රස භාව සංකල්පය
රස භාව සංකල්පය
රසය යනු කුමක්ද?
රසය විවිධය. පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වන සුලු ය. එක් පුද්ගලයෙකුට රසවත් වන දෙයක් තවත් පුද්ගලයෙකුට රසවත් නොවිය හැකිය. "සොබාදහම මඟින් හෝ මිනිසා විසින් හෝ නිර්මාණය කරණු ලැබුවා වූ සෞන්දර්යාත්මක වස්තූන, සංසිද්ධීන් හා කලා කෘති කෙරෙහි, පුද්ගලයෙකුගේ පංචේන්ද්‍රියන් සංවේදී වීම කරණ කොට ගෙන, ඔහුගේ හෝ ඇයගේ මනසෙහි ඇති වන ආස්වාදජනක මනෝ භාවයන් මඟින් ඇති කරනු ලබන්නා වූ හැඟීම් සමූහය අපි රසයක් නැතහොත් රස විඳීමක් ලෙස හඳුන්වමු". ලෙස ඥානසිරි පීරිස් මහතා සඳහන් කර තිබේ. එනම් රසයක් යනු හුදු චිත්තවේගී තත්වයකි.
අප අවට පරිසරයේ ඉර, හඳ, ගංගා, ඇළ, දොළ ආදී සොබාදහමේ නිර්මාණ සේම යාන වාහන,නිවාස, වැව් අමුණු, විසිතුරු නිර්මාණ ආදී මිනිසා විසින් කරන ලද නිර්මාණ ද දක්නට තිබේ. මෙම මිනිසා විසින් කරන ලද නිර්මාණ "නිර්මිත සෞන්දර්‍ය" ලෙස හඳුන්වයි. එම නිර්මිත සෞන්දර්‍ය තුල මිනිසාගෙ පරිහරණයට නිර්මාණය කරන ලද ඉහත සඳහන් ආකාරයේ නිර්මාණයන් සේම නර්තන, සංගීත, නාට්‍ය, චිත්‍ර, මූර්ති, සාහිත්‍ය ආදී රස වින්දනය උදෙසා කරන ලද නිර්මාණයන්ද තිබේ. එවැනි නිර්මාණ අපි "කලා කෘති" ලෙස හඳුන්වමු.
සොබාදහමේ සෞන්දර්‍යාත්මක් නිර්මාණයන්ගෙන් සේම මානව නිර්මිත සෞන්දර්‍යෙන්ද පුද්ගලයෙකුට රසයක්, වින්දනයක් ලබා ගත හැක. එහෙත් ඒ ලබන්නා වූ රසය, වින්දනය පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. ඔබත් මමත් ප්‍රිය කරන දේවල් එකිනෙකට වෙනස් වේ.එකම දෙයක් තුලින් ඔබ අප සියල්ලන්ටම එකම ආකාරයේ, එකම මට්ටමක රසයක් වින්දනය කළ නොහැක. රස වින්දන කාර්‍යයේ පවත්නා මෙකී ගැටලුව නිසා ඇතැම් අයට උසස් රසවින්දනයක් ඇතැයි ද, ඇතැම් අයට පහත් රසවින්දනයක් ඇතැයි ද, සමාජය තුල පිළිගැනීමක් ගොඩනැඟී ඇත. කිසියම් කලා කෘතියක් පොදු ජනයා අතර අතිශයින් ජනප්‍රිය වූ පමණින් එය උසස් කලා කෘතියක් ලෙස සැලකිය නොහැකිය. මන්ද යත් එකී කලා කෘතිය ජනයා අතර ජනප්‍රිය වීමට එහි අන්තර්ගතයේ වෙනත් සුවිශේෂ හේතුවක් හෝ සමකාලීන සාධකයක් පැවතිය හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස චිත්‍රපටයක් නම් එහි ප්‍රධාන චරිතය රඟපාන නළුවා හෝ නිළියගේ ජනප්‍රියත්වය එම චිත්‍රපටයේ ජනප්‍රියත්වයට හේතුවක් විය හැකිය. නමුත් එපමණකින් එය සම්භාව්‍ය ගණයේ චිත්‍රපටයක් යැයි සම්මාන දිය යුතු නොවේ. එසේ හෙයින් ජනප්‍රියත්වය මත කලා කෘතියක සාර්ථක අසාර්ථක බව නිගමනය කළ නොහැකිය.
