ක් +ආර
කරුමක්කාර
* සිදත් සගරාවට අනුව අකුරු පමණක් නොව පදද ද්විත්ව වන අවස්ථා ඇත.
දිදි ,විඳ විඳ, දැන දැන, පැන පැන
* සිදත් සඟරාව පර රුප විදියක් දක්වා නැතත් භාෂා ව්‍යවහාරය තුළ පර රුප විදිය සිදුවන අවස්ථා දක්නට ලැබේ.පර රුප විදිය යනු දෙවන පදයෙ අග ව්‍යංඡනය පළමු පදයේ අග ව්‍යංඡනයට විමයි.
ලිප් +ගල
ලිප් +ග් +අල
ලිග් +අල
ලිග්ගල
chandana chandana kumara