රස සිද්ධාන්තය පිළිබඳව අදහස් ඉදිරිපත් කළ පඬිවරු
1.භරත මුණි (නාට්‍ය ශාස්ත්‍රය)
2.නන්දි කේෂ්වර (අභිනය දර්පනය)
3.අභිනවගුප්ත
4.ශ්‍රී ශංකුක
5.ආනන්ද වර්ධන
6.උද්ගම ධනංජය
7.භට්ට ලොල්ලට
8.භට්ට නායක
මේ අතුරින් "නාට්‍ය ශාස්ත්‍රය" රස පිළිබඳ ලියවී ඇති විශිෂ්ටතම හා ප්‍රථම කෘතියයි.
භරතමුනිගේ රස සිද්ධාන්තය
ක්‍රි.පූ 01 වන සියවසේදී ඉන්දියාවේ විසූ භරතමුනි විසින් සම්පාදනය කළ නාට්‍ය ශාස්ත්‍රය නැමැති ග්‍රන්ථයේ නාට්‍ය මුල් කරගෙන විචාර සංකල්පයක් විස්තර කරන් ලද්දේ ය. රස පිළිබඳ අදහස් භරතමුනි අමුතුවෙන් පහල කරන්නක් නොව, ඊට පෙර සිටම පැවත එන්නකි. එසේ වුව ද එය නාට්‍ය විශයෙහි ශාස්ත්‍රීය පදනමකින් ඉදිරිපත් කරේ භරතමුනිවරයාය. නාට්‍ය ශාස්ත්‍රයේ සඳහන් සංග්‍රහත එකම විශය රස සංකල්පය නොවේ. එහි 6 හා 7 වැනි අදියර වෙන් වී ඇත්තේ රස සංකල්පය විස්තර කිරීම සඳහාය.
එහිදී විශේෂ අවධානය යොමු වන්නේ ප්‍රේක්ශකයන් තුල ආශ්වාදයක් හට ගන්නා ආකාරය, ඒ ආශ්වාදයේ ස්වභාවය වැනි කරුණු වෙතයි. රසය උපදින්නේ භාව මඟිනි. ඔහු දක්වන අදහස් වන්නේ,
"නා නා කුළු බඩු, බෙහෙත් පැළෑටි හා වෙනත් ද්‍රව්‍ය සුසංයෝගයෙන් රසයක් නිෂ්පාදනය වන්නා සේම, නා නා භාවයන්ගේ එකතුවෙන් රසයක් නිෂ්පාදනය වන්නේ ය"
"රසය අනන්තය. සීමාවක් නැත. රසයෙන් තොර වූ කිසිවක් ද නැත"
"රසයට ඒ නම භාවිත කරන්නේ එය ආස්වාදය කිරීමට සුදුසු වන නිසාය"
රස නිශ්පත්තිය සම්භන්ධයෙන් නාට්‍ය ශාස්ත්‍රයේ එන සුප්‍රකට රස සූත්‍රය නම්,
" විභාවානුභාව ව්‍යාභිචාරී සංයෝගාත්
රස නිශ්පත්තිඃ "
යනුවෙනි. මින් කියවෙන්නේ, විභාව, අනුභාව, ව්‍යභිචාරී භාව යන භාවයන්ගේ සංයෝගයෙන් රස උපදින බවයි. "රස යනු කවර පදාර්තයක්දැ" යි යන ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සපයන භරතමුනිවරයා පවසන්නේ "රසයට ඒ නම භාවිත කරන්නේ ආස්වාදය කිරීමට සුදුසු වන නිසාය" යනුවෙනි.
විභාව
ඉහත විභාව වූ කලී ආලම්භන විභාව හා උද්ධීපන විභාව වශයෙන් දෙආකාරයකි. නිද්‍රෝපගත භාවය ක්‍රියාකාරී කිරීමේ වගකීම පැවරෙන්නේ ආලම්භන විභාව නොහොත් මූලික ප්‍රබෝධකය නම් වස්තුව මතය. එනම් යම් භාවයක් ඉපදීමේ අරමුණ හෙවත් පාත්‍ර ජනයාගේ සිතේ ඇති වෙන හැගීම්ය.
නිදසුන් : "රතී" නම් ස්ථායි භාවයේ ආදරය නම් වූ ස්ථාවර භාවය සඳහා ආලම්භන විභාවය වන්නේ ආදරවන්තියි. ඇය ආදරය නම් වන භාවය උද්දීපනය කිරීමෙහිලා මූලික වශයෙන් උපස්ථම්භක වන්නේය. වසන්ත සමය, සඳ එලිය සහිත රැය, මඳනල, මල් සුවඳ යන මේවා උද්ධීපන විභාව වේ. ඊට හේතුව වන්නේ ආදරවන්තය තුල ආදරවන්තිය කෙරෙහි හැඟීම් පිබිදවීමට මේවා හේතු කාරක වන බැවිනි.
අනුභාව
අනුභාව යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ නාට්‍යයක, නර්තනාංගයක, චලන, ඉරියව්, රංග වස්ත්‍රාභරණ, වචන...වැනි නානා විධ විලාශ තුළින් දක්වන හැඟීම් ප්‍රකාශනයයි. ඒවා ප්‍රේක්ශකයන් නරඹා එහි අර්ථය අනුභව කිරීම මඟින් රසවිඳීම කෙරෙන නිසා ඊට අනුභාව යන වචනය ව්‍යවහාර කෙරේ.
උදා : දහදිය ගැලීම, වර්ණ විපර්‍යාසය, රෝමෝද්ගමනය, වෙව්ලීම,කඳුලු ගැලීම, ක්ලාන්ත වීම......
ව්‍යාභිචාරී භාව
ව්‍යාභිචාරී භාව නම් සිතෙහි හට ගන්නා ප්‍රධාන හැඟීම් සමඟ පවතින්නා වූ ද, ඊට උපකාරී වන්නා වූ ද, අප්‍රධාන පරිවාර භාවය යි. ප්‍රධාන භාවවලට දෙවෙනි වූ උපභාව විශේෂයක් වන ව්‍යභිචාරී භාව ස්ථිරව නොපවතී. වෙනස් වන සුළු ය. ඇති වෙමින් නැති වෙමින් පවතියි. ස්ථායි භාව ප්‍රකට කිරීම සඳහා උපකාර වන ව්‍යාභිචාරීභාව තිස්තුනක් ඇත.
උදා : රතිය නැමැති ස්ථායි භාවය පවතිද්දී ම ආශාව, කැමැත්ත ඇති වී එකී ස්ථායී භාවය ප්‍රකට කර්මින් ශෘංගාරාත්මක අවස්ථාවට ගෙන යයි.
විභාව, අනුභාව, ව්‍යාභිචාරී භාව යන මේ සංයෝගයන් රස බවට පත් වේ.
මිනිස් චින්ත සන්තානයේ ඇති වන හැඟීම්වල පවත්නා ආස්වාදනීය තත්වය රසය යි. යම් කලා කෘතියක් නරඹන හෝ කියවන සහෘදයා තුළ කිසියම් හැඟීමක් ඉස්මතු වේ නම් එම හැඟීම ප්‍රේක්ෂකයාගේ හෝ සහෘදයාගේ ආනන්දයට සාධක වූ විට එය රසය යැයි පිළිගැන්නේ.
භරතමුනිවරයා විසින් රචිත නාට්‍ය ශාස්ත්‍රය නම් ග්‍රන්තයේ රසයට මුල් වන භාව අටක් දක්වා ඇත. පසුව නන්දිකේශ්වරයන්ගේ අභිනය දර්පන නම් ග්‍රන්තයෙන් ශාන්ත භාවය හඳුන්වා දී ඇති අතර අද්‍යතනයේ නවනළු රසය ලෙස දක්වනුයේ මෙකී භාවයන්ගෙන් හටගන්නා රස නවයයි.
" ශෘංගාර හාස්‍ය කරුණා - රෞද්‍ර වීර භයානකා
භීභත්ස්‍ය භූත ශාන්තඛ්‍යා - රසා නව සමිරීතා "
1.ශෘංගාර රසය
රතී නම් සථායී භාවය ප්‍රභවය කොට ගන්නේ ශෘංගාර රසය යි. ශෘංගාරය බොහෝවිට ස්ත්‍රී පුරුශයන් අතර පවත්නා ප්‍රබෝධය, සම්බන්ධය, කැමැත්ත මත සිදු වන හෙයින් ශෘංගාරය දෙ ආකාර ලෙස පැරණ අලංකාරකයෙක් දක්වා ඇත.
1.1 සම්භෝග ශෘංගාරය
1.2 විප්‍රලම්භ ශෘංගාරය
1.1 සම්බග ශෘංගාරය
ස්ථායී භාව අවදි කිරීමට නැතිනම් ඇති කිරීමට බලපාන අරමුණට මූලික වන වස්තුව(ආලම්භනය) හා එම වස්තුව ලබා ගැනීමට ආනුභාව මඟින් ලැබෙන (උද්දීපන විභාව) යන සියල්ලම මත ස්ථායී භාවය අවදි ව (රති නම් භාවය) සපුරා වින්දනය කොට ශෘංගාරාත්මක අවස්තාවට ළඟා වූ විට ශෘංගාර රසය මැවේ.එය සම්භෝග ශෘංගාරයයි.
1.2 විප්‍රලම්භ ශෘංගාරය
මෙකී ඉහත තත්වයට ළඟා වීමට නොලැබීමෙන් පුද්ගලයකු තුළ මතු වන්නේ විප්‍රලම්භ ශෘංගාරයයි. එය තුළ දුක්ඛ භාවය ද කරුණා රසය ද ගැබ්ව ඇත.
2. හාස්‍ය රසය
යම් රංගනයක්, නර්තනාංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමේ දී දක්වන අනුභාව මඟින් ප්‍රේක්ශකයාට සිනහ ඉපදේ නම් එය හාස්‍ය රසයෙන් අනූන වූවකි.
3.කරුණා රසය
යම් රංගනයක්, නර්තනාංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමේ දී දක්වන අනුභාව මඟින් ප්‍රේක්ශකයාගේ සිතෙහි ශෝකාත්මක හැඟීමක් පහල වන්නේ නම් එතැන ඇත්තේ කරුණා රසයයි.
4.රෞද්‍ර රසය
යම් රංගනයක්, නර්තනාංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමේ දී දක්වන අනුභාව මඟින් ප්‍රේක්ශකයාගේ සිතෙහි සාධාරණ කෝපයක් ඇති ක‍රයි නම් එතැන ඇත්තේ රෞද්‍ර රසයයි.
5.වීර රසය
රංගනයක්, නර්තනාංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමේ දී දක්වන අනුභාව මඟින් ප්‍රේක්ශකයා තුල ධෛර්යයක්, උත්සාහයක් ඇති වන්නේ නම් එය වීර රසයයි.
6. භයානක රසය
ප්‍රේක්ෂකයාට ශ්‍රවණය වන දර්ශනය වන යමකින් සිතෙහි බියක් හට ගනී නම් ඒ භයානක රසයයි.
7. බීබත්ස්‍ය රසය
මෙය දෙයාකාර වේ
7.1 දර්ශන බීබත්ස්‍ය - ඇසින් දැකීමට අකමැත්තක් දක්වන දර්ශන මඟින් සිතෙහි පිළිකුල ඇතිවන්නේ නම් එය දර්ශන බීබත්ස්‍යයි
7.2 ශ්‍රවණ බීබත්ස්‍ය - යමක් කනට ඇසෙන විට පිළිකුල් සහගත හැඟීමක් මතු වනුයේ නම් එය ශ්‍රවණ බීබත්ස්‍යයි
8. අද්භත රසය
රංගනයක්, නර්තනාංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමේ දී දක්වන අනුභාව මඟින් ප්‍රේක්ශකයා තුල පුදුමයත්, විස්මයත් ඇති කරවන්නේ නමේ ඒ අද්භූත රසයයි.
9. ශාන්ත රසය
අනුභාවයක් දැකීමෙන් සිතෙහි ශාන්තමය ස්වභාවයක් ඇති වීම මෙහි ලක්ෂණය වේ. සමාධි ප්‍රතිමාව දුටු විට අප තුල ඇති වන්නේ ශාන්ත රසයයි.
=
භාවයෙන් තොර රසයක් හෝ රසයෙන් තොර භාවයක් නූපදින බව භරත මුනිවරයා නාට්‍ය ශාස්ත්‍රයේ දක්වා ඇත.
